Wielu z nas tran kojarzy się z przykrymi doświadczeniami, kiedy w przedszkolu i szkole w ramach profilaktyki zdrowotnej obowiązkowo podawany był dzieciom, celem wzbogacenia diety ubogiej w witaminy. Intensywnie rybi zapach i smak tranu sprawił, że niestety zapomniano o nim na kilka dziesięcioleci, pomimo jego drogocennych właściwości. Jednak od kilku lat można zaobserwować zainteresowanie tranem, głównie ze względu na ogólnie korzystne jego działanie, gdyż wpływa pozytywnie między innymi na pracę mózgu oraz wzmacnia naszą odporność, szczególnie w okresie jesienno-zimowych infekcji. Czym jest tran? Jakie ma zdrowotne właściwości?

Czym jest tran?

    Tran, inaczej olej wątłuszowy jest to ciekły tłuszcz otrzymywany ze świeżej wątroby dorsza (wątłusza) atlantyckiego bądź innych ryb z rodziny dorszowatych. Jest oleistą cieczą o barwie jasnożółtej, posiada charakterystyczny zapach i smak oraz niezwykłe wartości zdrowotne.
    Tran zawiera bardzo bogatą i unikalną kompozycję składników. Substancjami czynnymi tranu są niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) z grupy omega-3 (kwas eikozapentaenowy (EPA) i kwas dokozaheksaenowy (DHA)) i omega-6, witaminy A, D, E, pierwiastki brom i jod. Są to składniki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Organizm człowieka nie jest w stanie sam wytworzyć kwasów omega-3 i omega-6, więc muszą one być dostarczane wraz z pożywieniem. Co istotne składniki tranu występują w znacznych ilościach szczególnie w produktach żywnościowych pochodzenia morskiego.
    Warto wspomnieć, że bardzo często „tranem” określane są inne ciekłe tłuszcze z innych gatunków ryb np. tran z wątroby rekina czy halibuta. Jednak w ścisłym znaczeniu określenie „tran” zastrzeżone jest tylko dla oleju, który pozyskany jest z wątroby ryb gatunku dorszowatych.

Właściwości składników tranu

• Wielonienasycone kwasy tłuszczowe z grupy omega-3 (EPA i DHA) i omega-6
    Substancje te mają znaczny wpływ na odporność organizmu, bowiem wzmacniają system immunologiczny. Jest to szczególnie istotne w okresie jesienno-zimowym, kiedy narażeni jesteśmy na różne infekcje. Odpowiedzialne są za prawidłowe funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego, łagodnie obniżając ciśnienie tętnicze krwi. Obniżają poziom cholesterolu we krwi głównie trójglicerydów, w związku z czym zmniejszają krzepliwość krwi i zapobiegają tworzeniu się zakrzepów w tętnicach, co zmniejsza ryzyko rozwoju choroby niedokrwiennej serca i miażdżycy. Składniki te mają również wpływ na zdrowie skóry, posiadają właściwości przeciwzapalne, łagodzą objawy reumatyczne, sprzyjają zdrowiu stawów. Wspomagają także układ nerwowy, mają pozytywny wpływ na procesy koncentracji, zapamiętywania i uczenia.
• Witamina A
    Tran jest najbogatszym źródłem witaminy A (w 100 gramach jest jej 60 000 j.m.). Ma ona bardzo duże znaczenie w zwiększaniu odporności organizmu na infekcje, stanowiąc naturalną barierę ochronną przed różnymi schorzeniami dróg oddechowych, co jest ważne w okresie wzmożonych zachorowań na przeziębienie i grypę. Witamina A jest cennym składnikiem dla oczu, chroni je przed „kurzą ślepotą” (tzn. niedowidzeniem po zmroku), wysychaniem i pieczeniem spojówek czy owrzodzeniem rogówki. Poprawia także stan włosów, skóry i paznokci, przyspiesza gojenie się ran i zapobiega chorobom skóry. Posiada również właściwości antyoksydacyjne.
• Witamina D
    Witamina D jest naturalnie wytwarzana w organizmie człowieka pod wpływem promieni słonecznych. Gdy dni są krótsze, można ją dostarczać np. poprzez suplementację tranem. Witamina D ma duży wpływ na gospodarkę wapniowo – fosforową organizmu, regulując jej działanie, dzięki niej możliwe jest wchłanianie wapnia i fosforu. Zapobiega odwapnieniu kości. Odpowiedzialna jest za prawidłowy rozwój i mineralizację kości oraz zębów w wieku młodzieńczym, natomiast w starszym wieku chroni przed osteoporozą i jej skutkami. Wpływa także na gospodarkę hormonalną, reguluje wydzielanie insuliny i prawidłowe funkcjonowanie szpiku kostnego oraz wywiera znaczny wpływ na poprawny przebieg procesów metabolicznych.

Nie wolno nadużywać

    Tran zawiera witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, czyli kumulujące się w organizmie człowieka. Z tego względu nie należy stosować tranu powyżej zalecanej normy dziennej, aby nie doszło do hiperwitaminozy (zbyt dużego stężenia witamin) i związanych z nią nieprzyjemnych objawów działań ubocznych.
    Tran wskazany jest generalnie dla wszystkich, a w szczególności dla osób mających zwiększone zapotrzebowanie na składniki tranu, czyli dzieci i młodzież w okresie intensywnego wzrostu (okres dojrzewania), osoby osłabione, podatne na przeziębienia, w podeszłym wieku, chore i będące w okresie rekonwalescencji, a także osoby prowadzące stresujący tryb życia czy nadużywające alkoholu i palące papierosy.Tranu nie mogą używać osoby, mające problem z krzepliwością krwi oraz stosujące leki przeciwzakrzepowe.

Pamiętajmy o odpowiednim przechowywaniu

    Na rynku możemy dostać różne formy tranu: tradycyjnie w postaci płynnej (wiele firm oferuje preparaty smakowe, dodając aromaty np. cytrynowy, pomarańczowy, malinowy w celu maskowania rybiego smaku) oraz w postaci żelatynowych kapsułek, co ułatwia jego spożycie. Zapamiętać jednak należy, że jeśli decydujemy się na tran w formie płynnej, to musi być on specjalnie przechowywany. Po otwarciu powinien być trzymany w lodówce i spożyty w ciągu 2 miesięcy. Jest to ważne, gdyż tłuszcz łatwo ulega utlenianiu, co powoduje jego jełczenie. Najlepiej spożywać tran w trakcie posiłków, aby uniknąć nieprzyjemnego efektu „odbijania się”. Działanie tranu można odczuć dopiero po 3 miesiącach regularnego stosowania.

    Tran jest przydatny, kiedy słabnie nasza odporność tzn. w porach roku, kiedy jesteśmy szczególnie narażeni na ataki chorobotwórczych bakterii i wirusów.
    Podsumowując, tran wpływa korzystnie na nasz organizm: m.in. wzmacnia układ odpornościowy, poprawia pracę mózgu, wspomaga pracę układu krwionośnego, wzmacnia kości i odżywi skórę.

Julia Podlipniak
specjalista ds. żywienia

Piśmiennictwo dostępne w Redakcji

Publikacja: grudzień 2013