Zaburzenia krążenia kończyn dolnych, a zwłaszcza przewlekła niewydolność żylna to problem bardzo rozpowszechniony w krajach szeroko rozwiniętych. Szacuje się, że występuje ona u 40-60% kobiet i 15-30% mężczyzn. Niestety z powodu niewiedzy pacjentów choroby żył są lekceważone i często traktowane jako defekt kosmetyczny. Pacjenci z łagodnymi dolegliwościami niewydolności żylnej starają się leczyć na własną rękę, zamiast udać się po fachową poradę i pomoc do specjalisty. Często zgłaszają się dopiero gdy zmiany są już bardzo zaawansowane a leczenie bardzo trudne. Przyjrzyjmy się temu problemowi szerzej zaczynając od poznania anatomii układu żylnego.

Trochę anatomii
 

    Sieć naczyń żylnych w nogach tworzą dwa ściśle połączone ze sobą układy: układ żył głębokich i układ żył powierzchniowych. Żyły głębokie kończyn dolnych przebiegają podpowięziowo i w podwójnej liczbie towarzyszą równoimiennym tętnicom. Układ żył powierzchniowych to układ żył widocznych pod skórą. Najdłuższa żyła to żyła odpiszczelowa, która biegnie od pachwiny do kostki wewnętrznej. Drugą co do wielkości żyłą tego układu jest żyła odstrzałkowa, biegnąca od kolana do kostki zewnętrznej. Oba układy łączą się za pomocą żył przeszywających tzw. perforatorów. Ich liczba jest zmienna i może dochodzić nawet do 150 na jednej nodze.
    Fizjologiczny przepływ krwi w układzie żylnym odbywa się wbrew prawu grawitacji. Krew płynąca żyłami powierzchniowymi za pomocą perforatorów przedostaje się do układu żył głębokich, następnie jest odprowadzana do żyły głównej i dalej w kierunku serca. Za prawidłowy przepływ krwi żylnej ku górze odpowiedzialnych jest kilka mechanizmów:
• tzw. pompa mięśniowa – są to pracujące mięśnie nóg, szczególnie łydki i stopy, kurcząc się i rozprężając uciskają żyły głębokie, umożliwiając przepływ krwi w tych żyłach w kierunku serca;
• siła pompy ssąco-tłoczącej serca – serce zasysa powracającą do niego krew;
• oddychanie przeponowe – podczas wdechu przepona wywołuje wzrost ciśnienia w jamie brzusznej, a podczas wydechu powstaje podciśnienie, które wciąga krew do góry;
• zastawki żylne – są to specjalne fałdy, które zapobiegają cofaniu się krwi w żyłach, otwierają się gdy krew jest wypychana ku górze, a zamykają się w fazie rozkurczu.
U zdrowego człowieka krew z kończyn dolnych odpływa do serca w 90% układem żył głębokich, natomiast 10% układem żył powierzchniowych.

Choroby żył kończyn dolnych

    Choroby żył kończyn dolnych prof. Wojciech Noszczyk dzieli na dwie grupy:
• zakrzepicę żył głębokich, czyli żylną chorobę zakrzepowo-zatorową i zakrzepowe zapalenie żył powierzchniowych,
• przewlekłą niewydolność żylną.

Niewydolność żylna kończyn dolnych
 

   W niniejszym artykule skupimy się bardziej na omówieniu szerzej niewydolności żylnej, gdyż jest to najczęściej występujący u ludzi zespół chorobowy kończyn dolnych. Obecnie szacuje się, że w Polsce na różne stadia rozwoju przewlekłej niewydolności żylnej cierpi około 10 mln kobiet oraz 5 mln mężczyzn. 
    Niewydolność żylna kończyn dolnych to zespół zmian powstających stopniowo w następstwie zaburzeń czynności układu żylnego tj. układu żył powierzchniowych i głębokich, spowodowanych niewydolnością zastawek żylnych. Gdy zastawki są uszkodzone lub nie domykają się, krew cofa się i zaczyna napierać na ściany naczyń. Jest to tzw. refluks żylny. Powrót żylny staje się mniej sprawny, żyły nie są w stanie odprowadzić krwi żylnej do serca. Naczynia poszerzają się i z biegiem lat zalegająca krew żylna pozbawiona tlenu i posiadająca produkty opadowe przemiany materii dokonuje spustoszeń w otaczających tkankach.

Objawy

   Obecnie wśród polskich lekarzy funkcjonuje najczęściej następujący podział kliniczny niewydolności żylnej (klasyfikacja CEAP):

1. niewidoczne i niestwierdzone w badaniach objawy choroby żył,
2. obrzęki,
3. teleangiektazje (pajączki), żyły siatkowate,
4. żylaki,
5. zmiany skórne towarzyszące przewlekłej niewydolności żylnej (przebarwienia, wypryski),
6. wygojone owrzodzenie,
7. czynne owrzodzenie.

Najczęściej spotykane zmiany u pacjentówto pajączki, żylaki oraz przebarwienia i owrzodzenia podudzi.

• Pajączki są efektem poszerzonych (do średnicy 1 mm) naczyń włosowatych w skórze, o zabarwieniu brunatnoczerwonym lub niebieskosinym. Nie powodują one zazwyczaj żadnych dolegliwości, a są jedynie defektem kosmetycznym.
• Typowym objawem początkowej niewydolności żylnej są żylaki. To trwałe, odcinkowe rozszerzenia żył układu powierzchniowego. Na nodze chorego widoczne są kręte, sinawoniebieskie wybrzuszenia przypominające wężowate sznury, sploty lub kłębki.
• Zaawansowana niewydolność układu żylnego kończyn dolnych, prowadzi do powikłań zwanych owrzodzeniami podudzi.

Objawy z czasem stają się coraz poważniejsze.
    Pierwszymi objawami choroby żył są uczucie dyskomfortu i ciężkości nóg, narastające w miarę upływu dnia. Pojawiają się także niewielkie obrzęki stóp lub kostek, a także uczucie rozpierania i palenia w nogach. W nocy mogą występować kurcze łydek, jak również niezbyt silne bóle w okolicy żylaków. Wraz z postępującą chorobą obrzęki stają się bardziej widoczne i zaczynają sięgać kolan. W ich miejscu skóra traci elastyczność, otrzymuje coraz mniej tlenu i składników odżywczych. Staje się cienka i błyszcząca, pojawiają się brunatne plamy, które stopniowo się powiększają a miejscami pokryte są pęcherzykami z przezroczystym płynem. Podudzie przypomina odwróconą butelkę szampana. Przy najmniejszym nawet otarciu lub skaleczeniu skóra podudzia nie goi się. Powstaje małe i płytkie owrzodzenie wypełnione szarym, brudnym płynem. W tym stanie łatwo może dojść do zakażenia różnymi bakteriami. Niestety nieleczone owrzodzenie powiększa się i staje się coraz trudniejsze do wyleczenia.

Przyczyny powstawania niewydolności żylnej
 

    Jednym z najważniejszych czynników decydujących o pojawieniu się żylaków są skłonności dziedziczne. 70% chorych potwierdza ich rodzinny charakter. Często u matki i córki żylaki powstają w tym samym wieku, mają bardzo podobny charakter i umiejscowienie. Jednak skłonności dziedziczne do żylaków nie skazują na pewno na chorobę. Czy i jak rozwiną się żylaki zależy także od różnych okoliczności a przede wszystkim od prowadzonego przez nas stylu życia.
    Do rozwoju żylaków przyczyniają się także:

• charakter pracy – praca w pozycji stojącej lub długotrwale siedzącej ogranicza działanie pompy mięśniowej, przez co krew zalega w kończynach,
• nadwaga i otyłość – podwyższony ciężar ciała powoduje stałe przeciążenie goleni i stóp podczas chodzenia,
• hormonalna terapia zastępcza oraz pigułka antykoncepcyjna – zwiększone dawki hormonów powodują osłabienie ścian naczyń krwionośnych, zwiększając ich rozciągliwość,
• choroby dróg rodnych – guzy i zapalenia macicy i jajników mogą powodować ucisk na żyły, utrudniając odpływ krwi z nóg,
• ciąża i poród – u kobiet rodzących po raz pierwszy żylaki stwierdza się w 20-25% przypadków, zagrożenie zwiększa się wraz z kolejnym porodem,
• przewlekłe zaparcia,
• palenie tytoniu,
• nieodpowiednie ubranie oraz obuwie – zbyt obcisłe dżinsy, rajstopy, podkolanówki, skarpetki utrudniają odpływ krwi z nóg, zbyt wysokie obcasy (powyżej 5cm) ograniczają aktywność mięśni łydki, w efekcie pompa mięśniowa przestaje prawidłowo pracować,
• niska aktywność ruchowa – w stanie spoczynku pompa mięśniowa nie pracuje a krew żylna nie jest wypychana ku sercu,
• nadmierna ekspozycja na ciepło – gorące kąpiele, solarium opalanie, zbyt wysoka temperatura – powoduje to rozszerzenie żył i krew płynie wolniej do serca.

Diagnostyka niewydolności żylnej
 

• Podstawowym badaniem diagnostycznym lekarza flebologa (lekarza specjalizującego się w diagnostyce i leczeniu chorób żył) jest badanie dopplerowskie, zwane dopplerowską ultrasonografią. Polega ono na sprawdzeniu funkcjonowania zastawek żylnych. Pozwala ocenić stan żył głębokich oraz pokazuje miejsca, w których następuje cofanie krwi.

Ponadto do innych specjalistycznych badań diagnostycznych zaliczamy:

• badanie PPG (fotopletyzmograficzne) – służy do oceny stopnia zaawansowania choroby i monitorowania postępu leczenia,
• ultrasonografię obrazową – pozwala na obserwację obu układów żył w przekroju podłużnym i poprzecznym czy refleksografię świetlną, gdzie wykonywany jest pomiar ciśnienia żylnego w okolicy podudzia.

Leczenie niewydolności żylnej
 

    Lekarz po odpowiednim zdiagnozowaniu chorego dobiera odpowiednią metodę leczenia, dostosowując terapię do rozległości żylaków i stanu chorego. Zazwyczaj łączy się kilka metod, wzajemnie się uzupełniających. Istnieje kilka sposobów leczenia niewydolności żylnej:

• kompresoterapia – terapia uciskowa polegająca na nierównomiernym, zmniejszającym od stopy do pachwin uciskaniu nogi elastycznymi pończochami, podkolanówkami uciskowymi, powoduje to przyspieszenie przepływu krwi, zmniejsza średnicę żył i obrzęki, poprawia niewydolność zastawek, odpowiedni stopień ucisku określa lekarz indywidualnie dla każdego pacjenta (szeroką ofertę rajstop, pończoch i podkolanówek do stosowania zarówno w profilaktyce, jak i w terapii niewydolności krążenia kończyn dolnych zawiera tzw. seria VEERA PRZECIWŻYLAKOWA),
• skleroterapia – metoda zamykania rozszerzonych naczyń żylnych, polega na wstrzykiwaniu do żylaków specjalnej substancji, powodującej w miejscu podania stan zapalny ściany żył, co w efekcie prowadzi do zwłóknienia żyłek i ich zanikania, metoda ta wykorzystywana jest do leczenia pajączków i małych pojedynczych żylaków,
• leczenie operacyjne – najskuteczniejszy sposób leczenia niewydolności żylnej, klasyczna metoda polegająca na przecięciu ujścia żyły odpiszczelowej, usunięciu żylaków i przecięciu lub podwiązaniu niewydolnych żył przeszywających,
• farmakoterapia – stosowana w połączeniu z innymi metodami leczenia, należy pamiętać, iż leki nie usuną żylaków i ich powikłań, wspomagają one leczenie i zapobiegają nasilaniu się dolegliwości.

Farmakoterapia

    W farmakoterapii niewydolności żylnej stosuje się kilka grup leków o różnych mechanizmach działania. Najważniejszą grupą są leki flebotropowe, które zwiększają napięcie ściany żył powodując zmniejszenie przepuszczalności, a tym samym zmniejszenie obrzęku kończyn. Stosowanie tych leków usprawnia drenaż limfatyczny (oczyszczanie organizmu przez układ limfatyczny) oraz zmniejsza reakcję zapalną towarzyszącą zastojowi żylnemu. Najczęściej stosowane substancje w leczeniu flebotropowym to:

• diosmina – naturalny flawonoid, wytwarzany z hesperydyny, której źródłem jest ekstrakt niedojrzałych owoców jednego z gatunków pomarańczy, w preparatach leczniczych takich jak np.: OTREX, DIOHESPAN FORTE, PHLEBODIA, DIOSMINEX, DIH, DIOHESPAN MAX, PELETHROCIN (diosmina występuje także w suplementach diety np. DIOSMINA Colfarm);
• escyna – zawarta m.in. w wyciągu z nasion kasztanowca, preparaty zawierające escynę to np. AESCIN, REPARIL, ESCEVEN;
• rutyna i trokserutyna – np. VENESCIN, VENOTREX, VENORUTON, RUTOVEN, TROXERUTIN, TROXERATIO;
• tribenozyd – otrzymywany syntetycznie ma działanie przeciwzapalne i przeciwobrzękowe, usprawnia krążenie żylne (np. VENOŻEL).

    Leki flebotropowe podawane są przeważnie przez kilka tygodni. Początkowo stosowana jest odpowiednio duża dawka, a następnie jest ona zmniejszana w zależności od reakcji klinicznej. W leczeniu żylaków zalecane jest także stosowanie preparatów działających miejscowo, czyli maści, kremów, żeli z dodatkiem substancji działających przeciwzakrzepowo, przeciwobrzękowo, przeciwzapalnie i przeciwbólowo. Oprócz wymienionych wyżej substancji flebotropowych do stosowania miejscowego wykorzystywane są:

• heparyna – naturalny czynnik hamujący wszystkie fazy krzepnięcia krwi, co zapobiega powstawaniu skrzepliny, (np. LIOTON 1000, HEPARIN HASCO, HEPARINUM krem);
• heparynoidy – pochodne heparyny, wykazujące właściwości podobne do heparyny (np. HIRUDOID);
• benzokaina – substancja miejscowo znieczulająca;
• salicylan dietyloaminy – działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo (np. AESCIN).

Profilaktyka przede wszystkim!
 

    Niewydolność żylna to problem wielu ludzi. Niestety mimo szerokiego rozpowszechnienia jest nierzadko traktowana z przymrużeniem oka jako defekt kosmetyczny. Bagatelizowanie objawów i dolegliwości może prowadzić do ciężkich owrzodzeń kończyn czy zmian nowotworowych. Najważniejsze a nawet podstawowe znaczenie w zapobieganiu chorobie żył ma stosunkowo wcześnie podjęta profilaktyka. O nogi powinni dbać zarówno ludzie młodzi, w tym młode dziewczyny z pajączkami na nogach, jak również osoby z zaawansowanymi zmianami. Naszym największym sprzymierzeńcem jest sport i odpowiednia gimnastyka. Jak pisze prof. Noszczyk „nogi ciągle w ruchu”.

    Na zakończenie kilka prostych wskazówek jak odpowiednio dbać o żyły:
• w czasie pracy stojącej – kilkuminutowe spacery, w czasie pracy siedzącej – często poruszać stopami, wstawać, robić przysiady; nie należy zakładać nogi na nogę!
• w czasie wypoczynku i snu – leżenie z nieco uniesionymi nogami tak, aby stopy ułożone były nieco wyżej serca,
• codzienna gimnastyka ud, łydek i stóp – rowerki, nożyce,
• aktywny wypoczynek – spacer, odpowiednie sporty to: pływanie, jazda na rowerze, tenis, taniec,
• utrzymanie prawidłowej masy ciała oraz dieta wysokobłonnikowa,
• unikanie wysokich obcasów i obcisłego stroju,
• unikanie gorących kąpieli, przewlekłego przebywania na słońcu i solarium (w takich sytuacjach ważne jest schłodzenie nóg zimnym prysznicem).

 

mgr farm. Agnieszka Niedziela-Latosiewicz
data publikacji: 2012
Piśmiennictwo:
„Żylaki i inne choroby żył” prof. dr hab. med. Wojciech Noszczyk
www.zylaki.med.pl