CZYTELNIA > Choroby reumatyczne (I)

Schorzenia reumatyczne, czyli przewlekłe choroby układu ruchu są jedną z częstszych przyczyn wizyty u lekarza.
 

Praktycznie co trzeci chory zagrożony jest inwalidztwem w wyniku postępu choroby. Szacuje się, że co roku przybywa ok. 150 tysięcy nowych osób z chorobami reumatycznymi. W tym momencie z powodu chorób stawów cierpi 6 milionów Polaków, co stanowi 15% ogółu ludności. Z tego ponad 1,5 miliona osób jest niepełnosprawna. Niestety prognozy na przyszłość są niepokojące – w ciągu najbliższych lat spodziewany jest dalszy rozwój chorób reumatycznych. Schorzenia te obejmują ponad 100 różnych jednostek chorobowych. Aktualna klasyfikacja chorób reumatycznych opiera się na ustaleniach Amerykańskiego Towarzystwa Reumatologicznego i obejmuje 10 głównych grup schorzeń:
1) układowe choroby tkanki łącznej m.in. reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy
2) zapalenie stawów z towarzyszącym zapaleniem kręgosłupa m.in. zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa
3) choroba zwyrodnieniowa stawów pierwotna i wtórna
4) zapalenie stawów i narządu ruchu towarzyszące zakażeniom bakteryjnym, wirusowym, grzybiczym i pasożytniczym
5) choroby stawów w przebiegu chorób metabolicznych m.in. dna moczanowa
6) nowotwory pierwotne i wtórne
7) zaburzenia nerwowo-naczyniowe
8) choroby kości i chrząstek m.in. osteoporoza, osteomalacja
9) zmiany pozastawowe m.in. lędźwioból, zapalenie ścięgien
10) różne inne zaburzenia typu urazy, sarkoidoza, rumień guzowaty, polekowe zespoły reumatyczne.
 

Przyczyny
 

Przyczyny rozwoju chorób reumatycznych mogą być różnorodne np. urazy mechaniczne, przeciążenia, zwyrodnienia, zapalenia wywołane zakażeniem. Najczęściej jednak uszkodzenie tkanek narządu ruchu spowodowane jest własnymi przeciwciałami skierowanymi przeciw tym tkankom. Bodziec zapalny uruchamia w naszym organizmie tzw. kaskadę kwasu arachidonowego. Podczas tego procesu powstaje szereg prozapalnych substancji tzw. cytokin, które stymulują proces syntezy i nagromadzanie się zapalnych prostaglandyn i leukotrienów.
Właśnie te substancje odpowiedzialne są za pojawienie się wszelkich objawów reumatycznych takich jak ból, sztywność stawów (pojawiająca się głównie w godzinach rannych lub po bezruchu i ustępująca po rozruszaniu), zgrzytanie i inne odgłosy w stawach, zwiększona ciepłota i obrzęk w obrębie stawów oraz znaczne ograniczenie zakresu ruchów
w stawie, co może prowadzić do zesztywnienia.
Najczęściej występujące choroby narządu ruchu to: choroba zwyrodnieniowa stawów i reumatoidalne zapalenie stawów. Ryzyko wystąpienia choroby zwyrodnieniowej stawów jest większe u osób po 40-tym roku życia (jej objawy widoczne są u 75% osób po 60-tym roku życia). Choroba ta dotyka częściej kobiety niż mężczyzn. Ponadto najbardziej narażeni są ludzie otyli, z chorobami przemiany materii lub gruczołów dokrewnych. Spowodowana jest zwyrodnieniem struktur stawowych poddawanych przewlekłym przeciążeniom podczas codziennego życia. Zmiany zwyrodnieniowe u mężczyzn dotyczą przede wszystkim stawu biodrowego, u kobiet natomiast stawu kolanowego oraz stawów palców u rąk i nóg.
 

Leczenie
 

Leczenie polega na stosowaniu środków zwalczających ból i stan zapalny, mogą to być zarówno preparaty doustne, jak i maści, kremy lub żele działające miejscowo. Dodatkowo stosuje się różne zabiegi rehabilitacyjne – ćwiczenia, masaże, kąpiele lecznicze, gorące i zimne okłady. Ponadto – dotyczy to osób otyłych – należy zmniejszyć masę ciała, w celu uniknięcia zbędnego obciążenia stawów. Jeżeli powyższe metody nie dają pożądanych efektów można rozważyć jeszcze leczenie operacyjne np. wstawienie protez stawu.
Leczenie chorób zapalnych stawów jest bardzo trudne i długotrwałe. W większości przypadków lekami pierwszego rzutu są niesteroidowe leki przeciwzapalne. Mechanizm działania tych leków polega na hamowaniu czynności enzymu cyklooksygenazy prostaglandynowej, a w związku z tym na hamowaniu przemian kwasu arachidonowego.
Można wyróżnić dwa izoenzymy cyklooksygenazy – COX-1 i COX – 2. Pierwszy jest enzymem odpowiedzialnym za syntezę prostaglandyn spełniających funkcje fizjologiczne
w przewodzie pokarmowym i nerkach. Drugi odpowiada za syntezę prostaglandyn wywołujących stan zapalny w organizmie. Niesteroidowe leki przeciwzapalne hamują CPX-1 i (lub) COX-2. Te leki, które mają większe powinowactwo do COX-2 niż do COX-1 wykazują zdecydowanie mniej działań niepożądanych.
Większość osób stosujących niesteoridowe leki przeciwzapalne nie zdaje sobie sprawy jak szkodliwe są one dla przewodu pokarmowego i innych narządów. Wśród najczęściej występujących można wymienić chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy, powikłania wrzodów typu krwawienia lub pęknięcia, uszkodzenia nerek, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, uszkodzenia wątroby. Ponadto hamują czynność płytek krwi, przedłużając czas krwawienia. Mogą także zaostrzać objawy chorobowe u pacjentów z astmą. Ostatnio na rynku farmaceutycznym pojawiło się kilka nowych leków przeciwzapalnych, które mają zdecydowanie mniej działań ubocznych niż klasyczne niesteroidowe leki przeciwzapalne. Wykazują zdecydowanie silniejsze działanie, co pozwala także na zredukowanie dawki. Oczywiście leczenie chorób reumatycznych powinno przebiegać pod stałą kontrolą lekarza, gdyż jedynie w ten sposób można dobrać właściwy lek i odpowiednią dawkę tego leku dla danego pacjenta, a także zredukować do minimum działania niepożądane.
Stosunkowo bezpieczne w stosowaniu są niesteroidowe leki przeciwzapalne w postaci miejscowo działających maści, kremów lub żelów. Substancje czynne zawarte w tych preparatach to np. salicylany (ABC-Salbe, Alsegal, Ben-Gay, Lumbolin, Mobilat, Saldiam, Viprosal B), ketoprofen (Fastum, Febrofen, Profenid), piroxicam (Piroxicam, Feldene), diclofenak w postaci soli (Voltaren, Veral, Olfen, Dicloratio, Feloran, Naklofen, Veno-żel), etofenamat (Traumon, Rheumon, Thermo-Rheumon), a ponadto butapirazol, indometacyna, naproxen. Charakteryzują się one jednak zdecydowanie słabszą siłą działania niż leki
te podawane w postaci doustnej.
Ostatnio na naszym rynku pojawiło się kilka nowych preparatów pochodzenia roślinnego. Nie można ukrywać, że budzą one duże nadzieje. Wśród pacjentów stosujących te leki nastąpiła duża poprawa, zmniejszenie dolegliwości bólowych, a przede wszystkim zahamowanie procesu zapalnego.
Jednym z tych leków jest Zinaxin zawierający wyciąg z korzenia imbiru. Jego działanie przeciwreumatoidalne wiąże się z obecnością gingeroli – substancji o silnym działaniu przeciwzapalnym. Wywiera korzystny wpływ na zapobieganie procesom niszczenia chrząstki i sprzyja jej regeneracji. Wykazuje przede wszystkim działanie protekcyjne na kolagen chrząstek stawowych i ścięgien. Zmniejsza procesy degeneracyjne w chrząstkach stawów nośnych np. nadżerki lub zanik chrząstki. Ponadto działa przeciwzapalnie na błonę maziową stawu, zmniejszając tarcie powierzchni stawowych. Nie jest jednak typowym lekiem przeciwbólowym. W celu uzyskania konkretnego efektu niezbędne jest przyjmowanie go przynajmniej przez 3-4 tygodnie. Trzeba podkreślić, że w przeciwieństwie do niesteroidowych leków przeciwzapalnych nie wykazuje niekorzystnego wpływu na przewód pokarmowy. Można go z powodzeniem stosować w przewlekłym leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów, reumatoidalnego zapalenia stawów oraz tych sytuacji, gdzie dochodzi do niszczenia chrząstki stawowej.
Podobne działanie ma preparat Piascelidine zawierający substancje czynne otrzymane z awokado i soi. Łagodzi uszkodzenia chrząstki stawowej powstałe na tle zwyrodnieniowym. Dzięki temu powoduje usprawnienie narządu ruchu i zmniejszenie objawów bólowych.
Działanie wspomagające w leczeniu chorób reumatycznych wykazuje także wyciąg
z korzenia diabelskiego pazura. Zawarty jest w takich preparatach jak Reumaphyt lub Reumaherb. Składniki czynne wyciągu mają działanie przeciwzapalne oraz słabo przeciwbólowe. Powodują przede wszystkim ustąpienie dolegliwości bólowych.
Preparatem stosowanym pomocniczo w chorobie zwyrodnieniowej stawów może być także Artresan. Jako substancję działającą zawiera glukozaminę. Wzmacnia stawy, stymuluje syntezę kolagenu, a tym samym odbudowę chrząstki stawowej. Poleca się go w profilaktyce schorzeń reumatycznych – podobnie jak inny środek Kolagen Activ Plus.
Podczas leczenia chorób reumatycznych często stosuje się dodatkowo różnego rodzaju mieszanki ziołowe o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym, moczopędnym. Pomagają one usunąć nadmiar metabolitów gromadzących się w obrębie stawów i wywołujących objawy bólowe. Należą do nich kora wierzby, kwiat wiązówki, liść brzozy, liść pokrzywy, ziele rdestu ptasiego, ziele skrzypu czy pączki topoli.
Pozytywne oddziaływanie mają także preparaty zawierające borowinę. Stosuje się je w postaci kąpieli, okładów, maści do nacierania. Pomocne są też preparaty rozgrzewające. Zmniejszają one głównie dolegliwości bólowe. Należą do nich maści i plastry zawierające wyciąg z Capsicum (Capsigel, Capsiplex, Kapsiplast, Histadermin), a także maść z sadła świstaka lub koziego sadła. Z powodzeniem można stosować również zimno-ciepłe kompresy produkowane ze specjalnego żelu długo utrzymującego temperaturę.

W leczeniu wszystkich postaci chorób reumatycznych stosuje się najczęściej metodę terapii skojarzonej. Wykorzystuje się kilka współdziałających preparatów w taki sposób, by efekt był jak najlepszy, a działania uboczne jak najsłabiej zaznaczone. Z reguły choroby te mają przebieg przewlekły, a dolegliwości nasilają się często w momencie, kiedy organizm jest osłabiony, w warunkach dużej wilgotności powietrza, przy niższej temperaturze. Warto wtedy sięgać po preparaty, które przyniosą nam ulgę w bólu.

Publikacja artykułu, 2003