Nadszedł okres, kiedy w przychodniach przed gabinetami lekarskimi rosną kolejki pacjentów. Wzrasta zachorowalność na infekcje wirusowe i bakteryjne górnych dróg oddechowych. Jednymi z wielu poważniejszych schorzeń w sezonie jesienno-zimowym są choroby krtani. Przebiegają one w inny sposób u dorosłych i u dzieci. Zapoznajmy się z tym problemem.

Krtań

    Krtań (łac. Larynx) jest narządem wchodzącym w skład układu oddechowego. Jest też narządem mowy. Zbudowana jest z chrząstek, mięśni i więzadeł, a od wewnątrz wyścielona jest błoną śluzową. Krtań położona jest w środkowej części szyi, pod gardłem, poniżej podstawy języka, a ponad tchawicą. Jej główna część złożona jest z chrząstek ułożonych symetrycznie (tarczowata, pierścieniowata, nagłośnia) połączonych ze sobą więzadłami i błonami. Ma kształt odwróconej piramidy skierowanej wierzchołkiem do dołu. U mężczyzn jest widoczna część krtani wysunięta do przodu tzw. jabłko Adama.
Krtań spełnia trzy podstawowe funkcje:
1) oddechową,
2) głosową (fonacyjną),
3) obronną.
    Proces oddychania polega na tym, że podczas wdechu powietrze przechodzi z nosa i jamy ustnej przez krtań do tchawicy i do płuc. Wydech polega na ruchu powietrza w kierunku przeciwnym.
    Czynność głosowa polega na tym, że podczas wydechu powietrze przechodzi przez zbliżone do siebie fałdy głosowe, wprawia je w drgania i powstaje głos. Więzadła głosowe razem z przylegającymi fałdami śluzówki tworzą parzyste fałdy głosowe, które dzięki mięśniom zmieniają swoje położenie. Odstęp między więzadłami nazywa się szparą głosową, a wraz z przyległymi fałdami głośnią. W momencie emisji głosu musi być zachowana ścisła koordynacja ośrodkowego układu nerwowego nad współpracą mięśni krtani z mięśniami oddechowymi i artykulacyjnymi, czyli gardła i jamy ustnej. Do rezonatorów należą: jama ustna, gardło, jama nosowa i zatoki. Od nich zależy barwa głosu i jego siła. Za wysokość głosu odpowiada stopień napięcia więzadeł głosowych. Liczba zwarć i rozwarć więzadeł na sekundę zależy od ich długości, grubości i ich napięcia, a te zależą od wieku i płci. Częstotliwość głosu męskiego waha się w granicach 125 Hz, głosu żeńskiego ok. 210 Hz, a głosu dziecka ok. 300 Hz.
Ludzkie źródło dźwięku zupełnie nie przypomina strun, dlatego też dawniejszą nazwę struny głosowe zastąpiono obecną – więzadła głosowe.
 

Początkowe objawy chorób krtani

    Czysty, zdrowy głos wydobywa się, gdy struny głosowe są do siebie zbliżone, ale nie zwarte, i drgają symetrycznie, z taką samą częstotliwością. Musi wspomagać je właściwa praca mięśni głosowych, podniebienia, warg oraz języka. Jeżeli jednak coś w tej skomplikowanej machinie niedomaga, zaczynamy mówić „nieswoim” głosem.
    Pierwszym sygnałem, że z krtanią dzieje się coś niedobrego, jest zwykle uciążliwa suchość w gardle. Potem pojawia się łaskotanie, trudności z przełykaniem, wreszcie ból czy chrypka. Na ogół objawy te przypisujemy przeziębieniu, tymczasem mogą one mieć zupełnie inne podłoże. Dlatego w razie niepokojących symptomów trzeba zgłosić się do lekarza, żeby ustalił, co nam dolega.
    Na podstawie wywiadu lekarz może wstępnie zorientować się, co jest powodem dolegliwości. Wypytuje więc m.in. o ich rodzaj i jak długo się utrzymują, o charakter i miejsce naszej pracy, jak często chorujemy na infekcje, czy dobrze oddychamy przez nos. Interesuje się też, jak często pijemy alkohol, czy palimy, jakie zażywamy leki. Potem ogląda gardło i uszy, sprawdza drożność nosa, ocenia krtań oraz wygląd i ruchomość fałdów głosowych.
    Czasem trzeba też wykonać badania specjalistyczne, np. stroboskopowe, polegające na wprowadzeniu do gardła urządzenia oświetlającego wnętrze krtani światłem przerywanym, czyli stroboskopowym. Pozwala ono obserwować w zwolnionym tempie zachowanie fałdów głosowych. Niekiedy robi się tomografię komputerową (warstwowe zdjęcie krtani) i badanie histopatologiczne (mikroskopową analizę pobranych tkanek).

Ostre zapalenie krtani

    Ostre zapalenie krtani często wywoływane jest przez wirusy, rzadziej bakterie. Często towarzyszy infekcji górnych dróg oddechowych. Zmiany zapalne mogą obejmować same struny głosowe, jak i inne części krtani. 
    Objawy: chrypka, uczucie obecności obcego ciała w gardle, zatkany nos, kaszel, podwyższona temperatura. W przypadku zakażenia bakteryjnego – pojawia się ropna wydzielina. 
    Leczenie: trzeba oszczędzać głos, nawilżać powietrze, robić inhalacje i dużo pić. Pomocne są środki do ssania i syropy łagodzące ból (np. Mucosolvan, Thymi). Jeśli zapalenie bakteryjne po kilku dniach nie ustąpi, lekarz zleci antybiotyk.

Stan przewlekły zapalenia krtani

    Przyczyną tej choroby mogą być powtarzające się ostre nieżyty krtani, nadużywanie głosu (np. przez nauczycieli, osoby śpiewające), palenie tytoniu, nadmierne picie alkoholu, a także przebywanie w zanieczyszczonym lub przegrzanym powietrzu. Ryzyko zachorowania zwiększa się, gdy kilka czynników nakłada się na siebie. Na skutek podrażnienia krtani dochodzi zwykle do zmian na strunach głosowych – przerostowych (pogrubienie strun) lub zanikowych (zanik błony śluzowej). Niestety, nie leczone przewlekłe zapalenie krtani prowadzi czasem do stanów przedrakowych. 
    Objawy: chrypka nasilająca się w miarę mówienia, palenia itp. Suchy kaszel, chrząkanie, drapanie albo pieczenie, zanik głosu. 
    Leczenie: trzeba wyeliminować przyczynę choroby: rzucić palenie, oszczędzać głos, nauczyć się oddychać przeponą i zadbać o drożność nosa (np. zoperować krzywą przegrodę). Ulgę przynoszą syropy wykrztuśne i preparaty zmniejszające lepkość wydzieliny oraz zapobiegające suchości krtani (np. Mucosolvan, ACC). Warto też płukać gardło mieszankami z witaminami A i E albo wywarem z rumianku czy szałwii. Dobre rezultaty dają inhalacje z sody lub z dodatkiem olejków eterycznych (np. eukaliptusowego lub sosnowego) oraz jonoforezy wapniowo-jodowe. Wskazane jest leczenie klimatyczne w górach lub nad morzem.

Obrzęki krtani

    Zwykle rozwijają się na tle alergicznym. Mogą też być następstwem urazu lub zapalenia krtani.
    Objawy: chrypka albo świst czy załamywanie się głosu, narastająca duszność. 
    Leczenie: najbardziej niebezpieczne są obrzęki alergiczne, które pojawiają się nagle i mogą grozić uduszeniem. Dlatego w przypadku alergii – dożylnie podaje się leki sterydowe i antyhistaminowe. Obrzęk jako następstwo stanu zapalnego leczy się preparatami przeciwzapalnymi lub antybiotykiem. Jeśli trudności z oddychaniem są poważne, trzeba wykonać zabieg tracheotomii. Nacina się (w znieczuleniu) chrząstkę tchawicy i wprowadza rurkę, która umożliwia oddychanie z pominięciem krtani i gardła.

Polipy krtani

    To najczęściej spotykane łagodne guzki krtani. Mogą występować na jednym albo na obu fałdach głosowych. Zwykle są wynikiem nadmiernego wysiłku głosowego oraz palenia.
    Objawy: zaburzenia głosu od chrypki do całkowitego bezgłosu. Jeśli duży polip uwięźnie w głośni, może spowodować gwałtowną duszność.
    Leczenie: gdy zmiany nie utrudniają oddychania, z reguły zaleca się oszczędzanie głosu, inhalacje i jonoforezy. Polipy duże usuwa się za pomocą laryngoskopu. Jeśli nie dba się o higienę głosu, mogą pojawić się ponownie.

Guzki głosowe (śpiewacze)

    To małe narośla, które powstają na obu fałdach głosowych. Tworzą się na skutek przewlekłego stanu zapalnego, najczęściej w wyniku przeciążenia fałdów głosowych – u śpiewaków, nauczycieli, mówców.
    Objawy: chrypka, uczucie zawadzania w krtani.
    Leczenie: należy ograniczyć mówienie. Potrzebna jest też rehabilitacja polegająca na ćwiczeniach z emisji głosu. Konieczne jest opanowanie sztuki oddychania przeponowo-żebrowego, które umożliwia gospodarowanie wydychanym powietrzem bez obciążania strun głosowych. Ponadto trzeba wyeliminować wszystkie czynniki, które mogą drażnić krtań. Dobre efekty przynoszą jonoforezy wapniowo-jodowe. Nieleczone guzki „miękkie” mogą zwłóknieć i przeobrazić się w guzki „twarde”. Usuwa się je za pomocą laryngoskopu.

Brodawczaki

    Prawdopodobnie wywołuje je wirus. Pojawiają się na strunach głosowych, ale mogą objąć też tchawicę.
    Objawy: chrypka, duszność.
    Leczenie: terapia zależy od wieku chorego i agresywności choroby. U dzieci zwykle stosuje się szczepionki autogenne wzmacniające układ immunologiczny, antywirusowe, interferon. U dorosłych częściej brodawczaki usuwa się mikrochirurgicznie. Niestety, lubią odrastać. Czasem stają się złośliwe (guz rośnie wówczas szybko i jest pokryty białym rogowaciejącym nabłonkiem), dlatego osoby, u których stwierdzono chorobę, powinny być pod stałą kontrolą specjalisty.

Rak krtani

    Dotyka głównie mężczyzn w wieku 55 – 65 lat, przede wszystkim palaczy (chorują 40 razy częściej). Im wcześniej wykryje się chorobę, tym większe szanse na powodzenie leczenia. Jeśli chorobę zacznie się leczyć we wczesnym stadium rozwoju, terapia kończy się sukcesem w 98 % przypadków.

    Objawy: zaczyna się od stopniowo narastającej chrypki. Z czasem zmienia się barwa głosu, chory ma uczucie przeszkody w gardle, odchrząkuje, odczuwa ból przy przełykaniu, który może promieniować w stronę ucha. W zaawansowanym stadium pojawia się duszność, kaszel, krwioplucie, powiększają się węzły chłonne na szyi. Dolegliwości nie ustępują mimo leczenia przeciwzapalnego.
    Leczenie: rodzaj terapii zależy od miejsca i zaawansowania choroby. Lekarz może zastosować napromieniowanie albo zabieg chirurgiczny. Polega on na usunięciu zmiany lub na całkowitym usunięciu krtani. Wówczas w tchawicy zakłada się na stałe rurkę tracheotomijną, przez którą chory będzie oddychał. W takim przypadku konieczna jest także rehabilitacja mowy pod kierunkiem logopedy i foniatry. Jeżeli pacjent nie opanuje tzw. mowy zastępczej, lekarz może rozważyć zastosowanie urządzenia wspomagającego mówienie – tzw. protezy głosowej, czyli elektronicznej krtani.

WARTO WIEDZIEĆ:

1. Ogranicz ostre przyprawy i pikantne potrawy. Szkodzą podobnie jak alkohol.
2. Pij 2,5 litra płynów dziennie. W ten sposób nawilżysz śluzówkę gardła. Jeśli przyczyną chrypki jest przeziębienie, ulgę przyniesie picie niegazowanej wody mineralnej, naparu z rumianku czy siemienia lnianego albo roztworu soli emskiej.
3. Nawilżaj powietrze w mieszkaniu i unikaj przebywania w pomieszczeniach z klimatyzacją.
4. Oszczędzaj struny głosowe. Staraj się mówić normalnym głosem, nie przekrzykuj ani nie szepcz.
5. Oddychaj przez nos. Jeśli jest niedrożny, usuń przeszkody (np. zoperuj skrzywioną przegrodę).
6. Naucz się oddychać przeponą. Będziesz mniej obciążać struny głosowe.
7. Unikaj infekcji górnych dróg oddechowych. Sprzyjają one chorobom krtani.

Choroby krtani a problemy z oddychaniem

    Na skutek zwężenia szpary głośni powietrze ma ograniczony dostęp do płuc. Podczas wdechu słyszymy wtedy charakterystyczny świst w krtani i z trudem łapiemy powietrze. Przyczyny zmniejszenia lub zamknięcia światła szpary głośni mogą być różne: zmiany chorobowe krtani (obrzęki i narośla), pojawienie się ciała obcego (np. utkwienie pestki owocu, zakrztuszenie się śliną lub jedzeniem), oparzenie czy skaleczenie albo alergia. W razie wystąpienia nagłej duszności konieczna jest jak najszybsza pomoc lekarska. Ograniczenie dopływu powietrza do płuc może się bowiem skończyć nawet śmiercią.
    Konsultacji laryngologicznej wymagają problemy z głosem, które utrzymują się dłużej niż trzy tygodnie.

ZAPALENIE KRTANI U DZIECI

    Zapalenie krtani przebiega zupełnie inaczej u dzieci, ponieważ struktura i budowa krtani znacznie różni się od tej u dorosłego, zaś jej błona śluzowa jest bardzo podatna na obrzęk i skurcze. Zapalenie krtani u dziecka może objawiać się nagłą, narastającą dusznością, „szczekającym” kaszlem oraz wysoką gorączką. Najbardziej zagrożone są dzieci pomiędzy pierwszym i siódmym rokiem życia.

Ostre podgłośniowe zapalenie krtani

    Nazwa choroby pochodzi od najniższego piętra krtani, czyli podgłośni, która u dzieci jest najwęższą częścią krtani, a w jej ścianach jest dużo tkanki, która łatwo przy infekcji ulega obrzękowi i powoduje zwężenie dróg oddechowych. Ten rodzaj zapalenia krtani występuje u niemowląt i małych dzieci (wiek 4 m-ce – 6 lat). Jest infekcją wirusową. Szczyt zachorowań pojawia się w okresie jesienno-zimowym. Choroba zaczyna się nagle, najczęściej w godzinach nocnych, czasami może być poprzedzona infekcją kataralną górnych dróg oddechowych. Objawy są charakterystyczne i bardzo niepokojące dla rodziców:
- świst krtaniowy (inaczej stridor krtaniowy), czyli dźwięk obecny w czasie wdechu, spowodowany przez obrzęk zwężający krtań,
- szczekający kaszel,
- chrypka, ale głos dziecka przy płaczu pozostaje raczej niezmieniony,
- duszność.

    Ze względu na nagłe pojawienie się objawów i możliwość wystąpienia duszności, wskazana jest wizyta u lekarza, a w niektórych przypadkach, przy nasilonych objawach, hospitalizacja (w szpitalu). Leczenie zależy od stanu pacjenta, większość prowadzona jest ambulatoryjnie (w warunkach domowych), natomiast w przypadku bardzo nasilonej duszności może być konieczna kilkudniowa intubacja. Ważne jest odpowiednie nawadnianie doustne, nawilżanie i chłodzenie otoczenia dziecka (temp. 18 – 20 stopni C), podawanie leków przeciwzapalnych (preparaty ibuprofenu), leków mukolitycznych, w miarę możliwości stosowanie inhalacji z soli fizjologicznej. U dziecka z dusznością stosowane są sterydowe leki przeciwzapalne drogą dożylną, domięśniową lub doodbytniczą. Przy współistniejącej alergii stosujemy leki antyhistaminowe.
    Pierwsza pomoc: Jeśli obserwujesz powyższe objawy i stan dziecka szybko się pogarsza, wezwij karetkę reanimacyjną. Przy pojawieniu się nagłego ataku, a zarazem braku pewności co do powagi sytuacji, najlepiej od razu udać się do lekarza: w miarę możliwości do przychodni rejonowej, do szpitala, na ostry dyżur laryngologiczny. Można też dzwonić na pogotowie ratunkowe, by otrzymać zalecenia co do dalszego postępowania. Starajmy się w miarę możliwości uspokoić dziecko (płacz jest dodatkowym wysiłkiem dla dróg oddechowych), ochłodzić otoczenie poprzez otworzenie okna, wyjście z dzieckiem na balkon, na dwór (pamiętając o ciepłym ubraniu), zastosować inhalacje z soli fizjologicznej (najlepiej z wykorzystaniem nebulizatora, jeśli go mamy), dużo poić. To wszystko jednak nie zwalnia od kontaktu z lekarzem. To rozwiązania na czas oczekiwania na pomoc. Podgłośniowe zapalenie krtani jest chorobą wirusową górnych dróg oddechowych, ale jako powikłanie może rozwinąć się w zapalenie oskrzeli, płuc, ucha środkowego, może też dojść do nadkażenia bakteryjnego. Z tej przyczyny potrzebna jest kontrola pediatryczna w trakcie leczenia.

Ostre zapalenie nagłośni u dzieci

    Choroba najczęściej występuje u dzieci w wieku 2 – 7 lat. Jest wywołana bakteriami, zazwyczaj Haemophilus influenzae typu b. Stan zapalny obejmuje nagłośnię, która ulega obrzękowi i silnemu przekrwieniu, co prowadzi do zmniejszenia drożności dróg oddechowych.
    Charakterystyczny jest gwałtowny przebieg z szybko narastającymi zaburzeniami oddychania i pogarszającym się stanem chorego. Objawy choroby, które pojawiają się nagle, to:
- silny ból gardła,
- utrudnienie połykania, krztuszenie się,
- ślinotok,
-zmieniony głos („głos barani”),
- wilgotny kaszel,
- świst wdechowy,
- narastająca duszność,
- gorączka o charakterze hektycznym, czyli taka, która raz rośnie, raz spada; jest charakterystyczna dla ciężkich infekcji, spowodowanych toksynami bakteryjnymi, jak chociażby sepsa.
    Pacjent z zapaleniem nagłośni jest mało aktywny, wręcz nieruchomy, spocony, blady, ułatwia sobie oddychanie poprzez podparcie się rękami o podłoże.
    Pierwsza pomoc: Udzielenie pomocy choremu z podejrzeniem zapalenia nagłośni może jedynie polegać na wezwaniu karetki reanimacyjnej, inne działania mogłyby prowadzić do odruchowego całkowitego zamknięcia dróg oddechowych.
Dziecko, u którego stwierdzamy objawy ostrego zapalenia nagłośni, powinno być natychmiast hospitalizowane. Aby utrzymać drożność dróg oddechowych stosuje się intubację. Leczenie polega na podawaniu antybiotyków o szerokim spektrum działania (cefalosporyn III generacji), leków przeciwbólowych. Ostre zapalenie nagłośni jest ciężką chorobą, stanowiącą zagrożenie życia, jednakże wprowadzenie obowiązkowego szczepienia przeciwko Haemophilus influenzae typu b pozwoliło w znaczny sposób ograniczyć jej występowanie.

Ostre zapalenie krtani, tchawicy i oskrzeli

    Jest to obecnie rzadko występująca choroba, o etiologii wirusowej, z możliwym bakteryjnym nadkażeniem, dotycząca dzieci w wieku od 6 m-cy do 3 lat. W jej przebiegu dochodzi do powstania w błonie śluzowej krtani, tchawicy i oskrzeli nadżerek oraz nalotów włóknikowych i gromadzenia się gęstej, lepkiej wydzieliny. 
    Do objawów zaliczamy:
- gorączkę,
- wilgotny szczekający kaszel,
- chrypkę,
- duszność.
    Stopniowo wydzieliny jest coraz więcej, staje się gęstsza i bardzo trudno ją odkrztusić, powoduje to narastanie duszności. Leczenie polega na podawaniu leków dożylnych i oczyszczaniu oskrzeli, dlatego prowadzi się je w szpitalu. Można stosować nebulizacje, leki wykrztuśne i mukolityczne, oklepywanie – ale to są jedynie metody uzupełniające leczenie.

    Rozpoznanie: Ponieważ stan dziecka pogarsza się stopniowo, zazwyczaj rozpoznania dokonuje rejonowy pediatra i kieruje do szpitala. Infekcja obejmuje też oskrzela, więc przy osłuchiwaniu klatki piersiowej obecne są nieprawidłowe szmery.
    Pacjent wymaga hospitalizacji i wykonywanych systematycznie bronchoskopii, mających na celu oczyszczenie dróg oddechowych. W leczeniu stosuje się również inhalacje, leki mukolityczne, wykrztuśne, nawadnianie, a przy wtórnych zapaleniach bakteryjnych także antybiotykoterapię.
    Nie ma prostej instrukcji, jak powinni zachować się rodzice w przypadku takiej infekcji u dziecka. Duszność dziecka jest jednak zawsze wskazaniem do szybkiej wizyty u lekarza. Najlepiej udać się na ostry dyżur laryngologiczny dla dzieci lub wezwać karetkę.

    Podsumowując ten ważny temat pamiętajmy, że nie należy lekceważyć objawów zapalenia krtani, gdyż w krótkim czasie może się rozwinąć poważne schorzenie. Wcześniejsza konsultacja z lekarzem gwarantuje szybsze wyleczenie w większości wypadków. Ważna jest też profilaktyka, taka jak: unikanie szkodliwych czynników, picie odpowiedniej ilości płynów i utrzymywanie odpowiedniej wilgotności powietrza. Leczenie wielu schorzeń krtani to przewlekły proces trwający kilka tygodni, a nawet miesięcy, więc dbajmy o naszą krtań , bo jest delikatnym i wrażliwym narządem.

mgr farm. Marta Boguszewska

Piśmiennictwo u Autorki.
Publikacja: grudzień 2014