W obecnych czasach obserwujemy znaczny rozwój cywilizacyjny oraz postęp technologiczny i medyczny. Poprawa warunków życia sprawiła, że żyjemy dłużej. Niestety dłuższe życie niesie ze sobą ryzyko wielu chorób, a wśród nich tzw. chorób neurodegeneracyjnych, czyli najprościej mówiąc związanych z uszkodzeniem komórek nerwowych. Ponieważ choroby te tj. choroba Alzheimera, Parkinsona czy stwardnienie boczne zanikowe, prowadzą do znacznego zaburzenia czynności ruchowych, fizjologicznych i psychicznych, budzą one ogromny strach. Dobrze jest poznać choć w zarysie charakterystykę tych chorób, bo najbardziej obawiamy się tego, co jest nam nieznane.

Skąd się bierze choroba Parkinsona?

    Choroba Parkinsona to postępujące zwyrodnieniowe schorzenie ośrodkowego układu nerwowego. Dotyka ono ok. 1% populacji. Zachorowania obserwuje się zwykle u mężczyzn i kobiet ok. 55 roku życia. Trudno jest jednoznacznie określić przyczynę choroby Parkinsona. Wykazano, że niekiedy ma ona podłoże genetyczne. Nie bez znaczenia są też czynniki środowiskowe (głownie zanieczyszczenie środowiska), które powodują powstawanie w organizmie człowieka szkodliwych substancji. Wolne rodniki czy nadtlenki, nadmierna ilość kwasu glutaminowego zaburzają szereg przemian biochemicznych i w efekcie prowadzą do zmian w komórkach nerwowych. Zwiększone ryzyko zachorowania na Parkinsona występuje u osób narażonych na kontakt z pestycydami. Elementem wspólnym chorób neurodegeneracyjnych jest również występowanie stanów zapalnych w obrębie ośrodkowego układu nerwowego i wytwarzanie autoprzeciwciał (cząsteczek, które atakują elementy własnego organizmu). Ogół czynników prowadzi do uszkodzenia i śmierci komórek nerwowych.

Jak powstają zmiany w chorobie Parkinsona?

    Na skutek działania opisanych powyżej czynników w organizmie chorego dochodzi do nieodwracalnych zmian. Uszkodzeniu ulegają komórki nerwowe (neurony) produkujące neuroprzekaźnik – dopaminę. Zwyrodnieniu ulegają komórki układu pozapiramidowego (element układu nerwowego) odpowiadającego głównie za regulację czynności ruchowych i napędu ruchowego. Uszkodzeniu ulegają również neurony produkujące noradrenalinę i serotoninę, czyli inne związki chemiczne równie istotne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Zaburzenia w funkcjonowaniu neuronów prowadzą do zmniejszenia ilości dopaminy i rozwoju objawów choroby.

Jakie są objawy choroby Parkinsona?

    Objawy chorobowe pojawiają się stopniowo, ponieważ zmiany rozwijają się w organizmie chorego nawet kilkanaście lat. Pierwsze objawy choroby to zazwyczaj spowolnienie ruchowe i niezgrabność w ruchach, czasami problemy z pamięcią. Często bywają one mylone przez chorych ze zwykłymi problemami wieku starszego, dlatego bywają łatwe do przeoczenia. Zwykle po pomoc lekarską zwracają się osoby w zaawansowanym stadium choroby, mające poważne trudności z przemieszczaniem się czy mówieniem.
    Typowe objawy choroby Parkinsona to:
• spadek aktywności ruchowej, spowolnienie ruchów (bradykinezja);
• sztywność mięśni;
• zaburzenia równowagi;
• maskowatość twarzy (twarz staje się pozbawiona wyrazu, mimika jest znacznie ograniczona);
• drżenie mięśni, zarówno spoczynkowe, jak i związane z ruchem;
• zaburzenia chodu (chód szurający, chory przemieszcza się drobnymi kroczkami);
• pochylenie sylwetki;
• spowolnienie procesów myślowych (tzw. bradyfrenia);
• zaburzenia wegetatywne: ślinienie, łzawienie, potliwość, łojotok;
• zaburzenia mowy i czynności mimowolnych tj. mruganie.

Problemy chorych na Parkinsona…

    Poza ograniczeniem aktywności ruchowej i trudnością z wykonywaniem codziennych czynności chorzy zmagają się z wieloma innymi problemami.
Wzmożone napięcie mięśni twarzy utrudnia nie tylko mówienie i porozumiewanie się, ale także połykanie pokarmów. Dodatkowo nadmierna produkcja śliny sprawia, że nie wszystkie pokarmy mogą być przyjmowane przez chorych. Większość chorych cierpi również na zaparcia spowodowane uszkodzeniem nerwów odpowiedzialnych za prawidłową czynność mięśni okrężnicy. Zaburzeniu może ulec też oddawanie moczu, czasem dochodzi wręcz do nietrzymania moczu. W rozwiązaniu tych problemów niezbędna jest odpowiednia dieta. Chorym zaleca się dietę wysokobłonnikową, bogatą w warzywa, owoce, kasze i pełnoziarniste pieczywo. Konsystencja posiłków powinna być gładka, papkowata, aby ułatwić przełykanie i uniemożliwić zakrztuszenie się. Ważne jest też odpowiednie nawodnienie organizmu, chociaż ze względu na kłopoty z pęcherzem należy ograniczyć spożywanie płynów wieczorem.
    Kłopotliwa bywa też termoregulacja organizmu, chorzy skarżą się na napadową potliwość i łojotok. Pomocne bywa noszenie ubrań z naturalnych tkanin, przepuszczających powietrze (len, bawełna), unikanie nagłych zmian temperatur, a przy problemach skórnych stosowanie preparatów zmniejszających produkcję łoju (zawierających siarkę, kwas salicylowy, dziegieć).
    Wielu chorych cierpi także na spadki ciśnienia spowodowane zaburzeniami kurczliwości naczyń krwionośnych. Aby uniknąć tej dolegliwości należy ostrożnie zmieniać położenie ciała (szczególnie z poziomego na pionowe), unikać obfitych posiłków i dbać o odpowiednio wysoki poziom sodu w organizmie, czemu sprzyja spożywanie słonych produktów. Chorzy na Parkinsona muszą szczególnie uważać na urazy, które przy objawach tj. zaburzenia równowagi i chodu oraz wahania ciśnienia są dość powszechne.

Jak się leczy chorobę Parkinsona?

    Mimo iż nie istnieje skuteczny lek zwalczający chorobę Parkinsona, leczenie jest niezwykle ważne. Właściwie dobrana farmakoterapia oraz rehabilitacja ruchowa pozwalają zmniejszyć nasilenie wielu objawów i poprawiają komfort życia chorego. 
    W terapii stosuje się substancje lecznicze, które mają za zadanie głównie zmniejszyć sztywność i napięcie mięśni, a także ograniczyć drżenie. Są to leki uzupełniające niedobór dopaminy oraz hamujące jej rozpad. Leczenie musi być prowadzone pod ścisłą kontrolą lekarską. Niemniej istotna od farmakoterapii jest rehabilitacja ruchowa. Chorym zaleca się umiarkowaną aktywność ruchową, pływanie, spacery, gimnastykę i masaże. Bardzo istotne są też ćwiczenia mowy. W niektórych przypadkach lekarz może zdecydować o zastosowaniu leczenia chirurgicznego.
    Coraz większą uwagę zwraca się na metody regeneracyjne, które mogłyby odbudowywać uszkodzone komórki nerwowe. W tym kierunku prowadzi się wiele badań, m.in. polegających na podawaniu neurotrofin (czynników wzrostu komórek nerwowych). Neurotrofiny mogą hamować obumieranie komórek i pobudzać ich podział. Inną drogą jest leczenie transplantacyjne, które polega na próbie zastąpienia uszkodzonych komórek nowymi. Do przeszczepu stosuje się komórki macierzyste, które mają zdolności totipotencjalne, czyli mogą przeobrażać się w każdy typ komórek. Niestety zarówno leczenie regeneracyjne jak i transplantacyjne znajduje się jeszcze w fazie badań.

Nietypowy Parkinson…

    Niekiedy objawy charakterystyczne dla „typowej” choroby Parkinsona pojawiają się w innych jednostkach chorobowych. Mówimy wtedy o tzw. parkinsonizmie. Często towarzyszy on nowotworowym chorobom mózgu i innych narządów ciała lub jest skutkiem urazów, stanów zapalnych czy niedotlenienia mózgu. Poważnym problemem jest tzw. parkinsonizm polekowy. Powstaje on przy przyjmowaniu neuroleptyków – leków stosowanych w leczeniu schizofrenii, psychoz czy autyzmu.

    Mimo że choroba Parkinsona to schorzenie bardzo ciężkie i nieuleczalne, dzięki dobrze dobranemu leczeniu, diecie i rehabilitacji, chorzy żyją coraz dłużej, ciesząc się dobrą kondycją. Istnieje duża nadzieja, że następne lata przyniosą postęp w leczeniu tego typu chorób.

mgr farm. Katarzyna Pomianowska
Publikacja: marzec 2014

Bibliografia:
1. Kostowski W. (red.), Herman Z. S., Farmakologia Podstawy farmakoterapii, Wyd. PZWL, Warszawa 2008.
2. http://www.chorobaparkinsona.net/ (12.02.2014).
3. Kozubski W., Liberski P. (red.), Neurologia Podręcznik dla studentów medycyny, Wyd. PZWL, Warszawa 2006.