CZYTELNIA > Nadciśnienie tętnicze krwi

Nadciśnienie tętnicze to choroba układu krążenia, w której w naczyniach tętniczych panuje zwiększone ciśnienie krwi. Nadciśnienie tętnicze jest chorobą przewlekłą, która podlega długotrwałemu leczeniu. Uważa się, że co trzeci Polak ma nadciśnienie tętnicze, jednak wielu z chorych nie zdaje sobie z tego sprawy. Niepokojący jest fakt, że wśród dorosłych, którzy wiedzą o podwyższonych wartościach ciśnienia, wielu nie leczy się wcale lub leczy się nieskutecznie.

Co to jest ciśnienie krwi?
Ciśnienie tętnicze to siła, z jaką krew wyrzucana jest przez serce do dużych tętnic. Duże wartości, które określają poziom ciśnienia tętniczego w zależności od rodzaju pracy serca definiujemy jako:
• Ciśnienie skurczowe, czyli ciśnienie, jakie panuje w dużych naczyniach podczas skurczu serca,
• Ciśnienie rozkurczowe, ciśnienie, jakie panuje w naczyniu w fazie rozkurczu serca.

Normy ciśnienia krwi
Normy ciśnienia krwi są to wartości ciśnienia, które można uznać za prawidłowe lub pozwalające na rozpoznanie nadciśnienia tętniczego.
Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia, w badaniach epidemiologicznych przyjmuje się zwykle za prawidłowe ciśnienie wartości nie przekraczające 140/90 mmHg (18,7/12,0 kPa), a za nadciśnienie – 160/95 mmHg (21,3/12,7kPa). Ciśnienie mieszczące się w przedziale pomiędzy tymi wartościami jest określane jako tzw. nadciśnienie graniczne.
W codziennej praktyce lekarskiej pojedynczy pomiar ciśnienia nie zawsze jest wystarczający do ustalenia rozpoznania, gdyż ciśnienie krwi ulega wahaniom zależnym od różnych czynników, np. od pory dnia, temperatury otoczenia, stanu emocjonalnego badanej osoby, warunków, w jakich odbywa się pomiar. U osób nadmiernie pobudliwych już samo oczekiwanie na pomiar ciśnienia i związany z tym niepokój mogą powodować jego wzrost, mimo że w innych warunkach ciśnienie krwi może być prawidłowe. Zmienność ciśnienia oraz jego normalny rozkład w populacji sprawiają, że granica dzieląca ciśnienie prawidłowe od podwyższonego ma charakter umowny. W praktyce przyjmuje się zwykle za podwyższone ciśnienie przekraczające 140/90 mmHg (18,7/12,0 kPa) w wieku młodym i średnim, a 160/95 mmHg (21,3/12,7 kPa) w wieku starszym.

Sposoby mierzenia ciśnienia
Pomiar ciśnienia tętniczego krwi pozwala wykryć nadciśnienie, i to nawet u tych osób, u których przebiega ono bez objawów. Aby daną wartość ciśnienia można uznać za miarodajną, konieczne jest przestrzeganie podstawowych warunków jego pomiaru.

Pomiaru ciśnienia należy dokonywać w określonych warunkach:
• w ciszy – z dala od źródeł hałasu, takich jak włączony telewizor, nie prowadząc rozmów podczas badania,
• po chwilowym odpoczynku – zanim rozpoczniemy pomiar ciśnienia, należy posiedzieć spokojnie z przygotowanym aparatem i założonym mankietem około 2-3 minut.

Ciśnienie może być zawyżone:
• jeżeli do 30 minut wcześniej wypaliliśmy papierosa,
• jeżeli 1 godzinę wcześniej wypiliśmy kawę lub napój zawierający kofeinę,
• jeżeli do 3 godzin wcześniej wypiliśmy alkohol,
• przy napełnionym pęcherzu moczowym.

Ciśnienie może być zaniżone:
• jeżeli do dwóch godzin wcześniej zjedliśmy obfity posiłek.

Ciśnienie krwi mierzy się na prawym lub lewym ramieniu, z tym że przy pierwszym badaniu pomiar może być wykonany na obu rękach, ponieważ czasami stwierdzone wartości różnią się od siebie. W warunkach prawidłowych różnica ciśnienia skurczowego na obu ramionach nie powinna przekraczać 10 mmHg (1,3kPa).
Aparat do mierzenia ciśnienia krwi nazywa się sfigmomanometrem. Na rynku sprzedaży dostępny jest szeroki wybór aparatów do pomiaru ciśnienia zarówno zegarowych, jak i elektronicznych (popularnie nazywanych ciśnieniomierzami).
Mierząc ciśnienie, należy pamiętać o:
• dostosowaniu wielkości mankietu do obwodu ramienia – zastosowanie nieodpowiedniego mankietu może w poważny sposób zafałszować wynik pomiaru ciśnienia,
• ułożeniu ramienia – ręka na której dokonujemy pomiaru powinna być ułożona tak, aby łokieć i przedramię były podparte a mankiet znajdował się na poziomie serca,
• pozycji ciała – siedząc należy mieć oparte plecy,
• pomiarze ciśnienia zawsze na tym samym ramieniu,
• tym, że wykonanie drugiego pomiaru powinno nastąpić po 2-3 minutowej przerwie.

Czynniki sprzyjające nadciśnieniu
Z uwagi na przyczyny nadciśnienie tętnicze klasyfikuje się w dwie grupy:
1) nadciśnienie pierwotne, które występuje najczęściej (stanowi ponad 90% przypadków),
2) nadciśnienie wtórne, występuje rzadziej, stanowi 10% przypadków nadciśnienia.

Przyczyny nadciśnienia pierwotnego nie są do końca wyjaśnione. Przyjmuje się, że jest ono spowodowane oddziaływaniem na siebie kilku czynników, z których głównymi są: predyspozycje genetyczne, rasa, płeć oraz oddziaływaniem czynników środowiskowych związanych głównie ze stylem życia (otyłość, papierosy, brak ruchu, alkohol, stres). Nadciśnienia pierwotnego nie da się wyleczyć. Aby nie mieć powikłań, leczenie należy kontynuować całe życie.
Nadciśnienie wtórne ma ściśle określoną przyczynę. Zwykle jest wynikiem choroby określonego narządu albo przewlekłym przyjmowaniem niektórych preparatów. Najczęstsze przyczyny nadciśnienia wtórnego to:
a) choroby miąższu nerek np. kłębkowe zapalenie nerek,
b) zwężenie tętnicy nerkowej,
c) przewlekłe stosowanie środków antykoncepcyjnych,
d) przewlekłe stosowanie hormonów sterydowych, zwłaszcza w dużych dawkach,
e) guzy nowotworowe produkujące nadmierną ilość hormonów,
f) nadczynność, niedoczynność tarczycy.
W przypadku nadciśnienia wtórnego odpowiednio wczesne ustalenie przyczyny nadciśnienia oraz jej usunięcie często prowadzi do wyleczenia.
 

Diagnostyka nadciśnienia
Badanie chorego z nadciśnieniem powinno obejmować, poza pomiarem ciśnienia tętniczego, dokładny wywiad i badanie przedmiotowe.
Spośród danych z wywiadu klinicznego szczególne znaczenie mają:
• dotychczasowy przebieg choroby nadciśnienia,
• współwystępowanie chorób nerek (także w rodzinie),
• objawy guza chromochłonnego,
• objawy hiperaldestoronizmu,
• przyjmowane leki (doustne środki antykoncepcyjne, sterydy, leki hipotensyjne),
• obecność innych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego,
• objawy powikłań narządowych.
Badania podstawowe wg Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego (PTNT) to:
• morfologia krwi,
• glukoza na czczo,
• poziom sodu i potasu,
• kwas moczowy,
• kreatynina,
• lipidogram,
• badanie ogólne moczu,
• EKG.
Do badań zalecanych należą:
• echokardiogram,
• badanie dna oka,
• RTG klatki piersiowej,
• USG brzucha i tętnic szyjnych,
• mikroalbuminuria,
• stężenie wapnia,
• CRP,
• test obciążenia glukozą (u osób bez cukrzycy).

Główne cele leczenia nadciśnienia tętniczego
U wszystkich chorych na nadciśnienie tętnicze zasadniczym celem terapii pozostaje maksymalne obniżenie ryzyka zachorowania i śmierci z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego. Aby zmniejszyć to ryzyko, należy jednocześnie skutecznie obniżać ciśnienie tętnicze krwi, eliminować obecne czynniki ryzyka i w przypadku współistnienia leczyć inne choroby. Tylko równoczesna realizacja powyższych zaleceń może być skuteczna. Postępowanie, w trakcie którego chory będzie kontrolował tylko ciśnienie tętnicze, ale nie obniży wysokich wartości cholesterolu i nie będzie leczył cukrzycy, na pewno nie przyniesie oczekiwanych rezultatów. Z powodów praktycznych cel leczenia nadciśnienia musi być łatwy do codziennej oceny. Stąd najprościej stosować do tego konkretne wartości ciśnienia: u każdego chorego z nadciśnieniem tętniczym celem leczenia jest osiągnięcie wartości poniżej 140/90 mm Hg, u chorych z obciążeniami – poniżej 130/80 mm Hg. U osoby często kontrolującej ciśnienie tętnicze krwi oraz regularnie przyjmującej właściwe leki ryzyko niekorzystnych następstw nadciśnienia tętniczego ulega znaczącemu zmniejszeniu.

Kiedy należy rozpocząć leczenie nadciśnienia tętniczego?
Decyzja o rozpoczęciu leczenia hipotensyjnego, czyli obniżającego ciśnienie musi zostać podjęta przez lekarza. Kiedy i jak nadciśnienie będzie leczone zależy od dwóch czynników: wysokości ciśnienia i ogólnego ryzyka chorego.
Jest oczywiste, że w każdym przypadku po osiągnięciu lub przekroczeniu wartości 140/90 mm Hg, należy rozpocząć leczenie. Im ciśnienie jest wyższe, tym intensywniej należy leczyć chorego i tym większą ilość leków stosować. Jeśli ciśnienie jest wysokie od początku, farmakoterapię zaczyna się od razu.
Jeżeli wartości ciśnienia nie są wysokie i chory nie ma wielu innych obciążeń, początkowe leczenie może polegać tylko na modyfikacji współistniejących czynników ryzyka, np. na redukcji masy ciała czy zaprzestaniu palenia tytoniu. Ciśnienie musi być w tym okresie często kontrolowane. W przypadku braku poprawy powinno się niezwłocznie rozpocząć leczenie farmakologiczne.
Bardzo duży wpływ na sposób leczenia nadciśnienia mają współistniejące obciążenia. Jeżeli obecne są liczne czynniki ryzyka lub współistnieją choroby układu sercowo-naczyniowego (np. przebyty zawał serca, lub udar mózgu), nadciśnienie rozpoznawane jest wcześniej, bo już po osiągnięciu wartości 130/80 mm Hg. Z tą chwilą należy też rozpocząć leczenie hipotensyjne. Ponieważ leczenie dotyczy chorych z dużym ryzykiem, ciśnienie obniża się z reguły od razu za pomocą leków.

Leczenie farmakologiczne
Do leczenia nadciśnienia tętniczego stosowane są liczne leki zwane lekami hipotensyjnymi. Różnią się one mechanizmami, w jakich obniżają ciśnienie, dodatkowymi korzystnymi działaniami, objawami ubocznymi czy sposobem dawkowania, dlatego każdy ze stosowanych u danego chorego leków powinien być dobrany indywidualnie. Oznacza to, że oprócz pożądanego obniżenia ciśnienia tętniczego, lek musi być dobrze przez chorego tolerowany, odznaczać się brakiem uciążliwych objawów ubocznych i być wygodny w dawkowaniu. Wiele leków może powodować zaburzenia koncentracji, uczucie zmęczenia, zaburzenia snu, spadek wydolności fizycznej i pogorszenie sprawności intelektualnej – stąd konieczność odpowiedniego doboru leków na przykład u osób prowadzących pojazdy lub wykonujących prace wymagające koncentracji. Opisane w ulotkach dołączonych do leków działania uboczne występują zazwyczaj rzadko. Lekarz wypisując lek powinien poinformować chorego o potencjalnych działaniach niepożądanych. W przypadku ich wystąpienia pacjent nie powinien samodzielnie odstawiać leku tylko skontaktować się z lekarzem.
Istotny jest także sposób dawkowania leku. Najlepiej, kiedy schemat podawania leku jest prosty, np. stosowanie jednej tabletki leku raz dziennie. Ważne jest przy tym, aby tak dawkowany lek zapewniał właściwą kontrolę ciśnienia tętniczego przez całą dobę. U znaczącej większości chorych do odpowiedniej kontroli ciśnienia konieczne jest stosowanie dwóch lub większej ilości leków – jest to tzw. politerapia. Wielu pacjentów martwi się, że musi przyjmować kilka leków hipotensyjnych dziennie. Niestety najpewniej tylko taka ilość pozwala na odpowiednią kontrolę ciśnienia. Obecnie pojawiły się nowoczesne leki, które w jednej tabletce zawierają dwa preparaty hipotensyjne. Dzięki nim łatwiej kontrolować ciśnienie i zapomnieć o dużej ilości branych leków.
Należy bezwzględnie pamiętać, że leki hipotensyjne przyjmuje się zazwyczaj przez całe życie. Gdy podczas przyjmowania leków ciśnienie obniży się, nie oznacza to, że będzie tak również po odstawieniu leków.

Powikłania
Powikłaniem nadciśnienia tętniczego krwi jest przede wszystkim uszkodzenie nerek (przewlekła niewydolność nerek, aż do konieczności dializy), układu krążenia (niewydolność mięśnia sercowego, zawał serca) oraz powikłania ze strony układu nerwowego (niedokrwienny udar mózgu, zespół otępienny).

Konsekwencje nieleczenia
Długotrwałe, nieleczone nadciśnienie tętnicze prowadzi do uszkodzenia wielu narządów, przede wszystkim naczyń krwionośnych, serca, mózgu i nerek. Pod wpływem wysokiego ciśnienia dochodzi do niekorzystnych zmian w budowie narządów i w konsekwencji do pogorszenia ich funkcji. Szybkość rozwoju zmian narządowych oraz stopień ich zaawansowania zależy od czasu trwania i wysokości ciśnienia tętniczego oraz od innych czynników ryzyka. Należy podkreślić, że leczenie nadciśnienia tętniczego może w znacznym stopniu opóźnić, zapobiec, a nawet odwrócić powstałe powikłania narządowe. Dotyczy to zwłaszcza zmian w sercu i naczyniach krwionośnych.

Niefarmakologiczne metody leczenia nadciśnienia
Leczenie nadciśnienia tętniczego nie ogranicza się jedynie do stosowania leków hipotensyjnych. U wielu chorych równocześnie z farmakoterapią konieczne jest wprowadzenie modyfikacji stylu życia. Polegają one na zmianie niewłaściwych zachowań i nawyków, co prowadzi do ograniczenia występowania czynników ryzyka sercowo-naczyniowego. U części chorych z łagodnym nadciśnieniem tętniczym wprowadzenie zmian stylu życia może być wystarczające do kontroli ciśnienia tętniczego. Jednak u większości chorych powinny one stanowić element wspomagający farmakoterapię. Połączenie tych dwóch form leczenia przynosi wiele korzyści:
• pozwala lepiej kontrolować ciśnienie tętnicze,
• przyczynia się do zmniejszenia ilości stosowanych preparatów hipotensyjnych oraz ich dawek,
• eliminuje inne oprócz nadciśnienia czynniki ryzyka, zmniejszając ogólne zagrożenie chorego.

Wśród niefarmakologicznych metod leczenia nadciśnienia mających największe znaczenie wymienia się:
• normalizację masy ciała,
• zwiększenie aktywności fizycznej
• ograniczenie spożycia soli kuchennej
• ograniczenie spożycia alkoholu.
Do ważnych modyfikacji stylu życia zalicza się także zwiększoną podaż potasu, ograniczenie zawartości tłuszczów w diecie i zaprzestanie palenia tytoniu.

Choroba nadciśnieniowa trwa przeważnie całe życie. Musi być leczona, gdyż sama z siebie ustępuje niezmiernie rzadko. Nie do przecenienia jest zdrowy tryb życia, czyli aktywność fizyczna i zbilansowana dieta pozwalająca utrzymać masę ciała na odpowiednim poziomie. Warto też regularnie kontrolować ciśnienie, gdyż wczesne zdiagnozowanie choroby i podjęcie leczenia pozwoli uniknąć wielu powikłań. Zdrowie to wartość, o którą należy szczególnie dbać. Niestety doceniane jest często dopiero wówczas, gdy się je utraci. Zróbmy wszystko, aby temu zapobiec.

mgr farm. Paweł Szuberski

Data publikacji: 2010 r.
Źródła:
www.nadcisnienie.org.pl
www.wikipedia.pl
www.choroby.senior.pl