CZYTELNIA > Osteoporoza – „cichy złodziej kości”

    Osteoporoza jest postępującą chorobą metaboliczną układu kostnego, charakteryzującą się niską masą kości, upośledzoną mikroarchitekturą tkanki kostnej, a w konsekwencji zwiększoną jej kruchością i podatnością na złamania. W naszym kraju prawdopodobnie aż 9 milionów osób jest w grupie wysokiego ryzyka wystąpienia tej choroby.

Osteoporoza pierwotna i wtórna
    Osteoporoza może mieć różne przyczyny, jednak zawsze polega na zachwianiu równowagi pomiędzy budowaniem nowej tkanki kostnej a obumieraniem starej. Choroba może przyjąć charakter pierwotny lub wtórny.
     Osteoporoza pierwotna występuje u obu płci w każdym wieku, ale zwykle występuje u kobiet po menopauzie i u mężczyzn w podeszłym wieku. Ta pierwsza, pomenopauzalna jest spowodowana niedoczynnością jajników, co prowadzi do zwiększonej resorbcji kości i nadmiernej utraty wapnia. Kobieta w okresie menopauzy może tracić do 7 procent masy kostnej rocznie. Natomiast drugi typ dotyczy osób po 65 roku życia. Rozwój choroby związany jest głównie z niedoborami wapnia spowodowanymi jego słabszym wchłanianiem z jelit.
     Osteoporoza wtórna jest następstwem wielu chorób, m.in. powodują ją nadczynność tarczycy, niewydolność nerek, zaburzenia wchłaniania, nietolerancja laktozy, cukrzyca, choroby tkanki łącznej, szpiczak, chłoniaki, reumatoidalne zapalenie stawów, choroby narządów ruchu, choroby powodujące zaburzenia widzenia i równowagi. Może być wywołana także przez niektóre leki, np. glikokortykosteroidy, hormony tarczycy czy leki przeciwpadaczkowe.

Czynniki ryzyka osteoporozy
• wiek – najbardziej narażoną grupą wiekową są osoby po 65 roku życia;
• płeć – choroba jest bardziej powszechna u kobiet niż u mężczyzn, ponieważ menopauza występuje wcześniej niż andropauza u panów;
• rasa – częściej chorują osoby rasy białej (zwłaszcza te z bardzo jasną karnacją) i żółtej, niż przedstawiciele rasy czarnej;
• budowa ciała – osoby wątłe o drobnych kościach i niskim wskaźniku masy ciała, są znacznie bardziej narażone na tę chorobę;
• uwarunkowania genetyczne – chorobę tę dziedziczymy po matce;
• długotrwałe unieruchomienie i mało aktywny styl życia;
• dieta – picie alkoholu, palenie papierosów, nadmiar sodu i niedobór wapnia oraz witaminy D w pożywieniu.

Objawy osteoporozy
    W większości przypadków we wczesnym stadium osteoporoza przebiega bezobjawowo, lecz bardzo często już u młodych osób stwierdza się „dziurawe” kości.

• Do pierwszych objawów osteoporozy zaliczamy: często występujące bóle pleców, bóle krzyża, bóle kości długich pod wpływem obciążenia czy problemy z chodzeniem. Często są one ignorowane lub kojarzone zupełnie z innymi chorobami.
• Kolejnym sygnałem ostrzegawczym jest powolna utrata wzrostu, która powodowana jest tym, że trzony kręgów zbliżają się do siebie i stykają bocznymi wyrostkami, co powoduje niesamowity, długo utrzymujący się ból. Może tak również się zdarzyć, że dojdzie do przesunięcia dolnych żeber w stronę bioder, co powoduje stopniowe zanikanie talii.
• Złamania to kolejna faza osteoporozy, która niestety świadczy o jej zaawansowanym stadium. Najczęściej dochodzi do złamań kości nadgarstka, kości obręczy barkowej, kości udowej i kręgów kręgosłupa. Należy podkreślić, że do tych złamań dochodzi bez wyraźnych i znaczących przyczyn, wystarczy niewielki upadek nawet z wysokości własnego ciała.

Zapobieganie chorobie
    Zapobieganie osteoporozie rozpoczyna się w chwili poczęcia dziecka i powinno trwać całe życie – masa kostna budowana jest od urodzenia, swój stan maksymalny organizm osiąga w 35. roku życia, natomiast stopniowa demineralizacja kości rozpoczyna się już w wieku 40 lat. Dzieciństwo determinuje jaka ta masa kostna będzie i dlatego tak niezbędna jest odpowiednio zbilansowana dieta maluchów, polegająca na dostarczaniu odpowiednich dawek witaminy D3 i wapnia.

Pamiętajmy o wapniu
    Według amerykańskiego Institute of Medicine dzieci w wieku 3-8 lat powinny spożywać 800mg wapnia dziennie a dzieci w wieku 9-17 lat 1300mg. Badania pokazują, że jedynie 10% dziewcząt i chłopców spełnia te wymagania. Dla dorosłej osoby dzienne zapotrzebowanie na wapń wynosi 1500mg.
    Głównym źródłem wapnia jest mleko i jego przetwory (wystarczy np. 150g białego sera lub wypić 4 szklanki mleka, aby dostarczyć do organizmu 1000mg wapnia). Ponadto występuje on także w jajach, mięsie, warzywach – kapuście, brukselce i brokułach, migdałach i rybach – łososiu, sardynkach.
     W profilaktyce i leczeniu osteoporozy stosuje się preparaty wapniowe w połączeniu z witaminą D, która zwiększa jego wchłanialność. Preparaty takie powinny charakteryzować się dużą zawartością elementarnego wapnia oraz jego dobrą przyswajalnością z jelit. Najwięcej tego pierwiastka zawiera węglan (40%), potem cytrynian (21%), mleczan (13%) i glukonian (9%). Obecnie dostępne na rynku środki zawierają w swoim składzie glukonian i mleczan wapnia, które przyswajają się podobnie jak wapń zawarty w mleku, czyli w około 30%. Przyjmowanie tych związków może powodować zaparcia, dlatego często podaje się razem z nimi preparaty zawierające magnez, który poprawia wchłanianie wapnia z jelit i zapobiega zaparciom. Stosowanie tych preparatów może także zwiększać ryzyko kamicy układu moczowego.
     Witamina D i jej aktywne metabolity wzmagają jelitowe wchłanianie wapnia i pobudzają mineralizację kości, uczestnicząc w hamowaniu procesu resorbcji kości. Podawanie tych preparatów musi być bardzo uważnie kontrolowane ze względu na możliwość przedawkowania. Zbyt duża podaż witaminy D powoduje pobudzenie aktywności osteoblastów i zwiększoną resorbcję kości oraz duży wzrost wapnia w surowicy. Objawem przedawkowania ze strony nerek może być kamica oraz wielomocz, wywołany zmniejszoną zdolnością do zagęszczania moczu. Zapotrzebowanie na tę witaminę zależy od wieku oraz ekspozycji na promienie słoneczne. Wynosi ono 400-1000 jednostek. Do wyprodukowania przez skórę dziennej dawki potrzebnej witaminy D wystarczy 15 minut pobytu na słońcu, tak by promienie padały na twarz i ręce.
     W aptekach dostępne są preparaty stanowiące połączenia wapnia i witaminy D (np. Vitrum Calcium, Ostercal D 1250, Vicalvit D, Wapń z witaminą D3). Niektóre z nich zawierają dodatkowo witaminę K, która nasila działanie witaminy D (Femcalvit, ArthroStop Lady), oprócz niej może jeszcze występować witamina C (Doppelherz Aktiv Mocne Kości). Dostępne są także połączenia wapnia i witamin D3 z B6 (Osteodiag) oraz mające jeszcze w składzie cynk i magnez (Calcenato). Preparaty te są dostępne pod różnymi postaciami np. jako kapsułki, tabletki do żucia (Orocal D3) oraz tabletki lub proszek musujący (Calcium-Sandoz Forte, Calcium 500 D).
     Należy pamiętać także o tym, że istnieje sezonowa zmienność zapotrzebowania organizmu na wapń i witaminę D3. W okresie letnim, przy większym nasłonecznieniu organizm pod wpływem promieni nadfioletowych wytwarza większe ilości witaminy D3 w skórze, co wiąże się z większą pulą wapnia w ustroju. Z kolei w okresie jesienno-zimowym, kiedy nasłonecznienie jest mniejsze może wystąpić niedobór tych związków. Należy uwzględnić tę zmienność przy suplementacji preparatami zawierającymi wapń i witaminę D3.

„NIE” dla używek, „TAK” dla ruchu
     Oprócz suplementacji, czyli stosowania preparatów wapniowych ważne jest także ograniczenie używek w diecie – zwłaszcza zaprzestanie palenia tytoniu i zmniejszenie spożycia alkoholu i preparatów gazowanych.
    Kolejnym ważnym elementem profilaktyki jest aktywność fizyczna, aczkolwiek nadmierny wysiłek fizyczny obciążający kręgosłup też nie jest wskazany, np. biegi długodystansowe. Powinno się wykonywać ćwiczenia aerobowe, dotleniające organizm. Wysiłek aerobowy to m.in. jazda na rowerze, pływanie, jogging, tenis pojedynczy, koszykówka, jazda na biegówkach a także spacerowanie, praca w ogródku, chodzenie po górach. Tego rodzaju aktywności pomagają w utrzymaniu i wzroście siły kostnej.

Diagnozowanie osteoporozy
     Najczęściej stosowanymi metodami pomocnymi w diagnozowaniu osteoporozy są testy biochemiczne i badania obrazowe.
    Testy biochemiczne polegają głównie na określeniu zawartości wapnia w moczu i krwi:
• poziom wapnia we krwi – niski poziom może świadczyć o zaawansowanej osteoporozie; optymalne zakresy wapnia to 2,0 do 2,5 mmol/litr lub 8,0 do 10,0 mg/100ml lub też 4,0 do 5,0 mEq/litr;
• poziom wapnia w moczu – ilość wapnia wydalanego nie powinna przekraczać 2,5 do 6,2 mmol/dobę;
    Bardzo pomocne w diagnozowaniu osteoporozy są badania obrazowe. Należą do nich zdjęcia przeglądowe kości. Jest to najpopularniejsza metoda umożliwiająca diagnozę. Niestety jej podstawową wadą jest fakt, że znaczące ubytki wywołane chorobą widać dopiero wtedy, gdy przekroczą one 30% masy kostnej. Na jej wynik mają wpływ także inne zmiany zwyrodnieniowe kości pojawiające się wraz z wiekiem.
    Obecnie podstawowym badaniem określającym gęstość mineralną kośćca jest densytometria (BMD – ang. Bone Mineral Density). Metoda ta umożliwia bardzo dokładne i precyzyjne zmierzenie masy kostnej (z dokładnością do 1 procenta). Polega ona na ocenie stopnia pochłaniania wiązki promieni rentgenowskich przenikających przez tkankę kostną. Na tej podstawie tworzony jest komputerowo dwuwymiarowy obraz struktury kości, określający jej gęstość, powierzchnię i objętość. Z reguły przeprowadza się to badanie na odcinkach układu kostnego, które najczęściej ulegają złamaniom w przebiegu osteoporozy, a więc bada się szyjkę kości udowej, odcinek lędźwiowo-krzyżowy kręgosłupa oraz dalszy odcinek kości promieniowej. Wyniki z badania prezentowane są jako wskaźniki: T-Score (porównanie do gęstości kości osób młodych) i Z-Score (porównanie do gęstości osób w tym samym wieku). Jako badania przesiewowe w kierunku wykrycia osteoporozy wykonuje się także badania densytometryczne z kości przedramienia. W przypadkach odbiegających od przyjętych norm zalecane są dalsze specjalistyczne badania, umożliwiające postawienie odpowiedniej diagnozy.
    U osób, które skończyły 35. rok życia badanie densytometryczne powinno wykonywać się raz na rok.
    Można także wykonać biopsję tkanki kostnej, która polega na pobraniu materiału kostnego i zbadaniu go pod mikroskopem. W tym celu nakłuwa się kość biodrową. Jest to metoda bardzo inwazyjna i nie należy do rutynowych.

Cele leczenia osteoporozy
     Podstawowym celem leczenia osteoporozy jest zapobieganie złamaniom. Bardzo ważny jest fakt, iż leczenie powinno być prowadzone konsekwentnie i długotrwale, do końca życia pacjenta. W leczeniu osteoporozy stosuje się kombinację dwóch rodzajów leków, które działając odmiennie doskonale się uzupełniają. Pierwszy z nich ma za zadanie hamowanie komórek odpowiedzialnych za niszczenie tkanki kostnej – osteoklastów. Do tej grupy leków zaliczamy: kalcytoninę, hormonalną terapię zastępczą, selektywne modulatory receptorów estrogenowych, raloksyfen, sole strontu i bifosfoniany. Drugi rodzaj leków ma na celu pobudzenie mineralizacji kości i komórek ich budujących – oteoblastów. W tej grupie wyróżniamy preparaty wapnia i witaminy D oraz parathormon podawany pulsacyjnie.

     Osteoporoza nazywana jest „cichym złodziejem naszych kości”. Rozwija się podstępnie przez wiele lat, aż w końcu występują groźne złamania, a wtedy bardzo często jest już za późno, aby zatrzymać cały proces. Z racji tego, że jednym z najważniejszych zadań medycyny jest przedłużenie życia człowieka, stąd też poznanie czynników sprzyjających rozwojowi tej choroby, metod wczesnego rozpoznawania oraz możliwości zapobiegania i leczenia jest koniecznością, aby to zadanie spełnić.

mgr farm. Karolina Czarnacka

Publikacja artykułu: czerwiec 2011