Choroby związane z utrudnionym odpływem krwi z kończyn dolnych nazywamy przewlekłym zespołem niewydolności żylnej. Obecnie ze względu na swoje duże rozpowszechnienie, zaliczane są one do kręgu chorób cywilizacyjnych. Badania epidemiologiczne dowodzą, że ponad 50 % kobiet w Polsce i w innych krajach rozwiniętych, cierpi z powodu tej choroby zwanej potocznie żylakami.

Żylaki występują prawie cztery razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Dzieje się tak dlatego, że żyły u kobiet są cieńsze i delikatniejsze na skutek działania hormonów żeńskich. Żylaki pojawiają się najczęściej na łydkach i pod kolanami. Tworzą pod skórą widoczne niebieskawe linie, z czasem stają się wypukłe i można wyczuć zgrubienia. Zwykle początkowo nie powodują żadnych dolegliwości poza poczuciem dyskomfortu związanego z nieestetycznym wyglądem nóg, jednak w zaawansowanym stadium mogą doprowadzić do licznych powikłań, takich jak zapalenie żył lub zakrzepica. Najczęściej towarzyszące żylakom objawy to puchnięcie i uczucie ciężkości nóg, ból i skurcze.

Przyczyny powstawania żylaków:
 

- dziedziczne,
- ciąża,
- siedzący lub stojący tryb życia,
- otyłość.

Objawy żylaków

Żylaki pojawiają się jako sieć widocznych, niebieskawych, poszerzonych i krętych żył przede wszystkim na łydkach albo jako niebieskie wypukłe linie wzdłuż łydek, pod kolanami lub na udach. Często oprócz nieestetycznego wyglądu nie powodują żadnych dolegliwości. Czasami towarzyszy im jednak uczucie ciężkości w nogach lub opuchlizna kostek.

Powikłania

W wielu przypadkach żylaki nie powodują żadnych powikłań. Niekiedy mogą jednak być przyczyną stanów zapalnych - na ich przebiegu pojawia się wówczas bolesne stwardnienie i zaczerwienienie skóry. Dochodzi wtedy do zapalenia żył i zamknięcia żyły przez skrzep krwi.
W przewlekłych stanach zabarwienie skóry łydek zmienia się na brązowe wskutek nieprawidłowego krążenia krwi. Z czasem pojawia się swędzenie, wypryski, a także pęknięcia pokrywającej żylaki zniszczonej skóry - powstaje otwarta rana na nodze (owrzodzenie podudzi). Z tych powodów żylaki powinny być zbadane i odpowiednio leczone.

Stadia rozwoju choroby
 

Okres 1 – przedżylakowy
W tej fazie pacjent jeszcze nie jest chory, ale jego nogi są często ciężkie, zmęczone, obrzęki występują przeważnie wieczorem.
Okres 2 – żylaki
Żylaki stają się widoczne pod skórą, ich przebieg jest wężykowaty.
Okres 3 – zaburzenia tkankowe, czyli troficzne
Powstają wypryski żylakowe i zapalenia tkanki podskórnej
Okres 4 – owrzodzenie
Pod wpływem najmniejszego zadraśnięcia mogą powstawać niebezpieczne owrzodzenia podudzi. W przeciwieństwie do zwykłych ran owrzodzenia nie wykazują naturalnej tendencji do gojenia i tworzenia blizny. Źle lub wcale nieleczone mogą utrzymywać się latami, powodując często nieznośne bóle.

Rodzaje żylaków
 

a) Teleangiektazjami określa się poszerzenia żył śródskórnych do średnicy około 1 mm
b) Siatkowate rozszerzenia żylne – to niewyczuwalne metodą palpacyjną (przez dotyk) poszerzenia żył podskórnych do średnicy ok. 4 mm.
c) Żylaki to wyczuwalne rozszerzenia żył podskórnych, o średnicy zwykle przekraczającej 4 mm.

Podział żylaków ze względu na przyczyny powstania
 

Żylaki pierwotne – rozwijają się samoistnie, a podstawowymi przyczynami są skłonności genetyczne współistniejące z czynnikami ryzyka, takimi jak styl życia, praca z długotrwałą pozycją stojącą lub siedzącą, wielokrotne ciąże.
Żylaki wtórne – powstają w następstwie przebytych lub istniejących stanów chorobowych, powodujących permanentny zastój krwi w układzie żylnym. Najczęstszą przyczyną są przebyte zapalenia żył głębokich, po których powstaje zespół pozakrzepowy.

Kiedy należy udać się do lekarza?

Jeśli pojawiają się objawy niewydolności żylnej, takie jak bóle nóg, kurcze podudzi, obrzęki, to możliwie wczesna ocena układu żylnego może zapobiec dalszemu rozwojowi choroby. Gdy zauważymy, że noga nagle puchnie, przybiera kolor sinoczerwony – należy jak najszybciej przeprowadzić badanie lekarskie. Lekarz oceni stopień nasilenia żylaków. Badanie lekarskie uzupełniają nowoczesne badania diagnostyczne np. badanie ultrasonograficzne żył – USG Doppler.

Profilaktyka

Kłopoty z krążeniem w nogach dotyczą przeważnie osób, które długo przebywają w pozycji stojącej lub siedzącej w bezruchu. Dla tych osób szczególnie ważne jest stosowanie profilaktyki.

Zapobieganie żylakom
 

Aby zapobiec powstawaniu żylaków, warto pamiętać o kilku podstawowych zasadach:
1/ siedząc, unikaj zakładania nogi na nogę,
2/ unikaj stojącego i siedzącego bezruchu,
3/ odpoczywaj zawsze z uniesionymi nogami, lekko zgiętymi w stawach kolanowych,
4/ ćwicz regularnie (pływanie, gimnastyka, bieganie, umiarkowana jazda na rowerze, półgodzinny spacer 2-3 razy w tygodniu - szybki marsz wzmacnia mięśnie łydek i usprawnia przepływ krwi w żyłach; ogranicz sporty siłowe, sporty walki i inne ćwiczenia wykonywane na bezdechu,
5/ zapobiegaj nadwadze - utrzymuj prawidłową masę ciała - nadwaga i żylaki zwiększają ryzyko powstania zakrzepów,
6/ ochładzaj nogi (schładzanie nóg letnią wodą poprawia krążenie krwi w nogach),
7/ unikaj wysokiej temperatury (gorące kąpiele, sauna, opalanie się, solarium),
8/ unikaj obcisłych ubrań - noś nieuciskające skarpetki, pończochy - zbyt obcisłe ubranie może hamować przepływ krwi w żyłach,
9/ zrezygnuj z wysokich obcasów (najlepiej 3-4 cm obcasy - nie wyższe),
10/ stosuj kompresjoterapię - zaleca się stosowanie profesjonalnych bandaży i indywidualnie dobranych rajstop, podkolanówek uciskowych o stopniowanym ucisku.

Metody leczenia żylaków

1/ KOMPRESJOTERAPIA – jest podstawową metodą leczenia w przewlekłej niewydolności żylnej na każdym etapie. Zastosowanie odpowiedniego ucisku na chorą nogę powoduje zwiększenie szybkości przepływu krwi i zmniejsza średnicę żył, ale również poprawia wydolność zastawek. Redukcja obrzęku okołonaczyniowego poprawia utlenienie tkanek i ogranicza ich zniszczenie. Ważne jest, aby leczenie uciskowe zacząć stosować już na wczesnych etapach przewlekłej niewydolności żylnej, gdyż często leczenie farmakologiczne stosowane jako jedyna forma, może nie przynieść pożądanych rezultatów. W leczeniu uciskowym zastosowanie znajdują zarówno elastyczne, jak i nieelastyczne bandaże oraz różne rodzaje pończoch, rajstop i podkolanek ze zmiennym stopniem ucisku.

2/ FARMAKOTERPIA – polega na podawaniu leków poprawiających napięcie ścian żylnych przeciwdziałających skutkom zaburzeń w mikrokrążeniu i zastojowi limfatycznemu. W leczeniu stosuje się następujące grupy leków:
- wyciągi z kasztanowca,
- związki flawonowe (flawonoidy), które oddziaływując na mikrokrążenie poprawiają przepływ żylny, zmniejszają obrzęki i inne dolegliwości związane z chorobą żylakową (ból, kurcze mięśniowe, uczucie ciężkości nóg),
- preparaty diosminy i hesperydyny,
- heparyny drobnocząsteczkowe.
W leczeniu żylaków przydatne są np. preparaty: Venitan, Venastat, Venoplant, Venotonin, Venoruton,Venotrex, Venescin, Troxerutin, Aescin (dostępne w postaci tabletek lub kapsułek). Zachowawczo stosuje się maści i kremy zmniejszające obrzęki oraz uczucie ciężkości nóg, np.: Lioton 1000, Venitan, Esceven, Aescin, Rutoven i inne.

3/ SKLEROTERAPIA KOMPRESYJNA –obliteracja („nastrzykiwanie”) lekami zmienionego żylakowo naczynia; wybiórcze i dokładne podanie do światła niewydolnej żyły substancji drażniącej celem wywołania odczynu zapalnego ściany naczynia, następnie powolnego włóknienia i zarośnięcia naczynia – od kilku do kilkunastu ukłuć cienką igłą. Jest to nowoczesna metoda leczenia żylaków, która polega na likwidacji przepływu krwi żylnej za pomocą środków farmakologicznych podawanych do światła zmienionego żylakowato naczynia, a następnie zastosowaniu elastycznego opatrunku uciskowego (pończochy). Zabieg można przeprowadzić w warunkach ambulatoryjnych, trwa najczęściej ok. 30 minut, nie wymaga znieczulenia, nie uszkadza tkanek, nie powoduje niezdolności do pracy. Zależnie od średnicy żylaka, od jego stopnia zaawansowania oraz indywidualnych właściwości organizmu proces gojenia następuje w czasie od 4 do 6 miesięcy. Współcześnie skleroterapia coraz częściej jest wykonywana pod kontrolą USG, a wstrzykiwany roztwór ma formę pianki (skleroterapia piankowa Tessariego). Najczęściej metoda ta jest wykorzystywana w usuwaniu początkowych zmian żylnych, tzw. „pajączków”, teleangieklazji lub pojedynczych żylaków (średnich i małych).

4/ LECZENIE OPERACYJNE – sprowadza się do usunięcia zmienionych żylakowato naczyń. Doskonalenie diagnostyki i techniki operacyjnej spowodowało, że leczenie operacyjne może być niemal w 100% ambulatoryjne, to znaczy, że po krótkiej obserwacji ( ½ do 2 godz. po zabiegu) pacjent udaje się już do domu. Zabieg operacyjny odbywa się w znieczuleniu miejscowym, nakłucia do znieczulenia umieszcza się w okolicy pachwin i na kończynie. Wskazaniem do leczenia operacyjnego są żylaki objawowe.

Podsumowując kwestię leczenia żylaków, wniosek nasuwa się jeden: zamiast leczyć rozwinięte żylaki, znacznie prościej jest im zapobiegać. Warto zadbać o właściwą profilaktykę np. poprzez stosowanie różnego rodzaju rajstop czy pończoch uciskowych, a w razie stwierdzenia zmian, udać się do lekarza flebologa, zanim dojdzie do rozwoju choroby i jej powikłań. Flebolog to lekarz chirurg ze specjalizacją w zakresie chorób żył zajmujący się ich leczeniem. Skuteczne leczenie chorych z objawami przewlekłej niewydolności żylnej kończyn dolnych w dużej mierze zależy od wczesnego rozpoznania i szybkiego wdrożenia wielokierunkowego a często również wielospecjalistycznego postępowania terapeutycznego. Dzięki rozwojowi nowoczesnych metod diagnostycznych, wprowadzeniu nowych leków oraz mało inwazyjnych a zarazem radykalnych technik operacyjnych, lekarzom łatwiej jest podejmować decyzję o wyborze właściwego leczenia.

HEMOROIDY – żylaki odbytu

Wiele osób cierpi na dolegliwości hemoroidalne, a mimo to chorzy często mają zahamowania, aby porozmawiać o tym swoim „ukrytym cierpieniu”. Opis dolegliwości okolic odbytu dla wielu osób jest krępujący i przez to unikany. W wyniku tego zazwyczaj dolegliwości hemoroidalne są rozpoznawane i leczone zbyt późno. Poza dużym obniżeniem komfortu życia powoduje to również niepotrzebne i przede wszystkim dające się wcześniej uniknąć komplikacje. Przypuszcza się, że co trzecia osoba po 30 - tym roku życia sporadycznie lub często cierpi na hemoroidy.

Czym są hemoroidy?

Termin „hemoroidy” pochodzi z greki i oznacza „ krwawienie”. Hemoroidy to gęsty splot naczyń w błonie śluzowej odbytnicy. Zadaniem tego splotu jest uszczelnienie odbytnicy razem z wewnętrznym i zewnętrznym zwieraczem odbytu. Splot ten znajduje się ok.3-4 cm powyżej odbytu w kanale odbytu i normalnie nie można go wyczuć palcem podczas badania. O występowaniu hemoroidów mówi się wówczas, gdy w splocie naczyń dochodzi do zatrzymania krwi i nie może ona swobodnie znaleźć ujścia. Skutkiem tego małe tętniczki ciała jamistego transportujące krew o jasnoczerwonym kolorze zawierającą tlen, rozszerzają się i tworzą guzkowate wypukłości w błonie śluzowej.

Stadia rozwoju hemoroidów

U większości pacjentów hemoroidy nie powodują początkowo wielu dolegliwości. Zauważa się je dopiero, gdy widoczne stają się ślady jasnoczerwonej krwi na stolcu. Pieczenie, egzemy, świąd i uczucie niecałkowitego wypróżnienia mogą być kolejnymi symptomami hemoroidów. Rozróżnia się 4 stadia rozwoju hemoroidów:
Stopień 1
Hemoroidy nie są jeszcze widoczne i wyczuwalne na zewnątrz. Można je zobaczyć za pomocą rektoskopu w kanale odbytu w postaci lekkich wypukłości. W tym stadium poza sporadycznymi jasnoczerwonymi krwawieniami nie powodują one żadnych dolegliwości.
Stopień 2
Hemoroidy mogą wypadać przy próbie parcia, ale samoistnie się cofają. Towarzyszą temu takie dolegliwości jak: krwawienie, świąd, pieczenie, poczucie niecałkowitego wypróżnienia.
Stopień 3
Hemoroidy w tym stadium mają skłonność do wypadania, nie tylko w trakcie wypróżniania, ale podczas wysiłku fizycznego. Są widoczne i wyczuwalne, ale mogą być odprowadzone ręcznie. Hemoroidy 3-go stopnia mogą powodować znaczny ból oraz występowanie świądu i sączenia.
Stopień 4
Hemoroidy 4-go stopnia wypadają poza odbyt i nie dają się odprowadzić. Towarzyszą im takie objawy jak: krwawienie, świąd, ból, sączenie.

Typowe objawy choroby hemoroidalnej

Do typowych objawów choroby hemoroidalnej zaliczamy: świąd, pieczenie i sączenie, pozostawianie śladów stolca, jasnoczerwone ślady krwi na stolcu, papierze toaletowym i bieliźnie, a także uczucie niekompletnego wypróżnienia. Najczęściej występuje kilka objawów łącznie, które dla pacjenta są bardzo nieprzyjemne i mogą znacznie obniżyć komfort życia osoby dotkniętej tą chorobą.

Leczenie hemoroidów

1/ LECZENIE ZACHOWAWCZE
Podstawowe znaczenie w postępowaniu lekarskim ma pełne badanie proktologiczne, a leczenie zachowawcze jest jedną z metod postępowania w pierwszym okresie choroby. Ma ono na celu regulację wypróżnień, leczenie zaburzeń naczyniowych i zapaleń. Główną rolę odgrywa leczenie dietetyczne, zwłaszcza u pacjentów skarżących się na przewlekłe zaparcia i konieczność silnego parcia na stolec w czasie defekacji. U wielu chorych wystarcza zmiana diety i trybu życia, gdyż jednym z podstawowych celów tarapeutycznych jest uzyskanie regularnych wypróżnień. Poleca się stosowanie diety z zawartością włóknika, czasem środki powodujące rozluźnienie stolca, spożywanie odpowiedniej ilości płynów (ok. 2,5 litra na dobę). Korzystny efekt obserwuje się także po lekach poprawiających motorykę jelit.

2/ LECZENIE ZABIEGOWE – METODY INWAZYJNE NIEOPERACYJNE
Leczenie zabiegowe polega na zapobieganiu wypadaniu guzków krwawniczych, zapobieganiu obrzękowi i zaburzeniom przepływu krwi. Wyróżniamy tu następujące zabiegi:
Skleroterapia – polega na wykonaniu wielu minizastrzyków pod skórę wokół chorego guzka, co powoduje zahamowanie ich ukrwienia.
Krioterapia – (stosowanie aplikatorów niskiej temperatury) – polega na oddziaływaniu na guzek niską temperaturą ciekłego azotu lub podtlenku azotu. Metoda ta jest stosunkowo prosta technicznie i tania w zastosowaniu. Zbyt krótki czas mrożenia powoduje często nieskuteczność zabiegu, a zbyt długi czas może spowodować martwicę śluzówki jelita grubego. Wadą tej metody jest fakt, iż po zabiegu u chorych pojawia się przykra, silnie cuchnąca wydzielina z odbytu.
Fotokoagulacja podczerwienią – polega na wykorzystaniu światła lamp halogenowych, wydzielone ciepło niszczy przerośnięte tkanki, nabrzmiała część hemoroidu obumiera. Metoda ta jest wykorzystywana do leczenia I i II stopnia choroby hemoroidalnej.
Metoda Barrona – tzw. „gumowe podwiązki” – polega na założeniu u podstaw guzka hemoroidalnego pierścienia gumowego za pomocą specjalnego przyrządu. Jest to metoda dość skuteczna i ekonomiczna, może być stosowana w trybie chirurgii jednego dnia. Podczas jednego zabiegu chirurg - proktolog zakłada 1-2 podwiązki gumowe.
Technika laserowa – metoda zbliżona do fotokoagulacji w podczerwieni, powoduje martwicę w proksymalnej części guzka hemoroidalnego.

3/ LECZENIE CHIRURGICZNE
Dotyczy ono około 10% chorych z chorobą hemoroidalną. Wycięcie powiększonych guzków odbywa się w znieczuleniu ogólnym lub miejscowym.
Rodzaje metod chirurgicznych:
- otwarta hemoroidektomia metodą Milligana (najczęściej wykonywana) - polega na wycięciu chorobowo zmienionych guzków, podkłuciu szypuły naczyniowej z pozostawieniem otwartych miejsc do wygojenia po usunięciu guzków,
- metoda Fergusona - wskazaniem do jej zastosowania jest intensywne krwawienie –jest to metoda zbliżona do poprzedniej, różni się od niej tym, że ranę powstałą po usunięciu guzka zamyka się szwem ciągłym,
- metoda Longo - wykonywana za pomocą specjalnego instrumentu zwanego staplerem, który wycina pas błony śluzowej odbytnicy nad zmienionymi hemoroidami; podczas jednego zabiegu usuwa się wszystkie chore guzki,
- podśluzówkowa hemoroidektomia metodą Parksa.

4/ LECZENIE FARMAKOLOGICZNE
Leczenie farmakologiczne jest z reguły zalecane w 1 i 2 stopniu choroby.
W leczeniu hemoroidów leki stosowane są miejscowo - w postaci czopków i kremów, w różnych kombinacjach.
W skład preparatów doodbytniczych wchodzą:
- środki przeciwbólowe (lidokaina, anestezyna),
- przeciwzapalne i przeciwświądowe (antybiotyki, steroidy, tlenek cynku, dwutlenek tytanu),
- ściągające (tlenek bizmutu, tanina).
Dobrym uzupełnieniem leczenia miejscowego jest stosowanie doustne:
- związków flawonoidowych, które zwiększają napięcie naczyń żylnych, obniżając ich kruchość,
- preparaty diosminy i hesperydyny.
Przy bólu wywołanym ostrym procesem zapalnym pomocne są ciepłe nasiadówki z kory dębu, która działa ściągająco.
W postaci czopków dostępne są preparaty: Aesculan, Hemorectal,Ruskorex, Procto-Glivenol, Posterisan, Avenoc, Hemorol i inne.
W postaci kremów stosuje się np.: Rectosec, Analen, Emorect, Aesculan, Procto-Glivenol, Posterisan i inne.

Należy pamiętać, że pacjent nie powinien rozpoczynać terapii bez porady i diagnozy lekarza. Jest jednak kilka rzeczy, które możemy zrobić sami:
- zadbajmy o swoją dietę, ponieważ prawidłowe odżywianie się i zbilansowana dieta są kluczowym elementem w zapobieganiu dolegliwościom hemoroidalnym; zaleca się stosowanie diety „bogatoresztkowej” ze zwiększoną ilością warzyw, owoców, błonnika,
- ważne jest regularne wypróżnianie,
- higiena to coś więcej niż mycie rąk, rozpoczyna się ona już w momencie wyboru bielizny; powinna obowiązywać tutaj żelazna zasada noszenia bielizny bawełnianej; prawidłowa higiena okolic odbytu pomaga w łagodzeniu takich dolegliwości jak ból i pieczenie, dlatego po każdym wypróżnieniu okolice odbytu należy umyć letnią wodą i starannie osuszyć,
- wygoda nie jest odpowiednia dla dolegliwości hemoroidalnych - siedzenie w samochodzie, na rowerze, w fotelu przed telewizorem czy na krześle w biurze sprzyja powstawaniu dolegliwości hemoroidalnych – „wygoda to początek wszystkich cierpień”; ruch jest niezbędny - wędrówki piesze, gimnastyka czy pływanie stanowią dobrą alternatywę dla siedzącego trybu życia.
Zdrowe odżywianie, dużo ruchu przyczyniają się do sukcesu terapii i zapobiegają nowym dolegliwościom. Ten, kto raz cierpiał na hemoroidy, musi niestety liczyć się z tym, że choroba powróci, dlatego wczesna i celowa profilaktyka ma bardzo duże znaczenie. Ważne jest, aby pacjent pokonał lęk i skrępowanie w celu wczesnego zdiagnozowania choroby, co umożliwi skuteczne leczenie.

mgr farm. Anna Mazur
Publikacja artykułu, 2007