CZYTELNIA > Grzybice

Grzybica (łac. mycosis) to zakaźna choroba wywoływana przez grzyby chorobotwórcze (około 200 gatunków). Ostatnimi laty odnotowuje się wzrost częstotliwości pojawiania się zakażeń grzybiczych. W wielu przypadkach można ich uniknąć.  

Bardzo istotna jest profilaktyka, szczególnie w grupach podwyższonego ryzyka, oraz upowszechnianie wiedzy na temat tej choroby. Wyróżnia się kilka czynników zwiększonego ryzyka pojawienia się zmian grzybiczych. Należą tu m.in. cukrzyca, stan po długotrwałej antybiotykoterapii czy terapii kortykosterydami i innymi środkami immunosupresyjnymi, nowotwory, oparzenia, awitaminozy grupy B, zaburzenia hormonalne w przebiegu niewydolności lub braku grasicy, otyłości, zaburzenia odporności typu komórkowego wrodzone i nabyte, ciąża, okres noworodkowy, niewydolność nerek, zakażenia bakteryjne.
 

Funkcjonuje kilka podziałów grzybic, ale najbardziej popularny i obrazowy jest ten, który uwzględnia miejsce zadziałania patogennego grzyba. Obejmuje on:
1) grzybice powierzchniowe (dermatomikozy);
2) grzybice głębokie, narządowe.
 

Grzybice powierzchniowe
 

Są to przede wszystkim zakażenia skóry, brody, paznokci, włosów i pachwin. Wywoływane są głównie przez dermatofity, rzadziej grzyby drożdżopodobne. Dermatofity (Trichophyton, Microsporum, Epidermophyton) to patogeny, które do wzrostu potrzebują keratyny - białka obecnego w warstwie rogowej naskórka, paznokciach, włosach. Mogą więc stanowić one w sprzyjających warunkach miejsce do rozwoju grzybni. Do zakażeń dochodzi głównie przez kontakt z chorymi zwierzętami (bydło, świnka morska, mysz) lub z ludźmi (bezpośrednio lub pośrednio przez używanie tych samych skarpetek, butów, ręczników itp.) Grzyby drożdżopodobne (Candida, Cryptococus, Pityrosporum) wywołują zakażenia skóry i błon śluzowych, rzadziej paznokci.
Wśród grzybic powierzchniowych wyróżniamy:
1) grzybice skóry głowy - wywoływane są one głównie przez dermatofity:
• grzybica drobnozarodnikowa – jej charakterystycznymi objawami są ogniska chorobowe w okolicy skroniowej i włosy równo ułamane przy powierzchni skóry; występuje często u dzieci, jej źródłem zakażenia jest zwykle chory kot;
• grzybica strzygąca – występuje ona jako:
- powierzchniowa - charakteryzuje się słabym odczynem zapalnym oraz włosami ułamanymi na różnych wysokościach i przerzedzonymi,
- głęboka - może pojawić się naciek ropny; w miejscu zmian chorobowych włosy ulegają zniszczeniu i może dojść do wyłysienia i powstania blizn;
• grzybica woszczynowa - charakterystycznym objawem jest powstanie okrągłych, szarożółtych tarczek wklęśniętych w środkowej części; włosy w obrębie zmian są szare, matowe, szorstkie, pokręcone, łamiące się; po odpadnięciu tarczki pozostaje trwałe wyłysienie;
2) grzybica brody - rozwija się głównie na męskiej brodzie i wąsach; przebieg choroby jest zwykle ostry i objawia się odgraniczonymi naciekami o nierównej powierzchni, w ujściach mieszków włosowych pojawia się wydzielina zasychająca w strupy, a włos daje się łatwo usunąć; często może dochodzić do wtórnych nadkażeń bakteryjnych, co może prowadzić do powiększenia okolicznych węzłów chłonnych;
3) grzybica stóp tzw. stopa sportowca, stopa atlety - ta najczęściej występująca postać grzybicy może objawiać się w trzech postaciach:
§ obecność zmacerowanej, białej tkanki między palcami,
§ obecność licznych pęcherzy skupiających się w ogniska wysiękowe na podeszwie stopy; może dochodzić do nadkażeń bakteryjnych,
§ tzw. typ mokasynowy - obecność zmian z głębokim ramieniem i łuszczeniem się stóp, dodatkowymi objawami są: świąd, odór, pocenie;
4) grzybica paznokci - grzybica paznokci stóp stanowi większość zakażeń grzybiczych paznokci; może ona zaistnieć jako powikłanie zakażeń grzybiczych skóry lub niezależnie od nich; strzępki grzyba wędrują w głąb paznokcia i w wyniku rozkładu paznokcia powstają kanały wypełnione gazem, co widoczne jest na płytce paznokciowej w postaci białych smug; paznokieć traci swoje różowe zabarwienie (nabiera barwy szarozielonej lub żółtawej), ulega pobruzdowaniu i kruszy się;
5) kandydozy - to zmiany chorobowe powodowane przez drożdże z rodzaju Candida, najczęściej Candida albicans; drożdże stanowią florę fizjologiczną, jednak w warunkach zwiększonej wilgotności lub w fałdach skóry może dochodzić do nadmiernego ich wzrostu; do zmian chorobowych powodowanych przez drożdże należą m.in. zajady (zmiany w kącikach ust), zmiany w przestrzeniach międzypalcowych, pod pachami, w pachwinach, fałdach skórnych;
6) łupież pstry - jest wywoływany przez grzyby drożdżopodobne (Pityrosporum orbicularae i P. ovale); najczęściej występuje u młodzieży w okresie dojrzewania; jego objawami są okrągłe różowe lub przebarwione zmiany na skórze klatki piersiowej; zmiany te często ulegają łuszczeniu, w stanach przewlekłych mogą przybierać barwę matowoszarą;
7) kryptokokoza - jest chorobą wywoływaną przez drożdżaka Cryptococcus neoformans, który atakuje skórę i tkanki podskórne.
 

Leczenie grzybic powierzchniowych
 

Leki stosowane miejscowo
Preparatami do stosowania zewnętrznego można skutecznie leczyć większość zakażeń skóry gładkiej tułowia, rąk, stóp i pachwin. Jak było wspomniane wcześniej, strzępki grzyba łączą się z keratyną i powodują zmiany chorobowe. W przypadku skóry zbudowanej z miękkiej keratyny w wielu przypadkach wystarczą preparaty do stosowania zewnętrznego. W przypadku włosów i paznokci (zbudowanych z tzw. twardej keratyny) często potrzebne są preparaty doustne. Wybór określonego preparatu jest warunkowany zakresem działania określonego środka, rodzajem podłoża, rozległością i charakterem zmian.
Do najczęściej stosowanych leków zewnętrznych należą:
1) antybiotyki polienowe - głównie nystatyna i natamycyna, które poprzez wiązania się ze sterolami ściany komórkowej grzyba zaburzają jej przepuszczalność; wykazują one aktywność wobec grzybów drożdżopodobnych, pleśniowych; stosuje się je przy grzybicy skóry i błon śluzowych w postaci kremu, maści, tabletek dopochwowych, zawiesiny do oczu;
2) imidazole – ich mechanizm działania polega na łączeniu się z cytochromem P - 450 i hamowaniu syntezy ergosterolu w ścianie komórkowej; wyróżniamy tu:
• mikonazol - szeroki zakres przeciwgrzybiczy i dodatkowe działanie przeciwbakteryjne; występuje w postaci maści, pudru i aerozolu (prep. Miconal, Daktarin);
• ketokonazol - wykazuje wysoką aktywność w stosunku do dermatofitów; jest stosowany w leczeniu łupieżu pstrego w postaci szamponu oraz w kandydozach skóry i błon śluzowych jamy ustnej i pochwy (prep. szampony: Nizoral, Nizax, Ziaja Ketozen, Zinorex, Ketoxin, krem Nizoral);
• klotrimazol - stosowany w kandydozie pochwy (prep. Clotrimazol);
• ekonazol - stosowany w terapii grzybicy stóp, skóry gładkiej, kandydozach;
• izokonazol - stosowany w terapii grzybic błon śluzowych jamy ustnej, pochwy, w łupieżu pstrym, w grzybicach skóry owłosionej głowy, skóry gładkiej;
3) pochodne alliloaminowe:
- terbinafin - terapia grzybicy skóry gładkiej tułowia, pachwin, stóp (prep. Lamisilatt, Lamisilatt Dermgel, Lamisilatt 1, Undofen max, Tenasil, Terbiderm);
- naftifin - terapia skóry, fałdów skórnych, przestrzeni międzypalcowych, stóp i rąk;
4) pochodne morfoliny - wykazują szerokie działanie przeciwgrzybicze wobec dermatofitów, grzybów pleśniowych, drożdżopodobnych np.:
- amorolfina - terapia grzybic paznokci rąk i stóp;
5) inne
- pochodne pirydynonu - cyklopiroks - terapia zakażeń dermatofitami i drożdżami (prep. Stieprox szampon);
- kwas undecylowy - nienasycony kwas otrzymywany z drzewa rycynowego stosowany m.in do produkcji mydła o właściwościach przeciwgrzybiczych (prep. Undofen aerozol, Unguentum undecylenicum, szampon Seboklar).
Leczenie doustne grzybic powierzchniowych jest wprowadzane głównie w przypadku zakażeń bardzo rozległych oraz w przypadku grzybic włosów i paznokci. Leczenie jest wprawdzie długotrwałe i na efekty trzeba poczekać, ale w większości przypadków skutecznie likwiduje przyczynę choroby.
 

Grzybice narządowe
 

Występują najczęściej jako zakażenia wtórne, przy przebiegu innych chorób. W wyniku zmniejszonej odporności, przy leczeniu lekami immunosupresyjnymi, antybiotykami o szerokim spektrum działania czy cytostatykami oraz przy długiej hospitalizacji i ogólnym wyniszczeniu organizmu może dochodzić do zakażeń grzybiczych (głównie grzybami z rodzaju Candida i Aspergillus). Grzybice narządowe często mogą występować obok lub jako powikłania grzybic powierzchniowych.
 

Podział grzybic narządowych
Grzybice narządowe są wywoływane przez patogeny należące do tych samych grup jak w przypadku grzybic powierzchniowych, dlatego w podziale uwzględnia się podobne kategorie. Zwraca się jednak w tym momencie uwagę na skutki wywoływane działaniem patogenów nie tylko na skórę czy błony śluzowe, ale na cały organizm człowieka.
Kandydoza - jest najczęściej występującą formą grzybicy narządowej. Dochodzi w niej do przylegania grzyba do nabłonka gospodarza i może wystąpić rozsiewanie go drogą naczyń krwionośnych. Do zakażeń może dochodzić także w wyniku powikłań rozległych oparzeń.
Kryptokokoza - rozwija się często u chorych z zaburzeniami odporności komórkowej. Ten sam drożdżak, który powoduje kryptokokozę powierzchniową może atakować ośrodkowy układ nerwowy. Kryptokokoza narządowa jest ciężka do wyleczenia.
Aspergiloza - występuje jako zakażenie lub reakcja alergiczna. Jest wywoływana przez grzyby pleśniowe z rodzaju Aspergillus. W większości przypadków dotyczy ona układu oddechowego i dotyka pacjentów z obniżoną odpornością, chorobami nowotworowymi, AIDS. Może dochodzić do zakażenia oka, serca, nerek, płuc i mózgu.

Leczenie grzybic narządowych
O wyborze odpowiedniego leku w terapii grzybic narządowych decyduje lekarz na podstawie przeprowadzonych badań (oceny obrazu klinicznego i badania mikrologicznego, na które składa się mikroskopowe badanie fragmentów naskórka) i dostępnej mu wiedzy oraz doświadczenia. W przypadku grzybic narządowych stosuje się kilka leków. Należy tu wymienić:
- antybiotyki polienowe - amfoteracyna B;
- azole – ich mechanizm działania polega na hamowaniu syntezy ergosterolu (składnika ściany komórkowej grzyba). Dochodzi do zmian przepuszczalności błony komórkowej grzyba i jego obumierania.
Flukonazol – jest stosowany w terapii kandydoz układowych oraz w powierzchniowych grzybicach skóry, w kryptokokozie ośrodkowego układu nerwowego oraz profilaktycznie u chorych po przeszczepach, u nosicieli HIV.
Itrakonazol – jest stosowany w terapii dermatofitowych zakażeń paznokci, kandydozach skóry błon śluzowych, pochwy i jamy ustnej, w łupieżu pstrym.
Worykonazol – wykazuje szerokie działanie przeciwgrzybicze. Jest stosowany w przypadku oporności na flukonazol w terapii kandydoz, zakażeń grzybami pleśniowymi.
 

Proflilaktyka grzybicy
 

Grzybica to choroba zakaźna, którą można zarazić się przez bezpośredni kontakt z osobą chorą lub przez korzystanie z przedmiotów należących do osoby chorej - ręcznika, butów itp. Wilgotne i ciepłe warunki sprzyjają rozwojowi grzybicy, dlatego należy pamiętać o tym przy korzystaniu z ogólnodostępnych kabin prysznicowych, basenów, łazienek w hotelach czy akademikach.
Aby ustrzec się grzybicy, warto jest pamiętać o kilku zasadach:
• utrzymuj zawsze stopy w czystości;
• nie pożyczaj: ręcznika, myjki, gąbki, nożyczek, pilnika i innych przedmiotów do użytku osobistego, obuwia;
• nie kupuj obuwia używanego;
• wybieraj obuwie przewiewne i z naturalnych materiałów;
• latem noś klapki i sandały;
• unikaj chodzenia bosymi stopami w miejscach publicznych, zawsze miej swoje własne klapki;
• starannie wycieraj ciało po kąpieli, szczególnie w fałdach skórnych i między palcami.
W wielu przypadkach zakażenia grzybicą można uniknąć. Właściwa higiena ciała i odzieży oraz utrzymanie odpowiedniej masy ciała może uchronić przed chorobą. Istniejących zmian grzybiczych nie można lekceważyć. Wczesne wprowadzenie leczenia daje w większości przypadków szanse na 70% - 100% wyleczenie.
 

mgr farm. Izabela Burda-Markiewicz
Data przygotowania artykułu: 2008 r.