Organizm człowieka zbudowany jest z szeregu składników odżywczych, niezbędnych do życia, prawidłowego wzrostu i rozwoju. Podstawowy ich podział obejmuje białka, węglowodany i kwasy tłuszczowe, będące podstawowym źródłem energii, nośnikiem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A,D,E,K) oraz ważnym składnikiem błon biologicznych.

Tłuszcze w organizmie
Transport tłuszczów we krwi odbywa się w połączeniach zwanych lipoproteinami. Rdzeń takiego kompleksu stanowią triglicerydy (trójglicerydy) i estry cholesterolu. Otoczony on jest przez fosfolipidy, wolny cholesterol i apolipoproteiny.
Wśród lipoprotein wyróżniamy:
• chylomikrony – największe lipoproteiny o najmniejszej gęstości,
• lipoproteiny VLDL – o małej gęstości, w skład których wchodzą triglicerydy, głównie pochodzenia endogennego; w wątrobie, po wzbogaceniu w cholesterol, przekształcane są do frakcji LDL (tzw. „zły cholesterol”); zarówno VLDL, jak i LDL to frakcje miażdżycorodne,
• lipoproteiny HDL – o dużej gęstości, zwane „dobrym cholesterolem”.
Normy poziomu we krwi dla poszczególnych składników wynoszą:
• trójglicerydy (TG) 10-190 mg/dl,
• cholesterol całkowity150-200 mg/dl,
• LDL do 150 mg/dl.
Gdy dojdzie do przekroczenia norm, mówimy wówczas o hiperlipidemii i hiperlipoproteinemii.

Istota miażdżycy
Miażdżyca jest chorobą naczyń krwionośnych o dużym i średnim przekroju, polegającą na odkładaniu w ich błonie wewnętrznej lipidów oraz włóknika. Na skutek tych patologicznych procesów powstaje zwężająca tętnicę płytka miażdżycowa, która z czasem ulega zwapnieniu. Zmiany te prowadzą do zmniejszenia elastyczności ścian, zwężenia światła naczyń, utrudniając przepływ krwi. Ponadto dochodzi do ubytku śródbłonka, co powoduje przyścienne gromadzenie płytek krwi i narastanie zakrzepu, który ostatecznie może zamknąć naczynie, doprowadzając do martwicy całego obszaru przez nie zaopatrywanego.

Czynniki ryzyka
Czynniki ryzyka choroby miażdżycowej podzielono na dwie grupy:
1) pozostające pod kontrolą człowieka:
• niewłaściwa dieta,
• otyłość,
• cukrzyca,
• palenie tytoniu,
• brak ruchu,
• nadciśnienie tętnicze,
• wysoki poziom cholesterolu,
2) będące poza wpływem człowieka:
• uwarunkowania genetyczne,
• płeć,
• zanieczyszczenie środowiska,
• stres,
• wiek.
Opiszmy kilka z tych czynników:
Wiek – ryzyko wystąpienia miażdżycy rośnie z wiekiem. Po 30. r. ż. dochodzi do rozwoju blaszki miażdżycowej, a ujawnienie kliniczne tej choroby obserwowane jest w 4-5 dekadzie życia.
Płeć – stwierdzono naukowo, iż ryzyko wystąpienia miażdżycy jest wyższe u mężczyzn.
Uwarunkowania genetyczne – występowanie w rodzinie przypadków miażdżycy predysponuje innych jej członków do ujawnienia choroby.
Palenie tytoniu – nasila procesy miażdżycowe. Substancje zawarte w dymie tytoniowym mogą uszkadzać śródbłonek naczyń.
Aktywność fizyczna – wpływa korzystnie na lipoproteiny osocza, powodując wzrost frakcji HDL, tzw. „dobrego cholesterolu” i obniżenie poziomu „złego cholesterolu” – LDL.
Wysoki poziom cholesterolu – osoby, u których stwierdzono podwyższone wartości, zwłaszcza frakcji LDL, znajdują się w grupie ryzyka choroby miażdżycowej. Cholesterol jest głównym składnikiem blaszki miażdżycowej, która odkładając się wewnątrz tętnic, utrudnia prawidłowy przepływ krwi.
Wysokie ciśnienie tętnicze krwi – za górną granicę normy przyjmuje się wartość 140/90 mm Hg. Zwiększone ciśnienie krwi prowadzi do uszkodzenia śródbłonka naczyń, co sprzyja narastaniu blaszki miażdżycowej.
Cukrzyca – osoby cierpiące na to schorzenie znajdują się w grupie zagrożonej chorobami układu krążenia.
Stres – działa degradująco na organizm. Jego nadmiar zwiększa ryzyko chorób serca.

Objawy miażdżycy
Wystąpienie objawów w przebiegu procesu miażdżycowego uwarunkowane jest od nasilenia i postępu zmian, do jakich doprowadził odkładający się w naczyniach cholesterol. W zależności od ich umiejscowienia, objawy mogą być różne.
Jeśli proces chorobowy dotyczy naczyń wieńcowych, powoduje on zmniejszenie przepływu krwi przez naczynia, których zadaniem jest odżywianie mięśnia sercowego. Pojawia się dusznica bolesna – charakteryzująca się bólem i pieczeniem umiejscowionym za mostkiem, występującym w trakcie wysiłku czy pod wpływem stresu. Jeśli dojdzie do całkowitego zamknięcia światła tego naczynia, efektem może być zawał mięśnia sercowego.
W innym przypadku zmiany zwyrodnieniowe objąć mogą naczynia doprowadzające krew do kończyn dolnych. Początkowe objawy, takie jak oziębienie czy dyskomfort odczuwany podczas chodzenia, narastają prowadząc do tzw. chromania przestankowego charakteryzującego się bólem kończyn dolnych, pojawiającym się po przejściu określonego dystansu.
O miażdżycy mózgu możemy mówić w przypadku, kiedy zmiany obejmą naczynia krwionośne zaopatrujące ten najważniejszy organ w krew. Występuje wówczas drażliwość, szybsze męczenie się. W miarę postępu procesu chorobowego dochodzi do problemów z zapamiętywaniem, zaburzeń mowy, świadomości. Ostatecznie może wystąpić udar mózgu.

Leczenie
W leczeniu miażdżycy podstawowe znaczenie ma wyeliminowanie czynników, które przyspieszają postęp choroby tj. nadwaga, brak ruchu, palenie papierosów.
Ogromną rolę odgrywa także właściwe leczenie chorób współistniejących tj. nadciśnienia tętniczego czy cukrzycy.
Zaleca się wzmożoną aktywność fizyczną oraz dietę, polegającą na zminimalizowaniu podaży pokarmów bogatych w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego – masło, smalec, jaja, czerwone mięso, śmietana, tłuste sery.
• Spośród preparatów o udokumentowanym działaniu obniżającym poziom cholesterolu na uwagę zasługują kwasy Omega 3. Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe to niezwykle cenne związki budujące każdą komórkę organizmu. Są ważnym elementem strukturalnym błon komórkowych, zwłaszcza komórek tkanki nerwowej, mózgu oraz siatkówki oka. Są niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju. Zapobiegają też agregacji płytek krwi, chroniąc przed zakrzepami. Ich niedobór sprzyja chorobom układu sercowo-naczyniowego: miażdżycy, zawałom, udarom, nadciśnieniu.
Preparaty zawierające Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe to m.in.:
Bio-Omega 3 Natural, Cholesterol Protect, BioCardine Omega-3, Biogal (kapsułki z olejem z nasion ogórecznika), BioMarine 570, Biomegalin 3-6-9 (z dodatkiem wit. E), Cormega 1000, Galomega, Doppelherz aktiv Omega-3, Omega-3 (Naturell), Omega-3 NaturKaps, Omega-3 mite NaturKaps, Omega-3 forte NaturKaps, Omega-3 forte Plus NaturKaps (dodatkowym składnikiem preparatu jest macerat z czosnku i wit. E), LINOcomplex NNKT, Mareol Omega 3, Moller’s Tran Norweski, Oeparol Wiesiołek, Vitrum Omega-3 (olej z łososia, wit. E), Doppelherz aktiv Dla Mózgu (lecytyna, olej z łososia, wit. E, B6, B12, B2, kwas foliowy), Doppelherz aktiv Omega-3 Na serce, Omega 3 Max (omega 3,6,7,9, olej z nasion wiesiołka, lnu złocistego, nasion pszenicy, orzechów Macadamia, oliwa z oliwek), Olekardin Omega 3-6-9, Olej z wątroby dorsza – tran z witaminami A + D, Omega 3 Complex Eikonol, Triomar Serce Ekspert Omega-3, Triomar Omega-3 Moller’s Witalność, Novocardia (olej rybi, kwas foliowy, wit. B6, B12, E, wyciąg z czosnku), S-CardioX.

• Witamina E – hamuje utlenianie cholesterolu LDL (forma utleniona przyspiesza rozwój miażdżycy), zapobiega tworzeniu zakrzepów w tętnicach wieńcowych serca oraz hamuje produkcję substancji zwężających tętnice, wytwarzanych przez śródbłonek naczyniowy.

• Koenzym Q10 jest sprzymierzeńcem witaminy E w walce z wolnymi rodnikami. Jego obecność stwierdzono zarówno w organizmach roślinnych, jak i zwierzęcych, co świadczyć może o jego ogromnym znaczeniu dla ich prawidłowego funkcjonowania. Znaczne ilości koenzymu Q10 znajdują się w mitochondriach komórkowych, zwanych centrami energetycznymi, odpowiedzialnymi za procesy tlenowe. Organizm człowieka ma zdolność wytwarzania koenzymu, jednak są to ilości niewystarczające na pokrycie całkowitego zapotrzebowania. Stwierdzono też, iż jego ilość maleje wraz z wiekiem. Poprzez silne właściwości antyutleniające zapobiega procesom starzenia komórek, spłyca zmarszczki. Koenzym Q10 jest niezbędny dla właściwego funkcjonowania układu krążenia. Stosowany jest w leczeniu chorób serca – chorobie niedokrwiennej, nadciśnieniu tętniczym, niewydolności serca. U podstaw tych schorzeń leży nadmiar złego cholesterolu, który gromadząc się w ścianach naczyń, zmniejsza ich światło, uniemożliwiając wystarczającą podaż krwi i tlenu do serca. Główną rolę w tym procesie przypisuje się wolnym rodnikom, które utleniając cholesterol, ułatwiają mu przyleganie do wewnętrznych ścian tętnic. Ponadto konsekwencją niedotlenienia jest nadmierna produkcja wolnych rodników uszkadzających komórki. Stąd tak ważna staje się suplementacja koenzymem Q10 w celu zminimalizowania efektów niedokrwienia.
Źródłem koenzymu Q10 są sardynki, łosoś, makrela, surowe mięso (zwłaszcza serce, wątroba, śledziona, nerki). Ze względu na przynależność do grupy związków rozpuszczalnych w tłuszczach, wymaga ich obecności w procesie wchłaniania z przewodu pokarmowego.

Preparaty zawierające koenzym Q10 to m.in.:
Doppelherz aktiv Koenzym Q10, Koenzym Q10 Plus (Oleofarm), Koenzym Q10 z magnezem (Gorvita), Q10 koenzym z lecytyną (Vita Care), Koenzym Q10 forte Na mocne serce, Koenzym Q10 Twist Off (Gal), Q10 Koenzym Młodości – z dodatkiem wit. C, E, niacyny, kwasu pantotenowego (Sensilab), Koenzym Q10 NaturKaps, Koenzym Q10 + witamina E (Naturell), Olimp Koenzym Q10 + lecytyna, Koenzym Q10 A+E (BioGarden), BioActive Q10 Uniqinol, Envit Q10.

• Ważną rolę w leczeniu podwyższonego poziomu cholesterolu odgrywa czosnek. Naturalne substancje w nim zawarte korzystnie wpływają na poziom cholesterolu, regulują ciśnienie i rozrzedzają krew. Wzmacniają system odpornościowy organizmu.
Preparaty zawierające czosnek to m.in.:
Ali-Baby, Ali-Cardio, Alitin Cardio (wit. A, E, selen, kwas foliowy), Alitin Protect, Ali-Choles, Alitol, Alliofil (z dodatkiem pokrzywy i oleju z nasion wiesiołka), Alliogal, Allium, Bio-Czosnek, Czosnek activ NaturKaps, Czosnek ekstrakt, Czosnek forte bezzapachowy, OmegaCardio + czosnek, S-CardioX (wit. B12, B6, A, E, wyciąg z głogu, czosnku, olej rybi, ogórecznik), Tabletki z czosnku, Olimp Garlicin (czosnek bezwonny), Czosnek z pietruszką (odświeża oddech).

• Karczoch – zawiera 4 grupy związków czynnych, które odpowiadają za jego właściwości lecznicze:
o działanie żółciotwórcze – pobudza komórki wątroby do produkcji żółci,
o działanie żółciopędne – nasila transport żółci do dwunastnicy,
o działanie osłaniające wątrobę – zwiększona ilość żółci umożliwia usuwanie szkodliwych substancji zagrażających wątrobie,
o działanie obniżające poziom lipidów – systematyczne stosowanie powoduje spadek stężenia cholesterolu całkowitego i LDL oraz obniża poziom trójglicerydów w surowicy krwi.
Preparaty zawierające karczoch to m.in.:
Cynarex, Cynacholin, Cynarecaps, Hepacynar, Hepatobon, Herbatka fix Na Cholesterol, Karczoch, Sylicynar, Hepason Complex (z dodatkiem wit. B1, B2, B6, B12, kwasu foliowego), Tinctura Cynarae, Gastrobon (dodatkowo ekstrakt z korzenia i ziela mniszka lekarskiego), Anticholeflos Tea (m.in. estragon, cykoria, mięta pieprzowa, rumianek koper włoski, karczoch, nagietek), Verdin complexx.

• Aronia – jest naturalnym przeciwutleniaczem. Antocyjany w niej zawarte chronią organizm przed toksycznym działaniem wolnych rodników, spowalniają proces starzenia się i wspomagają regenerację organizmu, wzmacniają ściany naczyń krwionośnych, chroniąc je przed uszkodzeniami, normalizują ciśnienie krwi, pozytywnie wpływają na obniżenie poziomu złego cholesterolu (LDL), poprawiają pamięć, koncentrację i zdolność uczenia się, korzystnie wpływają na wzrok.
Preparaty zawierające aronię to m.in.:
Aronia (kapsułki), Aronox.

• Lecytyna – ma szczególne znaczenie dla osób obciążonych dużym wysiłkiem umysłowym i fizycznym oraz żyjących w ciągłym stresie. W skład lecytyny wchodzą substancje ważne dla funkcjonowania organizmu: cholina, inozytol i nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT). Stanowi ona niezbędny składnik prawidłowej komórki i bierze udział w procesach przemiany materii w organizmie. Wpływa korzystnie na gospodarkę lipidową – NNKT wchodzące w skład lecytyny, sprzyjają normalizacji poziomu cholesterolu oraz triglicerydów.
Preparaty zawierające lecytynę to m.in.:
Lecytyna (kapsułki różnych producentów), Lecytyna 1200, Lecytyna 1200mg Forte, Olimp Gold-Lecytyna 1200, Lecytyna 300 NaturKaps, Lecytyna 1200 forte NaturKaps, Lecytyna + Witamina E Forte, Lecytyna E, Doppelherz aktiv Lecytyna Forte 1200, Doppelherz aktiv Lecytyna + vit. B, Vicard Lecytyna, Lecithine 1200 forte, Vita Buerlecithin (płyn.
Leczenie farmakologiczne miażdżycy rozpoczyna się w momencie, kiedy stosowane metody naturalne, nie przynoszą pożądanych efektów. W terapii stosuje się:

• Żywice wiążące kwasy żółciowe – tzw. jonowymienne – nasilają wydalanie z kałem kwasów żółciowych, co pobudza organizm do ich produkcji z cholesterolu znajdującego się w organizmie, zmniejszając w ten sposób jego pulę. Zaliczamy do nich: kolestyraminę, kolestipol, kolekstran, diwistyraminę.
• Statyny – inhibitory enzymu reduktazy 3-hydroksy 3-metylo glutarylo koenzymu A biorącego udział w syntezie cholesterolu. Zmniejszają stężenie frakcji LDL we krwi, powodując wzrost frakcji HDL o 15%. Ponadto uwalniają tlenek azotu, co daje rozszerzenie naczyń krwionośnych i zwiększenie stabilności blaszki miażdżycowej. Wyróżniamy tu: simwastatynę, lowastatynę, prawastatynę, fluwastatynę, atorwastatynę.
• Pochodne kwasu fibrynowego (fibraty) – zmniejszają stężenie triglicerydów poprzez wzrost aktywności enzymu lipazy lipoproteinowej. Mogą też hamować aktywność reduktazy
3-hydroksy 3-metylo glutarylo koenzymu A i tym samym zmniejszać stężenie cholesterolu. Do tej grupy substancji należą: klofibrat, bezafibrat, fenofibrat, gemfibrozyl, etofibrat, cyprofibrat.
• Kwas nikotynowy – hamuje uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych z adypocytów, zmniejszając ich napływ do wątroby. Posiada też właściwości rozszerzania obwodowych naczyń krwionośnych.

Metody operacyjne
W sytuacjach, kiedy leczenie farmakologiczne nie przynosi efektów stosuje się metody operacyjne, polegające na rozszerzaniu zwężonych naczyń balonem, a w skrajnych przypadkach wykonuje się zabieg polegający na całkowitym usunięciu zmienionego miażdżycowo odcinka naczynia i umieszczeniu w jego miejsce protezy naczynia krwionośnego.
 

Rola cholesterolu
Cholesterol jest ważnym składnikiem budulcowym wszystkich błon komórkowych. Wchodzi w skład otoczki mielinowej komórek tkanki nerwowej oraz jest jednym z głównych komponentów lipoprotein osocza. Odgrywa kluczową rolę w wielu procesach biochemicznych, m.in. syntezie witaminy D3, kwasów żółciowych, hormonów o budowie sterydowej – kory nadnercza (kortyzon) oraz gruczołów płciowych (estrogeny, progesteron,
testosteron). Część cholesterolu wytwarzana jest w organizmie człowieka – jest to tzw. cholesterol endogenny. Jednak znaczna część całkowitej ilości cholesterolu w organizmie pochodzi z pożywienia – jest to tzw. cholesterol egzogenny. Jego nadmierne spożycie w pokarmach może doprowadzić do wzrostu stężenia w osoczu krwi, co z kolei predysponuje do wystąpienia miażdżycy i choroby wieńcowej.

Profilaktyka miażdżycy
Z powyższych rozważań o cholesterolu wynika, że ilość oraz rodzaj spożywanych w pokarmach tłuszczów ma szczególne znaczenie dla profilaktyki oraz leczenia miażdżycy i innych chorób układu krążenia. Ważna jest właściwa dieta, ograniczająca podaż tłuszczów zwierzęcych, zawierających znaczne ilości nasyconych kwasów tłuszczowych na korzyść posiłków obfitujących w błonnik pokarmowy i witaminy. Pozwala to obniżyć zawartość frakcji LDL („złego cholesterolu”) we krwi oraz utrzymać wysoki poziom frakcji HDL („dobrego cholesterolu”). Zła dieta nie tylko podnosi poziom cholesterolu, ale prowadzi też do nadwagi i otyłości, co w konsekwencji może zakończyć się zawałem serca.
Istotne są regularnie wykonywane ćwiczenia fizyczne, w celu utrzymania dobrej kondycji organizmu i zapobieżenia późniejszym powikłaniom chorób metabolicznych czy krążeniowych.
Unikanie sytuacji stresowych, zerwanie z nałogami oraz ścisłe stosowanie się do zaleceń lekarskich dotyczących leczenia chorób współistniejących, które mogą przyspieszyć rozwój miażdżycy, uważa się za priorytetowe działania w kierunku profilaktyki tego schorzenia.

mgr farm. Monika Fura

Data publikacji: 2010 r.