Poczęcie i narodziny dziecka należą do najważniejszych i najpiękniejszych wydarzeń w życiu kobiety. Każda z nas wcześniej czy później marzy o tym, aby zostać matką i urodzić zdrowe i piękne maleństwo. W określonym momencie swojego życia dojrzewamy do decyzji o powiększeniu rodziny. Najlepszy dla kobiety okres do zajścia w ciążę to czas między 18 a 28 rokiem życia. Spowodowane jest to występowaniem w tym wieku największej ilości miesięcznych cykli owulacyjnych. Ważne jest zatem aby odpowiednio i świadomie przygotować się do poczęcia nowego życia.

Przygotowanie do ciąży

Przed zajściem w ciążę, każda kobieta powinna zweryfikować i ewentualnie poprawić swój dotychczasowy tryb życia. Na kilka miesięcy przed planowaną ciążą, należy odstawić środki antykoncepcyjne, aby organizm powrócił do normalnego stanu fizjologicznego. Warto też udać się do lekarza ginekologa, który przeprowadzi wywiad i skieruje na wykonanie określonych badań lekarskich. Kolejną ważną sprawą jest prowadzenie zdrowego trybu życia. Należy odstawić wszelkie używki (papierosy, alkohol), zdrowo się odżywiać, nie nadużywać leków, unikać stresu i ogólnie starać się, aby organizm był gotowy do „nowego” stanu. Szczególnie ważną rolę w okresie przygotowań do ciąży, jak również w czasie jej trwania, pełni odpowiednia dieta, bogata w witaminy i składniki mineralne. Zgodnie z zaleceniami Zespołu Ekspertów powołanego przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej, co najmniej na miesiąc przed planowaną ciążą kobieta powinna wzbogacić swoją dietę w kwas foliowy w dawce 0,4 mg na dobę (preparaty np.: Folik tabletki, Folovit 0,4mg tabletki). Kwas foliowy jest witaminą z grupy B, której obecność w naszej codziennej diecie jest niewystarczająca. Suplementacja kwasu foliowego w diecie zmniejsza ryzyko wystąpienia wad rozwojowych u dziecka (wady wrodzone cewy nerwowej, rozszczep kręgosłupa, bezmózgowie, przepukliny mózgowo-rdzeniowe).

Pierwszy etap ciąży

Wiadomość o tym, że w ciele kobiety rozwija się maleństwo jest z reguły najwspanialszą wiadomością dla niej samej, rodziny i przyjaciół. Rozpoczyna się wówczas szczególny czas przygotowań na powitanie nowego członka rodziny. Oczekiwanie na potomstwo jest okresem wielkiej radości, ale i niepokoju o jego właściwy rozwój. Nie ukrywajmy, że bardzo dużo zależy od samej kobiety. W pierwszych trzech miesiącach można zauważyć wiele zmian fizycznych i emocjonalnych w zachowaniu kobiety. Zmiany zachodzące w organizmie są konieczne, aby ciało kobiety było w stanie otoczyć prawidłową opieką rozwijające się maleństwo. W ciągu trzech miesięcy od poczęcia wykształcają się wszystkie narządy wewnętrzne. Jest to najważniejszy etap rozwoju płodu, dlatego też w tym czasie kobieta powinna otoczyć siebie i swoje dziecko szczególną opieką.
Zasadniczą sprawą jest wizyta u lekarza ginekologa-położnika, który przez dziewięć miesięcy otoczy kobietę profesjonalną opieką medyczną. Pierwsza wizyta u lekarza powinna odbyć się zaraz po stwierdzeniu przez kobietę faktu zajścia w ciążę, najpóźniej do 9 tygodnia. Podczas pierwszej wizyty lekarz przeprowadza wywiad położniczy, dotyczący przebytych chorób, uwarunkowań genetycznych w rodzinie, warunków socjalnych. Może również przeprowadzić badanie ultrasonograficzne (USG), przy pomocy którego określi wiek ciąży, prawdopodobny termin porodu oraz stwierdzi prawidłowość rozwoju ciąży. Kobiecie zostaje założony dzienniczek ciąży, w którym lekarz w miarę upływu czasu będzie dokonywał zapisów np. aktualnej wagi ciała, ciśnienia ciężarnej. Ponadto lekarz powinien zlecić dokładne badanie krwi i moczu. Wizyty u lekarza powinny odbywać się co najmniej raz w miesiącu.
 

Do podstawowych badań przewidzianych dla kobiet w ciąży zalicza się:
1) Regularne badanie krwi, mające na celu określenie poziomu czerwonych krwinek, których niedobór prowadzi do anemii. Anemia jest bardzo groźna zarówno dla matki, jak i rozwijającego się płodu. W przypadku stwierdzenia anemii, niezbędne jest spożywanie przez ciężarną dodatkowych ilości żelaza, białka, kwasu foliowego i witamin, zgodnie z zaleceniami lekarza.
2) Badanie moczu, mające na celu określenie składu biochemicznego moczu jak również zbadanie czy nie różni się on od stanu prawidłowego. Nieprawidłowe wyniki stwierdza się wówczas, gdy w moczu obecne są: cukier, białka i ciała ketonowe.
3) Test na tolerancję glukozy, którego pozytywny wynik świadczy o cukrzycy ciążowej. Rutynowo wykonanie testu zalecane jest pomiędzy 26 a 28 tygodniem ciąży. W przypadku odchyleń od normy poziomu cukru we krwi kobiety, można taki test wykonywać wcześniej.

Ponadto każda kobieta w ciąży powinna wykonać szereg badań dodatkowych, zgodnie z zaleceniem lekarza. Do tych badań zalicza się:
1) Oznaczenie grupy krwi i czynnika Rh, mające na celu wyeliminowanieniezgodności czynnika Rh rodziców (oznaczenie przeciwciał anty Rhu matki).
2) Rozmaz cytologiczny, mający na celu sprawdzenie, czy w wydzielinie szyjkowej nie występują nieprawidłowe komórki.
3) WR (odczyn Wassermana) lub VDRL (Venereal Diseases Research Laboratory), mające na celu wyeliminowanie chorób wenerycznych.
4) Miano przeciwciał przeciwko różyczce.
5) Miano przeciwciał przeciwko toksoplazmozie.
6) Badanie na obecność wirusa zapalenia wątroby typu B – HBs.
7) Badanie w kierunku chlamydii.
8) Test na HIV (ludzki wirus upośledzenia odporności).
9) Badanie ogólne.
10) Badanie ginekologiczne przez pochwę.
11) Badanie piersi.
12) Badanie USG.
13) Konsultacja stomatologiczna.
O terminie wykonywania poszczególnych badań decyduje zawsze lekarz prowadzący ciąże. Należy ściśle przestrzegać zaleceń lekarskich dotyczących poszczególnych badań, gdyż w ten sposób kontroluje się nie tylko stan zdrowia kobiety, ale przede wszystkim rozwijającego się w niej dziecka.

Dieta w czasie ciąży

W okresie ciąży bardzo ważnym czynnikiem prawidłowego rozwoju płodu jest stosowanie odpowiednio zróżnicowanej diety. Należy zwracać uwagę na dobór witamin i składników mineralnych, na które w czasie ciąży wzrasta zapotrzebowanie. Przy przyjmowaniu niektórych witamin, zwłaszcza witamin rozpuszczalnych w tłuszczach np. witaminy A, D, E, K, należy jednak zachować szczególną ostrożność. Witaminy te, w przypadku przyjmowania ich w dużych ilościach, nie są wydalane, lecz magazynowane w organizmie. Ich nadmiar może prowadzić do zaburzeń rozwoju płodu. Aby uniknąć takich sytuacji, należy korzystać z odpowiednich preparatów witaminowo-mineralnych, przeznaczonych wyłącznie dla kobiet w ciąży i matek karmiących. Na rynku dostępnych jest wiele takich preparatów m.in. Falvit, Vitrum Prenatal, Feminatal N, Elevit Pronatal itp. Preparaty te dostarczają podstawowych składników, niezbędnych do prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych w organizmie matki i płodu. Dzięki zwiększonej zawartości żelaza i kwasu foliowego, zapobiegają niedokrwistości. Ponadto mają zwiększoną zawartość wapnia, który jest niezbędny w ciąży i w czasie laktacji. Odpowiednio dobrana zawartość związków o działaniu przeciwutleniającym np. witamina C, chroni komórki przed niszczącym wpływem wolnych rodników. Te wszystkie witaminy i składniki mineralne mogą być dostarczane przez odpowiednie odżywianie się. Kobiety w ciąży powinny spożywać dużą ilość świeżych owoców, surowych warzyw, świeżych soków. W codziennym jadłospisie kobiety w ciąży powinny znaleźć się: mleko, jajka, ser, warzywa, owoce, mięso lub ryby. Ważne jest, aby przed przyjmowaniem witamin w postaci tabletek lub płynów wzmacniających, zawsze skonsultować się z lekarzem ginekologiem, który prowadzi ciążę. W czasie ciąży ważne jest, aby na bieżąco kontrolować zachowanie prawidłowej wagi. „Jeść za dwoje” nie musi bowiem oznaczać bardzo dużej ilości jedzenia, ale jedzenia bogatego w zróżnicowane składniki odżywcze. Należy jeść częściej, ale mniejsze ilości. Otyłość matki wpływa na dyskomfort jej życia, jak również na późniejszą otyłość dziecka. Otyła matka szybciej się męczy, jest ociężała oraz ma problemy z wykonywaniem podstawowych codziennych czynności. W diecie kobiety ciężarnej, należy ograniczyć do minimum spożywanie soli kuchennej, produktów marynowanych, smażonych. Ponadto, należy zwiększyć ilość przyjmowanych płynów. Najlepiej, jeżeli kobieta ciężarna będzie wypijała ok. 2 litrów zróżnicowanych płynów dziennie (soki owocowe, woda mineralna niegazowana, herbatki, mleko).

Kondycja fizyczna

Kolejnym, wbrew pozorom, bardzo istotnym aspektem prawidłowego przebiegu ciąży, a co za tym idzie również porodu, jest zachowanie dobrej kondycji fizycznej. Oczywistym jest, że w czasie ciąży nie należy uprawiać ekstremalnych sportów, jednak wskazane jest, aby organizm kobiety nie był pozbawiony jakiegokolwiek ruchu. Wszystko zależy od przebiegu ciąży i możliwości kobiety. Dobroczynnie na zmęczony kręgosłup ciężarnej działa pływanie i lekkie ćwiczenia rozciągające. Ćwiczenia takie zwiększają ruchliwość stawów, poprawiają krążenie i samopoczucie przyszłej mamy. Jednocześnie poprawiają one stan układu nerwowo-mięśniowego, dzięki czemu można spodziewać się łatwiejszego przebiegu samego porodu. Jeżeli lekarz prowadzący ciąże nie widzi przeciwwskazań, ćwiczenia ciążowe kobieta może uprawiać do samego porodu. Kobietom, które nie mogą codziennie wykonywać lekkich ćwiczeń zalecane jest, aby chociaż raz dziennie spacerowały na świeżym powietrzu.

Wpływ ciąży na skórę kobiety

Czas, jakim jest ciąża, jest okresem ogromnej burzy hormonów, co może mieć odzwierciedlenie w kondycji skóry kobiety. Skóra może stać się przesuszona, a niekiedy nadmiernie się przetłuszczać. Należy zatem zwrócić na ten fakt uwagę i odpowiednio wcześniej dobrać kosmetyki. Bardzo niekorzystną zmianą zachodzącą na skórze kobiety w ciąży są cellulit i rozstępy, które są rezultatem zwiększonego poziomu kortyzolu we krwi. Na rynku dostępnych jest wiele preparatów przeznaczonych do pielęgnacji skóry kobiet w czasie ciąży, które wzmacniają i uelastyczniają skórę np. kremy na rozstępy, balsamy nawilżające, antycellulity itp. Kosmetyki te zawierają witaminę E, oleje bawełniane, substancje o działaniu nawilżającym i odżywczym, które mają dobroczynny wpływ na kondycję kobiecej skóry.

Dolegliwości w czasie ciąży

Pomimo wielu radości, jakie niesie „stan błogosławiony”, niestety czas ciąży to również okres nieprzyjemnych i dokuczliwych dolegliwości. Zaliczamy do nich m.in. skurcze łydek, które najczęściej pojawiają się w ostatnim trymestrze ciąży. Są one spowodowane zaburzeniem krążenia w kończynach dolnych, na skutek ucisku macicy na nerwy ścian miednicy lub też niskim poziomem wapnia lub za wysokim poziomem potasu. Długo utrzymujące się dolegliwości skurczowe należy skonsultować z lekarzem ginekologiem, który dobierze odpowiedni preparat witaminowo-mineralny. Jeśli pojawi się dokuczliwy skurcz w łydce, należy wyprostować nogę w stawie kolanowym, unieść ją nieco wyżej oraz przygiąć mocno stopę w stawie skokowym. Po kilku minutach skurcz powinien ustąpić, choć nieznaczny ból może utrzymywać się jeszcze nawet przez kilka godzin.
Kolejną nieprzyjemną dolegliwością, męczącą kobiety ciężarne, są żylaki. W czasie ciąży na skutek ucisku powiększającej się macicy przepływ żylny jest znacznie utrudniony. Żylaki najczęściej pojawiają się na kończynach dolnych, wargach sromowych i w pochwie oraz odbycie, jako tzw. hemoroidy. Najbardziej narażone na pojawienie się żylaków w ciąży są kobiety obciążone genetycznie ich występowaniem. Objawami żylaków są pojawiające się pajączki, czyli siateczka uwidocznionych drobnych żyłek. Następnie mogą pojawić się niebieskie pręgi, którym towarzyszą: bolesność, pieczenie czy obrzęki.
W przypadku pojawienia się takich dolegliwości również należy skontaktować się z lekarzem prowadzącym ciążę.

Okres ciąży, pomimo wielu dolegliwości mu towarzyszących, jest okresem niecierpliwości i oczekiwania rodziców na przyjście upragnionego potomka. Przez dziewięć miesięcy kobieta ma dużo czasu, aby się do tego momentu odpowiednio przygotować. Wiele cennych wskazówek dotyczących ciąży, jak też samego porodu, można znaleźć w fachowej literaturze. Wybór jest ogromny, dlatego warto skorzystać z doświadczeń innych rodziców, chętnych polecić sprawdzone tytuły. Niezwykle cennym źródłem informacji na tematy związane z porodem i połogiem są zajęcia w szkołach rodzenia. Wykwalifikowany personel udzieli wszelkich rad i wskazówek dotyczących tych ważnych wydarzeń w życiu rodziców. Świadomie i rzetelnie podejdźmy do powyższych zagadnień. Okres oczekiwania (przygotowania) zakończony narodzinami dziecka jest wielką radością, nie tylko dla dzielnej mamy, ale także dla jej najbliższych.

mgr farm. Małgorzata Wydrzyńska-Kuźma
Publikacja artykułu, 2006