CZYTELNIA > Podstawowe badania lekarskie

Profilaktyka, czyli prewencja, należy do bardzo ważnych dziedzin medycyny. Badania profilaktyczne, przeprowadza się w celu wykrycia ewentualnych wczesnych objawów danej choroby, co często decyduje o powodzeniu późniejszej terapii. Tego typu badania wykonuje się w populacji ludzi zdrowych, ale przeważnie, w tzw. grupach podwyższonego ryzyka. Dotyczy to np. profilaktyki cukrzycy, nowotworów (szczególnie: piersi, prostaty) oraz tych przypadków gdzie występują predyspozycje rodzinne.

Wbrew pozorom temat ten należy do bardzo ważnych wobec narastającej liczby zachorowań na tzw. choroby cywilizacyjne, czyli właśnie nowotwory, cukrzycę i choroby układu sercowo-naczyniowego. Wiele badań jest wykonywanych rutynowo przy rutynowej wizycie u lekarza np. badanie osłuchowe serca, płuc, a o wielu innych powinno się pamiętać dodatkowo i wykonywać je, co pewien okres czasu.
Do tej grupy należy badanie ciśnienia tętniczego krwi. Należy je mierzyć przy każdej wizycie u lekarza, jednak nie rzadziej niż dwa razy w roku (u osób dorosłych powyżej 21 roku życia). Nadciśnienie tętnicze jest jednym z głównychczynników ryzyka chorób układu krążenia, a mianowicie miażdżycy, choroby wieńcowej, zawału serca, udaru mózgu; działa uszkadzająco zarówno na serce, naczynia jak i nerki. U osób chorujących na nadciśnienie tętnicze i przyjmujących leki pomiar ciśnienia tętniczego powinien być nieodzownym nawykiem, tak jak przyjmowanie leków.
Ciśnienie tętnicze to ciśnienie krwi wywierane na ścianę głównych naczyń tętniczych. Mierzone jest w milimetrach słupa rtęci (mmHg). Ciśnienie w trakcie skurczu komór serca nazywane jest ciśnieniem skurczowym, natomiast podczas ich rozkurczu - ciśnieniem rozkurczowym. Za prawidłowe przyjmuje się wartości ciśnienia poniżej 140/85 mmHg. W przypadku ciśnienia 140/85-89 mmHg mówi się o wysokim, ale jeszcze prawidłowym ciśnieniu. Przy wartościach ciśnienia powyżej 140/90 mmHg rozpoznaje się nadciśnienie (jeden pomiar, w którym stwierdzono nadciśnienie nie jest wystarczający do postawienia rozpoznania).

Standardowo raz w roku powinno się wykonywać także badanie morfologiczne krwi, oznaczenie poziomu glukozy, co ewentualnie pozwala uchwycić wczesne stadia wielu chorób, a szczególnie o typie rozrostu nowotworowego oraz cukrzycy.
Kolejnym badaniem jest pomiar poziomu cholesterolu. Uważa się, że powinni je wykonywać co rok mężczyźni w wieku powyżej 30 roku życia, a kobiety po 45 roku życia. Zbyt wysoki poziom cholesterolu, szczególnie frakcji, LDL (beta-lipoprotein) jest niebezpieczny dla zdrowia i predysponuje do rozwoju miażdżycy, a szczególnie naczyń wieńcowych i mózgowych, co z kolei jest ważne w zapobieganiu zawałowi serca i udarowi mózgu.
W profilaktyce jaskry - bardzo niebezpiecznej choroby prowadzącej do ślepoty -niezmiernie istotne jest badanie ciśnienia śródgałkowego. Należy je przeprowadzać po 40 roku życia raz na rok, a nawet wcześniej i częściej u osób wykazujących predyspozycje rodzinne.
Ważnym badaniem kontrolnym jest także rentgenogram klatki piersiowej, a szczególnie w obliczu dużego nawrotu zachorowań na gruźlicę. U osób palących po 40 roku życia niezbędne jest kontrolowanie stanu płuc co rok, co pozwala wykryć ewentualne zmiany.
Kontrolne badania stomatologiczne należy przeprowadzać co 6 miesięcy w celu ewentualnego zaleczenia ubytków próchniczych, zdiagnozowania chorób przyzębia. Zły stan zębów może wpływać na rozwój wielu chorób ogólnoustrojowych lub stymulować inne choroby.
W ostatnich latach obserwuje się duży wzrost zachorowalności na nowotwory jelita grubego, w związku z tym u osób po 40 roku życia zaleca się przeprowadzenie testu na krew utajoną w kale.
Kobiety po przebyciu menopauzy, które nie stosują hormonalnej terapii zastępczej, profilaktycznie powinny przeprowadzić badanie densytometryczne kości, aby ocenić ryzyko wystąpienia osteoporozy lub ocenę postępu choroby wykrytej. U mężczyzn tego typu badanie zaleca się po 65 roku życia. Osteoporoza jest przewlekłą, uciążliwą chorobą, dlatego ważne jest jej wczesne wykrycie i leczenie.
Densytometria jest podstawowym badaniem obrazowym oceniającym strukturę kości. Powinna być wykonywana rutynowo raz na 12 miesięcy. Badanie densytometryczne oznaczające gęstość mineralną kości, pozwala bardzo dokładnie, bo aż z dokładnością do 1% zmierzyć masę kości. Jest obecnie najpopularniejszym badaniem diagnostycznym w osteoporozie.


Do specyficznych badań, jakim powinny poddawać się kobiety należą:
1. Badanie ginekologiczne ogólne - należy je przeprowadzać przynajmniej raz w roku, także u dziewcząt do 18 roku życia; pozwala ono ocenić stan narządów rodnych, wykrycie ewentualnych schorzeń, nieprawidłowości w przebiegu cyklu miesięcznego; ginekolog powinien też za każdym razem przeprowadzić badanie palpacyjne piersi kobiety w celu wykluczenia jakichkolwiek nieprawidłowości oraz skierować na badanie cytologiczne, jeśli to jest konieczne
2. Badanie cytologiczne (przynajmniej raz w roku, a po 35 roku życia odpowiednio częściej); badanie to jest stosowane w profilaktyce nowotworów narządu rodnego, przede wszystkim szyjki macicy, umożliwia wykrycie nowotworów w bardzo wczesnym stadium a wtedy odpowiednie leczenie daje ogromną szansę na 100% powrót do zdrowia
3. Badanie mammograficzne - jest to najważniejsze badanie w profilaktyce nowotworów piersi, pozwala ono uchwycić dość wczesne zmiany w obrębie badanej tkanki, a w razie wątpliwości lekarz może skierować pacjentkę na dodatkowe badanie USG lub biopsję; zaleca się wykonywanie tego typu badania kobietom po 50 roku życia raz na rok; oprócz tego każda kobieta od 18 roku życia powinna wykonywać samobadanie piersi raz w miesiącu; stała kontrola umożliwia wykrycie pojawiających się zmian np. zgrubień, guzków itp.

Natomiast kluczową sprawą dla mężczyzn po 50 roku życia jest coroczne poddawanie się badaniu gruczołu krokowego, co także umożliwi wczesne wykrycie łagodnego rozrostu lub zmian stercza o podłożu nowotworowym i podjęcie odpowiedniego leczenia.

Badaniom wstępnym podlegają osoby przyjmowane do pracy. Badania te określają możliwości danej osoby co do wykonywania określonej pracy, bez ryzyka wystąpienia niekorzystnych zmian w stanie jej zdrowia.Badania te są obowiązkowe, pracodawca nie może dopuścić do pracy osoby bez aktualnych badań stwierdzających brak przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku.
Podstawowych badań leżących w kwestii profilaktyki nie należy mylić z badaniami diagnostycznymi i specjalistycznymi, które wykonuje się już w celu dokładnej diagnostyki danej choroby np. rezonans magnetyczny, EEG, oznaczenia różnych parametrów biochemicznych płynów ustrojowych itp. Kwestia profilaktycznych, podstawowych badań lekarskich jest sprawą bardzo ważną, gdyż prowadzi do wykrycia wielu schorzeń we wczesnym stadium, kiedy jeszcze można podjąć skuteczne leczenie i pacjent albo wraca do zdrowia albo pozwala to na zatrzymanie postępu lub zapobieżenie rozwojowi choroby, co daje mu szansę na normalne funkcjonowanie.
Wykonywanie podstawowych badań lekarskich jest niejednokrotnie zaniedbywane zarówno przez nas samych, jak i lekarzy, ale zgodnie ze starą, słuszną dewizą, że ,,lepiej zapobiegać niż leczyć”, profilaktyka powinna być traktowana jako jedna z najważniejszych dziedzin współczesnej medycyny.
 

mgr farm. Urszula Sikorska

Publikacka artykułu, 2004

BADANIA KRWI:

KRWINKI CZERWONE (erytrocyty)
- komórki krwi wypełnione hemoglobiną odpowiedzialną za transport tlenu w organizmie.
Znaczenie badania: zmiany objętości i wysycenia krwinek czerwonych wskazują na zaburzenia ich tworzenia; oszacowanie liczebności.

Norma: kobiety: 4,1-5,4 mln /µl mężczyźni: 4,5-6,0 mln /µl

Możliwe przyczyny wartości nieprawidłowych: Przewlekłe wzmożone tworzenie krwinek przez szpik kostny; niedokrwistość (anemia) spowodowana niszczeniem krwinek czerwonych, zbyt małym ich tworzeniem lub krótszym okresem ich życia.
 

HEMOGLOBINA (Hb)
- jej zadaniem jest transportowanie tlenu do komórek, do jej wytworzenia niezbędne jest żelazo.
Znaczenie badania: przy podejrzeniu niedokrwistości (anemii), czerwienicy albo niszczeniu krwinek czerwonych. kobiety: 12-16 g %
 

Norma: mężczyźni: 14-18 g %.

Możliwe przyczyny wartości nieprawidłowych: Niedokrwistość, krwotok, nadmierne krwawienie z dróg rodnych, przewlekłe choroby nerek, odwodnienie lub znaczne niedotlenienie.
 

HEMATOKRYT
- określa zawartość krwinek czerwonych we krwi.
Znaczenie badania: wskazuje na odchylenia od prawidłowej proporcji stałych i płynnych składników krwi.

Norma: kobiety: 37-47 %, mężczyźni: 40-54 %.

Możliwe przyczyny wartości nieprawidłowych: Niedokrwistość (anemia), nadkrwistość (poliglobulia); duża utrata płynów ze stolcami biegunkowymi, wymiotami, potem – odwodnienie.
 

KRWINKI BIAŁE (leukocyty)
- komórki systemu odpornościowego, broniące organizm przed zakażeniami
i nowotworami.
Znaczenie badania: kształt i zabarwienie mogą wskazywać na nieprawidłowe różnicowanie się, odchylenia od prawidłowej liczby wskazują na nieprawidłowości wpływające na zmianę liczebności krwinek białych.

Norma: do 2 roku życia: 6000-17000 /µl; do 6 roku życia: 5000-13000 /µl; dorośli: 4000-9000 /µl.

Możliwe przyczyny wartości nieprawidłowych: Towarzyszą procesom zapalnym, posocznicy, chorobom rozrostowym krwi (białaczki); przy ciężkim uszkodzeniu szpiku kostnego (np. przez promieniowanie, substancje toksyczne).

GRANULOCYTY OBOJĘTNOCHŁONNE („podzielone”)

Norma: dorośli: 50-70 % leukocytów.

Możliwe przyczyny wartości nieprawidłowych: Infekcje wirusowe, stany zapalne, po chemio- i radioterapii.
 

GRANULOCYTY KWASOCHŁONNE

Norma: dorośli 0-4 % leukocytów.

Możliwe przyczyny wartości nieprawidłowych: Alergie, pasożyty.
 

GRANULOCYTY ZASADOCHŁONNE

Norma: dorośli: 0-1 % leukocytów.

Możlwe przyczyny wartości nieprawidłowych: Białaczka.
 

LIMFOCYTY
Znaczenie badania: określenie reakcji odpornościowych organizmu; u osób zakażonych HIV ocena układu odpornościowego.

Norma: Limfocyty T łącznie: 750-1350 /µl.

Możliwe przyczyny wartości nieprawidłowych: Infekcje, szczególnie HIV; przeszczepy; guzy.
 

PŁYTKI KRWI (trombocyty)
- umożliwiają krzepnięcie krwi.
Znaczenie badania: w diagnostyce częstych krwawień oraz zakrzepicy.
Norma: 150 000-400 000 /µl

Możliwe przyczyny wartości nieprawidłowych: Przy nieprawidłowym tworzeniu płytek krwi przez szpik kostny, w nowotworach układu krwinkotwórczego, przy uszkodzeniu szpiku kostnego przez promieniowanie i toksyczne środki chemiczne; przy powiększonej śledzionie; po usunięciu śledziony; po krwotokach, urazach i operacjach chirurgicznych.
 

ODCZYN BIERNACKIEGO (OB, opad)
Jest miarą szybkości opadania krwinek w krwi, do której dodano odczynnik zapobiegający krzepnięciu, wyrażoną w milimetrach.
Znaczenie badania: wskaźnik procesów zapalnych i rozrostowych.
Norma: kobiety:
6 - 11 mm / po 1 godzinie
6 - 20 mm / po 2 godzinach
po 50. roku życia do 30 mm / po 2 godzinach
mężczyźni:
3 - 8 mm / po 1 godzinie
5 -18 mm / po 2 godzinach
po 50. roku życia do 20 mm / po 2 godzinach

Możliwe przyczyny wartości nieprawidłowych: Towarzyszą procesom zapalnym, reumatoidalnym oraz nowotworom.
 

CUKIER WE KRWI (glukoza)
Znaczenie badania: ocena gospodarki węglowodanami, diagnostyka i ocena skutecznosci leczenia cukrzycy.
Norma: 70-100 mg%.

Możliwe przyczyny wartości nieprawidłowych: Nieprawidłowe odżywianie, skłonności rodzinne; cukrzyca, choroby trzustki; infekcje, urazy, zawał mięśnia sercowego; ciąża, stres.
 

KREATYNINA
Znaczenie badania: wzrost stężenia kreatyniny wskazuje na uszkodzenie nerek.

Norma: W zależności od masy mięśniowej:
kobiety: do 0,9 mg%
mężczyźni: do 1,2 mg% Uszkodzenie mięśni, niewydolność nerek.
 

CHOLESTEROL
Znaczenie badania: ocena gospodarki tłuszczami, ocena ryzyka miażdżycy, analiza składu kamieni żółciowych.

Norma: dzieci: 112-225 mg%
kobiety 30 lat: 150-240 mg%
mężczyźni 30 lat: 150-220 mg%
(po 60 roku życia nieco więcej)

Możliwe przyczyny wartości nieprawidłowych: Nadwaga, zaburzenia przemiany materii, skłonności rodzinne.
 

TRÓJGLICERYDY
Znaczenie badania: ocena gospodarki tłuszczowej, ocena ryzyka miażdżycy.

Normy: Są zależne od wieku i płci:
poniżej 200 mg%
dzieci: 29-150 mg%
Możliwe przyczyny wartości nieprawidłowych: Zaburzenia przemiany materii, miażdżyca, nadużycie alkoholu, cukrzyca, choroby nerek, choroby wątroby, niedoczynność tarczycy.
Źródło: Dr med. Ch. Schottdorf-Timm, Prof. Dr V. Maier, „Badania laboratoryjne“, 1997, wydanie polskie 1999,