Co to jest odporność?

    Nie jest łatwo zdefiniować odporność, ponieważ jest to pojęcie bardzo złożone. Odporność obejmuje szereg mechanizmów odpowiedzialnych za ochronę naszego organizmu przed działaniem szkodliwych i chorobotwórczych czynników. Ogólnie można stwierdzić, że jest to zdolność organizmu do reakcji na obce czynniki (antygeny). Odporność możemy podzielić na:

• odporność nieswoistą – czyli wrodzoną, stanowi ona „pierwszą linię obrony” organizmu skierowaną przeciwko różnym antygenom, obejmuje:

• bariery mechaniczne: naskórek i błony śluzowe uniemożliwiające wnikanie patogenom;
• odruchy obronne tj. kichanie, kaszel, wymioty, biegunka, łzawienie oczu, odpowiadające za usuwanie ciał obcych i toksyn z organizmu;
• czynniki chemiczne: kwaśny sok żołądkowy, kwaśne pH skóry, składniki zawarte w wydzielinach ustrojowych (np. lizozym w ślinie) działają uszkadzająco na patogeny;
• bakterie symbiotyczne żyjące na powierzchni skóry oraz w jelitach – stanowią silną konkurencję dla bakterii czy grzybów chorobotwórczych, uniemożliwiając im rozwój;
• różnorakie komórki (makrofagi, monocyty oraz granulocyty obojętnochłonne) i białka organizmu (laktoferyna, białko C-reaktywne, białka układu dopełniacza), które same zwalczają patogen lub uruchamiają szereg reakcji organizmu, mający na celu jego obronę;

• odporność swoistą – tzw. „druga linia obrony”, skierowana przeciw konkretnym antygenom, obejmuje:

• limfocyty T – są to komórki rozwijające się z komórek macierzystych szpiku kostnego, dojrzewają w grasicy, są zdolne do bezpośredniego zwalczania patogenów;
• limfocyty B – grupa komórek dojrzewających w szpiku kostnym, zdolna do produkcji przeciwciał;
• przeciwciała (immunoglobuliny) – są zdolne do rozpoznawania antygenu i wiązania go, co z kolei uruchamia szereg innych procesów prowadzących do zneutralizowania i usunięcia szkodliwych czynników z organizmu.

Odporność możemy również podzielić na:

• wrodzoną (tę, z którą się rodzimy);
• nabytą (powstaje po szczepieniach czy kontakcie z różnymi drobnoustrojami);

o bierną (zależną głównie od barier mechanicznych i fizycznych organizmu);
o czynną (odpowiada za nią układ immunologiczny);

 naturalną (obejmuje ona np. przeciwciała, które niemowlę dostaje z mlekiem matki, odporność po przechorowaniu danej jednostki chorobowej);
 sztuczną (wykształca się po podaniu szczepionek, gotowe przeciwciała podawane w surowicy).

Odporność małych, a odporność dużych…

    Odporność dzieci znacznie różni się od odporności osób dorosłych. Układ odpornościowy (immunologiczny) każdego człowieka chroni go przed szkodliwymi czynnikami. Powstaje on już w okresie życia płodowego, ale po urodzeniu się malucha, jego system immunologiczny jest jeszcze niedojrzały i dopiero uczy się rozpoznawania antygenów. Czasu wymaga również wytworzenie tzw. pamięci immunologicznej, aby organizm rozpoznawał bakterie i wirusy, z którymi już się zetknął.
    Inne elementy odpowiedzialne za ochronę organizmu małego człowieka, też nie są do końca sprawne. Skóra dzieci (szczególnie do 3 roku życia) jest cieńsza i bardziej przepuszczalna niż skóra osób dorosłych. W dodatku naskórek noworodka musi zostać skolonizowany przez pozytywną florę bakteryjną, dlatego tak ważny jest kontakt matki i dziecka „skóra do skóry” od razu po porodzie. Przewód pokarmowy również wymaga czasu, aby rozpocząć sprawne działanie oraz uruchomić mechanizmy obronne.
    Niesamowicie istotną rolę w budowaniu odporności dziecka pełni karmienie piersią. Pierwszy pokarm matki tzw. siara zawiera nie tylko niezbędne substancje odżywcze, ale też ogrom przeciwciał odpornościowych, które od pierwszych chwil chronią malucha przed infekcjami i alergią. Także późniejszy dojrzały już pokarm matki jest niezastąpiony w budowaniu odporności malca i nie zastąpi go nawet najlepiej dobrane mleko modyfikowane.

Co pomaga a co szkodzi w budowaniu odporności?

    Proces wykształcania się odporności małego dziecka jest bardzo złożony. Zdrowie naszych dzieci nie zależy tylko od naszej troski, jednak możemy na wiele sposobów wpłynąć pozytywnie na ich odporność. Oto co możemy zrobić:

• karmienie piersią – już wcześniej wspomniane, jest najlepszym prezentem jaki można dać maleństwu;
• reagowanie na potrzeby niemowlaka – budowanie poczucia bezpieczeństwa zapobiega stresom malucha i pozwala na spokojny rozwój, także układu immunologicznego;
• odpowiednia dieta – to oczywiste, że w zabieganym świecie niełatwo znaleźć czas na domowe obiadki, postarajmy się jednak, aby nasze dzieci jadły odpowiednią ilość warzyw i owoców, przynajmniej 5 posiłków dziennie, ciepły obiad; ważne jest, aby dzieci unikały produktów wysokoprzetworzonych pełnych chemicznych dodatków (tj. dania gotowe, fast foody, słodycze, chipsy, kolorowe napoje gazowane), ich dieta musi być zróżnicowana i zapewniać odpowiednią ilość witamin i mikroelementów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu;
• przebywanie na świeżym powietrzu – zachęcajmy nasze dzieci do aktywności na dworze, świeże powietrze pobudza układ krążenia i układ odpornościowy, zwiększa aktywność limfocytów; dobroczynny wpływ mają zarówno spacery, jak i różne formy gier i zabaw na świeżym powietrzu; niemowlęta zabierajmy często na spacery, a jeśli pogoda na to nie pozwala, werandujmy je (malucha ubranego tak jak na spacer stawiamy z wózkiem przy otwartym oknie lub na balkonie, oczywiście unikamy przeciągów);
• ruch – zamiast spędzać długie godziny przed monitorem komputera czy ekranem telewizora, lepiej pobawić się w berka, chowanego czy jakąkolwiek zabawę, która aktywizuje maluchy, regularne wyjścia na basen czy rower na pewno wpłyną pozytywnie na odporność wszystkich członków rodziny;
• odpowiedni ubiór – najważniejsze to nie pozwolić na przegrzanie organizmu, gdyż przegrzany malec częściej łapie infekcje niż dziecko, które trochę się wychłodziło;
• dom – pomieszczenia w domu dobrze jest regularnie wietrzyć, a w zimie dbać, aby powietrze nie było zbyt przesuszone (używajmy kamionkowych nawilżaczy powietrza, które napełnia się wodą lub mokrych ręczników zawieszanych na grzejnikach);
• sen – nic tak nie regeneruje organizmu (w tym też układu odpornościowego) jak zdrowy sen, zadbajmy o dobry materac, bawełnianą piżamę i przewietrzenie sypialni, aby dzieci spały spokojnie.

Inne sposoby na wzmocnienie odporności

    Poza wspomnianymi wcześniej zachowaniami, które powinny stać się naszą codziennością, warto zadbać o odporność dzieci, sięgając po specjalne preparaty wzmacniające lub po szczepionki. W czasie, kiedy odporność jest szczególnie narażona tj. na jesień i wiosnę, przy powtarzających się infekcjach oraz u maluchów chodzących do żłobków i przedszkoli dobrze jest zastanowić się, jak jeszcze możemy pomóc naszemu dziecku. Warto porozmawiać o tym z lekarzem rodzinnym lub zaufanym farmaceutą. Dobór preparatu musi być dostosowany indywidualnie do każdego dziecka. Możemy zastosować:

• preparaty z witaminą C – która wzmacnia naczynia krwionośnie i zapobiega przenikaniu patogenów do organizmu, stosować je można u niemowląt (np. produkt leczniczy Cebion, produkt leczniczy Juvit C – krople doustne) i starszych dzieci (np. produkt leczniczy Rutinoscorbin, produkt leczniczy Cerutin – połączenia wit. C i rutozydu, suplement diety Acerola Plus – wit. C i bioflawonoidy);
• preparaty wielowitaminowe – zapewniają odpowiednią podaż witamin, ważne jest aby dostosować preparat i dawkowanie do wieku dziecka; na rynku jest ogromny wybór preparatów w postaci: kropli doustnych (np. produkt leczniczy Vibovit Baby, produkt leczniczy Juvit Multi), syropów (np. suplement diety Rutinacea Junior, suplement diety Bioaron Multiwitamina), tabletek do ssania (np. suplement diety Pikovit, suplement diety Plusssz Zizzz, suplement diety Marsjanki), żelków (np. suplement diety Vibovit Aquażelki, suplement diety Ceruvit Junior) czy granulatu do rozpuszczania (np. suplement diety Vibovit Bobas, suplement diety Vibovit Junior, suplement diety Visolvit Orange Junior);
• tran i preparaty z kwasami omega – uzupełniają one dietę w witaminy A, D, E oraz niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, wspomagają zrównoważony rozwój organizmu i wzmacniają odporność; przeznaczone są już dla niemowląt od 6. miesiąca życia (np. dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego Moller’s Baby Tran Norweski – płyn doustny, dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego Bioaron Baby – krople doustne wyciskane z kapsułki), można je podawać dzieciom w postaci płynu doustnego (np. suplement diety Moller’s Tran Norweski – w różnych smakach, suplement diety Tran Islandzki), żelków (np. suplement diety Mio Bio Alaskan, suplement diety Vibovit Omega-3), syropów (np. suplement diety Kidabion) czy kapsułek do połykania (np. suplement diety Iskial, suplement diety Vitamarin);
• złożone preparaty ziołowe – różnorodne wyciągi z ziół w postaci tabletek (np. suplement diety Padma Basic – mieszanka ziół), syropów (np. suplement diety Hartuś – wyciąg z bzu czarnego z witaminami i beta-glukanem, produkt leczniczy Echinasal – na bazie soku z jeżówki purpurowej, w składzie znajdziemy też wyciągi z babki lancetowatej, tymianku i dzikiej róży, kuracja może trwać maksymalnie 10 dni!);
• probiotyki – pozytywne bakterie kolonizują przewód pokarmowy, usprawniają funkcjonowanie organizmu i wzmacniają go, preparaty w kroplach doustnych (np. dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego BioGaia Baby, dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego Dicoflor), tabletkach do żucia (np. dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego Acidolac Junior) czy granulacie do rozpuszczania (np. dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego Acidolac, suplement diety Lacido Baby);
• szczepionki – stosowane tylko z zalecenia lekarza, wydawane na receptę, warto zaszczepić na grypę dzieci chorujące przewlekle, często łapiące infekcje, maluchy chodzące do żłobków i przedszkoli; wczesna jesień to najlepszy czas na podanie szczepionki.

    Warto wzmacniać odporność maluchów, przede wszystkim poprzez stosowanie się do zasad zdrowego stylu życia. W razie potrzeby można sięgnąć po dobre preparaty uodparniające, a te pomoże nam wybrać lekarz lub farmaceuta. Pamiętajmy, aby przestrzegać dawkowania i nie podawać pysznych witaminowych żelków czy syropów jak słodkości. Dbajmy o odporność najmłodszych, bo zaprocentuje to dobrym rozwojem malca i pozbyciem się strachu przed sezonem grypowym.

mgr farm. Katarzyna Pomianowska
Publikacja: wrzesień 2013