CZYTELNIA > Pielęgnacja skóry niemowląt i dzieci

Pojawienie się dziecka w rodzinie dostarcza rodzicom mnóstwo radości, ale niesie ze sobą także wiele pytań i obaw dotyczących jego dalszego rozwoju, zdrowia i właściwej pielęgnacji. Rodzice starają się zapewnić maluszkowi jak najlepsze warunki. Od pierwszych chwil jego życia otaczają go troską i pragną dbać o jego prawidłowy rozwój fizyczny i umysłowy. Uzależnione jest to w dużym stopniu od umiejętności opieki nad dzieckiem a także od znajomości i świadomości zagrożeń, które może przynieść niewłaściwa pielęgnacja. Prawidłowe dbanie o skórę, włosy i paznokcie dziecka, przestrzeganie podstawowych zasad higieny i walka z pokutującymi jeszcze przesądami i zabobonami – wszystko to odgrywa niezwykle dużą rolę zarówno dla zdrowia, jak i urody naszego dziecka.

Wyjątkowość skóry naszego maluszka
We wczesnym etapie rozwoju niemowlęcia jego skóra jest jednym z najważniejszych narządów zmysłów. Noworodek i niemowlę ma większą powierzchnię skóry w stosunku do masy ciała niż człowiek dorosły (poczynając od urodzenia ok. 1200 cm2 do ok. 2100 cm2 w drugim tygodniu życia). Posiada także cieńszą warstwę tkanki tłuszczowej podskórnej oraz słabszą kurczliwość naczyń włosowatych. Niedojrzała, cienka i wrażliwa skóra niemowlęcia sprawia, że dziecko niezwykle intensywnie odbiera otaczający je świat. Skóra noworodka jest miękka, aksamitna i mniej lub bardziej pokryta warstwą naturalnego tłuszczu, który chroni ją przed wysychaniem i podrażnieniem. Wydzielanie łoju zmniejsza się stopniowo przez pierwsze tygodnie, doprowadzając niemal do zaniku jego wydzielania, czego konsekwencją jest suchość skóry maluszka. Skóra ta charakteryzuje się większą przepuszczalnością i jest bardzo podatna na działanie każdej substancji, która jest na nią zaaplikowana – zarówno tej działającej leczniczo, jak tej uszkadzającej jej strukturę. Należy unikać szczelnego zakrywania ciała w obrębie pośladków u bardzo małych dzieci, ponieważ utworzony zostaje tam mikroklimat, który sprzyja namnażaniu się mikroorganizmów. Stolce i mocz powodują wzrost pH. U niemowląt bariera skórna jest niewystarczająca i przywrócenie normalnego pH skóry jest dosyć trudne. Skóra dziecka rozwija się i dojrzewa do 3. roku życia. Nie jest jeszcze pełną barierą ochronną i łatwo ulega wszelkim uszkodzeniom, jest również bardzo delikatna, wrażliwa i podatna na podrażnienia. Z tego powodu wymaga właściwej pielęgnacji, zwłaszcza ochrony przed szkodliwymi czynnikami: słońcem, wiatrem, mrozem oraz fizjologicznymi wydzielinami (kałem i moczem).
 

Produkty do mycia i kąpieli
Do codziennej toalety dziecka powinno się używać mydła zawierające środki natłuszczające (np. Neutrogena, Oilatum Soft). Nie należy stosować środków silnie bakteriobójczych (antyseptycznych) i mydeł w płynie, ponieważ mają one bardzo zasadowe pH i mogą nadmiernie wysuszać skórę dziecka. Polecane jest stosowanie emulsji o pH zbliżonym do naturalnego pH skóry, czyli mieszczące się w zakresie 5,5 – 6. Korzystna jest obecność w takich preparatach oleju wazelinowego. Jeśli w składzie występuje olej roślinny to należy wybierać oleje: słonecznikowy, olej z wiesiołka lub z ogórecznika lekarskiego – polecane są szczególnie wówczas, gdy u niemowlęcia występuje wyprysk. Płyny do kąpieli dla dorosłych nie powinny być stosowane do higieny niemowlęcia, ponieważ mogą nadmiernie wysuszać skórę dziecka i zawierają zbyt dużo środków myjących. Ponadto nazwa „hipoalergiczny” nie zawsze gwarantuje idealną tolerancję tego preparatu. Preparatem do kąpieli o ciekawym składzie jest Baby Bad firmy Bubchen, który charakteryzuje się obecnością aktywnych wyciągów z rumianku i rozmarynu. Ziołowe ekstrakty łagodzą zaczerwienienia skóry, działają przeciwzapalnie i odprężająco. Dodatkową zaletą preparatów zawierających rumianek jest to, iż jego składnik (chamazulen) powoduje rozjaśnianie włosków maluszka i nadaje im złociste refleksy.

Szampony
Szampony nie są niezbędne w pielęgnowaniu niemowlęcia, które posiada mało włosów lub w ogóle jest ich pozbawione. Główka powinna być myta mydełkiem używanym do kąpieli. U większych dzieci należy unikać częstego mycia włosów, wystarczy jeden lub dwa razy w tygodniu. Nie należy przesadzać z nadmierną higieną, ponieważ istnieje ryzyko naruszenia naturalnej flory bakteryjnej skóry. Szampony dla niemowląt nie powinny zawierać anionowych środków powierzchniowo czynnych, podrażniać i szczypać dziecko w oczy. Można polecić takie kosmetyki jak Cleanic Dzidziuś – szampon dla niemowląt, który zawiera wyciąg z rumianku i delikatnie się pieni. Na rynku znajduje się także żel musujący z wyciągiem z owsa (A-Derma), który jest oparty na delikatnych niejonowych składnikach myjących. Jest on szczególnie polecany do pielęgnacji skóry atopowej.

Oliwki dla dzieci i niemowląt
Dużo kontrowersji wśród ekspertów budzi powszechne stosowanie oliwki u dzieci i niemowląt. Wbrew temu co sugerowałaby nazwa, oliwka dla dzieci nie ma w swoim składzie oliwy z oliwek. Podstawą dużej grupy preparatów dostępnych na polskim rynku są olejki: słonecznikowy, migdałowy bądź z jojoby, które posiadają właściwości lecznicze i pielęgnacyjne. Odrębną, dużą grupę stanowią oliwki na bazie płynnej parafiny, która należy do grupy olejów mineralnych i jest produktem destylacji ropy naftowej. Nie należy wybierać oliwek, które w swoim składzie zawierają wyłącznie parafinę, ponieważ wg niektórych źródeł może ona ujemnie wpływać na stan skóry a w skrajnycch przypadkach powodować jej nadmierne wysuszenie i podrażnienie. Kosmetyk jest przeciwwskazany, jeśli u dziecka wystąpiła infekcja, wysypka lub skóra jest uszkodzona (skaleczona).

Ochrona przed promieniami UV
Istnieją specjalne produkty chroniące przed szkodliwym działaniem promieni UV o składzie dostosowanym do potrzeb dziecięcej skóry. Są one na ogół na bazie filtrów mineralnych. Posiadają wskaźniki ochrony SPF od 12 do 25. Przewagą tych preparatów jest brak w ich składzie filtrów chemicznych, co zmniejsza ryzyko alergii. Należy wybierać produkty typu emulsja W/O (woda w oleju), którymi nie trzeba często smarować dziecko i których filtry słoneczne są z reguły połączone z tlenkiem cynku, co dodatkowo zwiększa ochronę skóry dziecka.

Ochrona jesienią i zimą
Okres jesienno-zimowy charakteryzuje się wahaniami temperatur, częściej wieje wiatr i pojawiają się przymrozki. Wszystko to wpływa na wysuszenie i pogorszenie kondycji skóry dziecka. Aby skutecznie chronić jego delikatną skórę przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi, należy wybrać odpowiedni krem, który będzie ją nawilżał i jednocześnie chronił przed mrozem i wiatrem. Ciekawą propozycją jest krem firmy Flos Lek „Sopelek”, który zawiera wosk łabędzi, olej migdałowy, prowitaminę B5 oraz witaminę E a także filtr UVB, który chroni skórę przed negatywnym działaniem promieni słonecznych.

Multikosmetyki dla Mamy i Dziecka
Obecnie istnieje moda na chusteczki odświeżające lub dezynfekujące. Chusteczki dla niemowląt mają za zadanie odświeżać i oczyszczać skórę maluszka oraz zastępować waciki kosmetyczne i mleczko w jego codziennej pielęgnacji. Składają się one z kawałków nietkanej celulozy, nasączonych płynną emulsją o niskiej lepkości i wówczas mają charakter bardziej nawilżający skórę lub mogą zawierać roztwory łagodnych środków powierzchniowo czynnych o niskim stężeniu i pełnić rolę chusteczek odświeżających, dezynfekujących. Chusteczki nie powinny zawierać antyseptyku, natomiast mogą mieć konserwanty, które chronią emulsję przed zepsuciem. Może wystąpić nietolerancja przy bardzo wrażliwej skórze, dlatego zdecydowanie odradza się stosowanie tego typu produktów w przypadku atopowego zapalenia skóry. Mogą one doprowadzić do podrażnienia skóry zdrowej lub pojawienia się krost, które znikają po zaprzestaniu stosowania. Ciekawą propozycją są chusteczki Bobini Baby Sensitive, które są nawilżone balsamem pozbawionym substancji drażniących, takich jak perfumy czy alkohol. Posiadają one wyciąg z rumianku i aloesu łagodzący podrażnienia i działający przeciwzapalnie, który przyspiesza również gojenie się mikrouszkodzeń skóry oraz dodatkowo nawilża. Chusteczki bardzo dobrze nadają się również do zmywania makijażu, dlatego śmiało mogą znaleźć się w wyposażeniu kosmetyczki zarówno dziecka, jak i mamy.
Pantenol, czyli prowitamina B5 jest cennym składnikiem wielu kosmetyków przydatnych do pielęgnacji skóry zarówno mamy, jak i małego dziecka. Pantenol jest środkiem kosmetycznym o działaniu leczniczym stosowanym miejscowo do leczenia ran, otarć, stłuczeń, blizn, owrzodzeń skórnych i oparzeń posłonecznych. Stosowany miejscowo na skórę jest bardzo dobrze przez nią tolerowany, nie wywołuje reakcji alergicznych i podrażnienia (świądu, zaczerwienienia czy suchości). Działa nawilżająco i nawadniająco na warstwę rogową naskórka, poprawia wygładzenie skóry i likwiduje jej szorstkość. Hamuje rumień wywołany przez nadmierną ekspozycję na promienie UV oraz wygładza skórę. Pantenol powoduje również poprawę i odtworzenie funkcji ochronnej skóry, dlatego jest tak istotnym produktem zarówno dla matki, jak i jej pociechy. Nadaje się do stosowania przy każdej zmianie pieluszki malca, jest pomocny przy łagodzeniu podrażnień lub otarć skóry a dla młodej mamy będzie przydatny do pielęgnacji brodawek sutkowych podrażnionych podczas karmienia oraz do łagodzenia objawów kąpieli słonecznych. Kosmetyki zawierają przeważnie około 5 % dekspantenol.
 

Pielęgnacja skóry suchej i podrażnionej
W przypadku pieluszkowego zapalenia skóry dobre rezultaty daje stosowanie kremów. Warto zwrócić uwagę na emulsje, w których w przeważającej części będą składniki o charakterze olejowym (tzw. emulsja W/O – woda w oleju) niż kosmetyki, w których przeważającą część stanowi woda. Produkty typu W/O zapewniają lepszą ochronę delikatnej skóry dziecka przed drażniącym działaniem moczu i produktów jego rozkładu.
Na rynku dostępne są preparaty zawierające tlenek cynku, tlenek tytanu, witaminy (A, E, F) a także siarczan miedzi. Składniki te wykazują działanie osuszające skórę, pochłaniające wilgoć, delikatnie antyseptyczne. Trzeba uważać na produkty zawierające olejki eteryczne, ponieważ pomimo tego, że pięknie pachną, bardzo często powodują nadwrażliwość i podrażnienie skóry. Dermatologicznym kremem dla dzieci i niemowląt do pielęgnacji skóry suchej i podrażnionej jest krem Balneum Baby, który przynosi ulgę w wielu dolegliwościach związanych z podrażnioną, suchą, łuszczącą się skórą. Łagodzi podrażnienia skóry powstałe w wyniku działania promieni słonecznych, jak również z powodu używania środków myjących, np. mydła. Może być stosowany na całe ciało, nie posiada substancji zapachowych i ma pozytywną opinię Instytutu Matki i Dziecka. Na rynku istnieje bardzo duży wybór produktów zawierających talk. Najlepszym rozwiązaniem są kosmetyki z talkiem mające postać emulsji. Chronią one przed celulozą zawartą w pieluszkach oraz przed otarciami odzieży, łatwo i przyjemnie się rozprowadzają, pozwalając w ten sposób uniknąć podrażnień spowodowanych otarciami. Bardzo dobre produkty w tej kategorii posiadają w swojej ofercie takie firmy jak: Mustela czy Klorane.
 

Pielęgnacja skóry atopowej
Termin „atopia” definiuje osobniczą lub rodzinną skłonność do nadprodukcji przeciwciał klasy IgE w odpowiedzi na małe dawki alergenów występujących w środowisku zewnętrznym, charakteryzującą się typowymi objawami klinicznymi. Schorzenie to bywa często określane jako uogólniony wyprysk niemowlęcy. Atopowe zapalenie skóry rozpoczyna się w 2 lub 3 miesiącu życia i objawia się rumieniowymi plamami występującymi na policzkach, na kończynach, zgięciach łokciowych, kolanowych i nadgarstkowych oraz na dolnej części szyi. Typowym objawem jest także świąd charakterystyczny dla reakcji alergicznej.
• W przypadku niezbyt rozległych i niezainfekowanych zmian oraz świądu o niewielkim nasileniu wystarczy jedynie dobrze nawilżać skórę przez stosowanie tłustych emulsji zawierających w swoim składzie ceramidy, WNNKT (wielonienasycone kwasy tłuszczowe), masło Karite (np. cold cream A-Derma).
• Podczas codziennej pielęgnacji skóry atopowej należy zwrócić uwagę na to, aby jej nie podrażniać, czyli nie stosować preparatów zawierających mydło.
• Mocznik i kwas mlekowy, które w niskich stężeniach są bardzo dobrymi nawilżaczami i zmiękczaczami skóry, należy stosować ostrożnie, a jeśli pojawi się uczucie mrowienia lub podrażnienie, które jest sygnałem o nietolerancji, to należy przerwać ich stosowanie.
• Bardzo przydatne są kosmetyki zawierające wyciąg z owsa, ponieważ owies ma właściwości przeciwzapalne, nawilżające i gojące, przeciwrodnikowe oraz tworzy na skórze delikatny film ochronny.
• Należy pamiętać o tym, aby nie powodować uczuleń, unikać perfum i substancji powszechnie uważanych za alergizujące, czyli: balsamu peruwiańskiego, formaldehydu, lanoliny.
• W przypadku, gdy zmiany są rozległe, zakażone lub gdy świąd jest dokuczliwy i może zakłócać sen, niezbędna jest wizyta dermatologa.

Cienki, niedojrzały naskórek charakteryzuje się dużą przepuszczalnością oraz wzmożoną przeznaskórkową utratą wody. Skóra dziecka jest szczególnie narażona na czynniki sprzyjające podrażnieniu, wysuszeniu czy zakażeniom, chłonie wszystkie substancje jak gąbka. Z tego powodu tak istotny jest dobór kosmetyków, przeanalizowanie ich składu oraz umiar w ich stosowaniu. Należy pamiętać o tym, iż już jednorazowa aplikacja kosmetyku na skórę ma działanie ochronne i nadmierne używanie tego typu preparatów może powodować skutek odwrotny od pożądanego. W przyszłości skóra taka może być nadwrażliwa i mogą występować reakcje alergiczne. Z drugiej strony patrząc – skóra noworodka bliska jest ideału; miękka, elastyczna i gładka. Nie posiada śladów działania czynników zewnętrznych i nie jest zniszczona, dlatego należy zwrócić szczególną uwagę na kosmetyki i środki do pielęgnacji młodziutkiej skóry naszego dziecka, które pomogą jej zdrowo się rozwijać, zapewnią jej odpowiednie nawilżenie oraz ochronę. Wykonywane przez rodziców zabiegi pielęgnacyjne w przyszłości powinny zaowocować zdrową i zadbaną skórą ich dziecka.

Agnieszka Hubert

technik farmaceutyczny

Publikacja: listopad 2010

Bibliografia:
1) Marie–Claude Martini, Kosmetologia i farmakologia skóry, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008
2) Irena Rudowska, Kosmetyka lekarska, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1980
3) Draelos D. Z., Dover S. J., Kosmeceutyki, Urban & Partner, Wrocław 2006
4) Czerpak R, Jabłońska-Trypuć A., Surowce kosmetyczne i ich składniki, MedPharm, Wrocław 2008
5) Irena Rudowska, Higiena i kosmetyka dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Watra, Warszawa 1991