Lato to czas, kiedy większość osób z radością zrzuca z siebie zbędne warstwy ubrań i zażywa kąpieli słonecznych. Jednak osoby cierpiące na schorzenia dermatologiczne przeżywają wtedy ciężkie chwile. Nieestetyczne zmiany na skórze szpecą, często budzą niechęć, a nawet strach ze strony otoczenia, mimo iż dla innych są zupełnie niegroźne.

    Łuszczyca jest dość często występującym schorzeniem, cierpi na nią ok. 1-3% ludzi. Bardzo możliwe, że chorych jest więcej, ale często osoby cierpiące na lekką postać łuszczycy nie zgłaszają się po pomoc do lekarza. Jest to choroba o charakterze przewlekłym
i nawracającym. Cechuje ją tendencja do samoistnego ustępowania lub zaostrzania zmian. Nie jest chorobą zakaźną i nie można się nią zarazić przez kontakt z osobą chorą.
    Łuszczyca zazwyczaj ujawnia się w drugiej lub piątej dekadzie życia, ale może pojawić się u osób w każdym wieku. Bardzo rzadko na łuszczycę chorują niemowlęta i dzieci. Zarówno mężczyźni, jak i kobiety cierpią w równym stopniu na to schorzenie.

Przyczyny zachorowań na łuszczycę

    Nie poznano dokładnie przyczyny pojawienia się zmian łuszczycowych. U chorych następuje zwiększenie tempa przemian komórkowych, co powoduje, że komórki z warstwy podstawnej naskórka dojrzewają i przechodzą do warstwy rogowej w 3-5 dni, a nie jak u zdrowej osoby w 30-35 dni. Powoduje to nawarstwianie się nieodżywionych, obumarłych komórek i powstawanie łuszczących się wykwitów. Powodem takiego stanu jest prawdopodobnie niedobór cyklicznego adenozyno-3′,5′-monofosforanu (cAMP) – chemicznego przekaźnika wpływającego m.in. na procesy podziałów komórkowych w skórze. Niedobór cAMP może być spowodowany niskobiałkową dietą lub nieprawidłowym przyswajaniem białek przez organizm chorego. Dochodzi też do nadreaktywności układu odpornościowego, a dokładnie komórek – limfocytów T. Bez wątpienia wpływ na manifestację choroby mają:

• czynniki dziedziczne – rodzic chorujący na łuszczycę musi liczyć się z podniesionym ryzykiem odziedziczenia tej choroby przez jego dzieci (do 50% ryzyka, jeżeli choruje dwoje rodziców; 16%, gdy choruje jedno z rodziców);
• spadek odporności (np. po poważnych infekcjach);
• niewyleczone przewlekłe ogniska zapalne tj. próchnica, zapalenie dróg moczowych;
• silny stres;
• gwałtowne zmiany hormonalne tj. dojrzewanie, ciąża lub przekwitanie;
• stosowanie niektórych leków (m.in. betablokerów, soli litu) i terapia interferonem;
• regularne spożywanie alkoholu i palenie papierosów;
• uszkodzenia skóry – zauważono częstsze zajmowanie skóry, która uległa uszkodzeniu np. na skutek skaleczenia czy oparzenia.

Postaci łuszczycy

    Istnieje kilka postaci łuszczycy, które różnią się rodzajem i występowaniem zmian. Najczęściej obserwuje się łuszczycę zwyczajną (wykwitową) i łuszczycę skóry głowy. Poza tym wyróżnia się postać krostkową, łojotokową i kropelkową, a także łuszczycę stawową. Każda postać charakteryzuje się innymi objawami i może przybierać różne stopnie nasilenia. Wszystkie zaawansowane postaci choroby powinny być leczone pod nadzorem lekarza, szczególnie jeśli zmianom towarzyszy silne zaczerwienienie i objawy ogólnoustrojowe
tj. gorączka czy bóle stawowe. Należy wówczas bezwzględnie zasięgnąć porady lekarza, aby wykluczyć poważniejsze schorzenia (np. erytrodemię łuszczycową). Z pomocy farmaceutów w leczeniu łuszczycy zwykle korzystają chorzy na postać zwyczajną oraz na łuszczycę owłosionej skóry głowy. W tych przypadkach leczenie preparatami dostępnymi bez recepty często przynosi dobre efekty.

Rozpoznawanie i objawy łuszczycy

    Diagnostyka łuszczycy potrafi przysporzyć sporych trudności. Ze względu na różnorodność postaci choroby i niekiedy niespecyficzne objawy, łuszczyca bywa mylona z atopowym zapaleniem skóry, łojotokowym zapaleniem skóry czy trądzikiem. Jednak po dokładnym wywiadzie i zbadaniu zmian większość chorych zostaje poprawnie zdiagnozowana.
    Ponieważ łuszczyca zwyczajna stanowi nawet 80-90% zachorowań, zajmiemy się głównie tą postacią. Charakteryzuje się ona występowaniem na skórze łososiowo-różowych wykwitów ze srebrnymi łuskami, brzegi zmian są dobrze odgraniczone. Wielkość i kształt zmian może być bardzo zróżnicowana, od niewielkich plamek do znacznych powierzchni ciała. Wykwity łuszczycowe często występują na ciele symetrycznie, obejmując zewnętrzne powierzchnie kolan i łokci, niekiedy szczelinę międzypośladkową, skórę stóp i dłoni oraz okolice pępka. Bardzo często łuszczyca obejmuje owłosioną skórę głowy. Zmiany złuszczają się, a po łagodnym usunięciu powierzchniowych łusek i potarciu można zaobserwować delikatne punktowe krwawienia. Jest to tzw. objaw Auspitza, który pomaga w zdiagnozowaniu choroby. Świąd występuje głównie u młodszych pacjentów, w postaci przewlekłej następuje złagodzenie tej dolegliwości. Przy długotrwałej, nieleczonej łuszczycy mogą pojawiać się zmiany na paznokciach w postaci wgłobień i pofałdowania płytki. Dalej następuje rozszczepianie paznokci i ich oddzielanie od łożyska.

Leczenie i pielęgnacja zmian łuszczycowych

    W leczeniu łuszczycy w pierwszej kolejności stosuje się preparaty miejscowe (maści, kremy, płyny itp.), które mają za zadanie usunięcie martwego naskórka (łuski), a następnie zahamowanie nadmiernych podziałów komórek. W leczeniu i pielęgnacji skóry zmienionej łuszczycowo stosuje się preparaty zawierające:

• substancje złuszczające (keratolityczne) – kwas salicylowy, kwas mlekowy, siarka, mocznik w stężeniu przekraczającym 5% – rozpuszczają one zrogowaciały naskórek i pozwalają na usunięcie wykwitów, dodatkowo zapewniają lepszą penetrację innych leków przez naskórek, np. Squamax krem, Cerkoderm 30 krem, Hasceral maść, Salicylol płyn na skórę;
• substancje zmniejszające stan zapalny – glikokortykosteroidy (w preparatach na receptę) – pozwalają na uzyskanie szybkiej poprawy, ale przy dłuższym stosowaniu znacznie osłabiają skórę, a chory często uodparnia się na tę formę terapii; istotne jest, aby przy stosowaniu terapii sterydowej pomiędzy aplikacjami leku dobrze natłuszczać miejsca zmienione chorobowo;
• substancje hamujące podziały komórkowe – cignolina (stosowana w lekach recepturowych wykonywanych na zalecenie lekarza), pochodne witaminy A (Dermovit A maść) oraz witaminy D3 (w preparatach na receptę), a także dziegcie (Cocois maść, Paraderm szampon) – te ostatnie dobrze sprawdzają się zwłaszcza, jeśli zajęta jest skóra owłosiona, mimo niewielkiej ceny i nieprzyjemnego zapachu bywają bardzo skuteczne w leczeniu; ostatnio jednak znacznie ogranicza się ich użycie.

    Bardzo istotne jest również odpowiednie natłuszczanie i nawilżanie skóry. Preparaty wzmacniające płaszcz lipidowy naskórka pozwalają na złagodzenie zmian, zapobiegają pękaniu naskórka i poprawiają ogólną kondycję skóry. Zaleca się stosowanie:

• emolientów do kąpieli i mycia ciała – dostarczają skórze składników niezbędnych do utrzymania fizjologicznej równowagi, wiążą wodę, natłuszczają i ograniczają świąd, zawierają m.in. trójglicerydy, olej makadamia, olej lniany, olej parafinowy, masło shea, alantoinę (np. emulsja do kąpieli Emolium, Dermedic Emolient Linum żel pod prysznic, SVR Topialyse oliwka do kąpieli);
• balsamów i emulsji do ciała – również uzupełniają ubytki w lipidach, dbają
• o odpowiednią elastyczność i odżywienie skóry, często zawierają wodę termalną bogatą w minerały oraz składniki działające przeciwzapalnie i łagodząco (np. Balneum Optiderm emulsja do ciała, Uriage D.S. emulsja, Emolium emulsja na suchą skórę głowy);
• kremów, maści i płynów – intensywnie natłuszczają naskórek, łagodząc dyskomfort, jednocześnie zapewniają odpowiednie odżywienie skóry (np. Linomag maść i płyn na skórę, CutisHelp maść konopna, Mediderm krem, Hud Salva maść).

    Coraz częściej spotyka się połączenie składników działających keratolitycznie z substancjami łagodzącymi i natłuszczającymi np. Pilarix krem (zawiera mocznik, kwas salicylowy, allantoinę i pantenol), Keranorm krem (połączenie m. in. kwasu mlekowego i parafiny). Powstają nawet całe serie kosmetyków dedykowane osobom borykającym się z łuszczycą i nadmierną suchością skóry np. Pharmaceris P, Ducray Kertyol, SVR Xerial. 

    W przypadku niepowodzenia terapii miejscowej stosuje się leki ogólnoustrojowe, które lekarz dobiera indywidualnie dla każdego pacjenta. W leczeniu stosuje się glikokortykosteroidy, retinoidy, antybiotyki, immunosupresanty, a ostatnio również leki biologiczne. Terapia taka wiąże się niestety z dużym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych.
    Alternatywą często bywa fototerapia. Stosuje się ją w przypadku braku dostatecznej skuteczności w leczeniu miejscowym, a niekiedy w połączeniu z terapią miejscową. Fototerapia wykorzystuje promieniowanie ultrafioletowe UV-A i UV-B, które hamują namnażanie komórek i aktywność limfocytów T. Skuteczniejsza zwykle jest terapia z zastosowaniem promieniowania UV-A (tzw. PUVA), podczas której pacjent przyjmuje również lek uwrażliwiający skórę na promieniowanie. Fototerapię należy jednak stosować ostrożnie ze względu na ryzyko działania rakotwórczego.

Inne sposoby walki z łuszczycą

    Pomocna w terapii łuszczycy okazuje się prawidłowa dieta. Należy unikać produktów wysokoprzetworzonych (dania gotowe, chipsy, żywność typu fast food), używek (alkohol, mocna kawa i herbata), tłuszczów nasyconych (smalec, margaryny) i czerwonego mięsa. Poprawę kondycji skóry można uzyskać spożywając odpowiednią ilość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (omega-3 i omega-6). Związki te znajdziemy w rybach morskich, owocach morza, wysokiej jakości oleju i oliwie z oliwek. Można również zastosować suplementy diety tj. olej z wiesiołka czy tran. Zaleca się też spożywanie dużej ilości warzyw i owoców. Są one bogate w witaminy i mikroelementy, zapewniają odpowiednie odżywienie organizmu, a dzięki zawartości błonnika dodatkowo oczyszczają organizm z toksyn. Dobrze tolerowane są również świeże soki warzywne i owocowe oraz zielona herbata. Często poprawę przynosi ograniczenie ostrych przypraw i spożywania glutenu.
    Warto również wypróbować tzw. terapię klimatyczną. Promieniowanie słoneczne hamuje podziały komórkowe, toteż część chorych obserwuje poprawę stanu skóry po ekspozycji na światło słoneczne. Zalecane są pobyty nad morzem (szczególnie tym o dużym zasoleniu jak Morze Martwe), gdyż sól morska złuszcza łuskę, a słońce hamuje jej narastanie.

Problemy chorych na łuszczycę

    Mimo że łuszczyca rzadko zagraża życiu to potrafi w znacznym stopniu utrudnić codzienne funkcjonowanie. Chorzy poza dyskomfortem związanym z suchością skóry i świądem, narzekają na uciążliwości terapii. Konieczne jest długotrwałe leczenie, odpowiednia dbałość o kondycję skóry, także w okresach remisji. Aplikacje leków bywają kłopotliwe ze względu na tłustą konsystencję preparatów i ich nieprzyjemny zapach, a w dodatku muszą być przeprowadzane nawet kilka razy dziennie. Łuszczyca powoduje też znaczny dyskomfort psychiczny i często odrzucenie społeczne. Chorzy miewają problemy z nawiązywaniem kontaktów z innymi ludźmi, znalezieniem pracy czy relacjami intymnymi. Dlatego należy pamiętać, że łuszczycą nie można się zarazić, a kontakt z osobą chorą jest całkowicie bezpieczny. Wykluczenie społeczne może prowadzić do stanów depresyjnych, a co za tym idzie stresu i dodatkowych zaostrzeń choroby. Dlatego istotne jest wsparcie udzielane chorym i angażowanie ich w życie rodzinne i społeczne.

mgr farm. Katarzyna Pomianowska

Publikacja artykułu: czerwiec 2014

1. Rutter P. Opieka farmaceutyczna pod red. J. Pluty, Wyd. Urban & Partner, Wrocław 2006
2. Kostowski W., Herman Z. S., Farmakologia Podstawy farmakoterapii, Wyd. PZWL, Warszawa 2008
3. http://luszczyca.net.pl (09.05.2014)
4. http://luszczyce.pl (09.05.2014)