CZYTELNIA > Gdy termometr alarmuje

Normalna temperatura ciała ludzkiego waha się między 36 a 37°C. Wówczas prawidłowo funkcjonuje nasz organizm i działa wewnętrzny metabolizm. Wiele osób uważa, iż temperatura inna niż 36,6°C jest niechybnie świadectwem choroby. Tymczasem ciepłota naszego ciała zmienia się nieznacznie, nawet w zależności od pory dnia (najwyższa jest o godz. 18-tej, zaś najniższa o godz. 4-tej nad ranem) i nie jest to nic niepokojącego. Faktem jest natomiast, iż znacznie podwyższona temperatura towarzyszy wielu chorobom, często będąc zwiastunem innych jej objawów. Gdy widzimy jak rtęć na termometrze pnie się w górę, często ogarnia nas strach. Ale czy rzeczywiście gorączka jest groźna? Czy zawsze należy ją obniżać? Jak z nią walczyć? Jak pomóc gorączkującemu dziecku? Na te pytania postaramy się odpowiedzieć w niniejszym artykule.

Skąd ta gorączka?
 

Wytwarzaniem ciepła i jego utratą w naszym organizmie kieruje ośrodek termoregulacji. Chroni on nasze ciało zarówno przed wychłodzeniem, jak i nadmiernym przegrzaniem. Podczas infekcji, we krwi pojawiają się pirogeny – specjalne substancje białkowe wywołujące gorączkę. Mogą one stanowić fragmenty bakterii, wirusów lub być przez nie wytwarzane. Mogą też powstawać w naszym organizmie w procesach odpornościowych podczas walki z inną chorobą, niekoniecznie bakteryjną lub wirusową. Pirogeny uruchamiają szereg reakcji, które prowadzą do rozregulowania ośrodka termoregulacji i w efekcie pojawienia się gorączki. Jej przyczyną może więc być zarówno zwykłe przeziębienie, jak i poważniejsza choroba bakteryjna, wirusowa lub pasożytnicza. Gorączka może się ponadto pojawić jako reakcja na związki chemiczne, wzmożoną przemianę materii, uszkodzenie tkanek. Może być ona także objawem reakcji immunologicznych (zapalenia stawów, chorób krwi, rozrostów nowotworowych, reakcji alergicznych), odwodnienia, ciężkich urazów lub chorób układu nerwowego (zapalenie opon mózgowych).

Gorączka – dobra czy zła?
 

Należy pamiętać, iż gorączka jest reakcją organizmu na działanie szkodliwego czynnika, a przez to wynikiem sprawnie działających mechanizmów obronnych. Przypuszcza się, iż lekko podwyższona temperatura, pobudza układ odpornościowy do walki z drobnoustrojami, które wtargnęły do organizmu. Nasila zdolność „pożerania” obcych cząsteczek przez komórki układu białokrwinkowego. Zwiększa również ukrwienie tkanek, dzięki czemu komórki obronne i leki szybciej przedostają się do miejsca infekcji. Nie zawsze jednak jest dobrze tolerowana, a czasem bywa naprawdę groźna. Wysoka, długo utrzymująca się gorączka wyczerpuje organizm, może doprowadzić do niewydolności krążenia, utraty przytomności i udaru cieplnego, do zaburzenia pracy narządów wewnętrznych i układu nerwowego (majaczenie, drgawki). Szczególnie niebezpieczna jest gorączka, której towarzyszy odwodnienie. Wysoka gorączka może być szczególnie niekorzystna dla osób z chorobami serca – zwłaszcza w podeszłym wieku. Człowiek wytrzymuje temperaturę podwyższoną do 42 - 43°C. Powyżej tej granicy następuje denaturacja - ścinanie białka w komórkach. Zmiany te są nieodwracalne, dlatego też zbyt wysoką gorączkę należy racjonalnie obniżyć.

Objawy gorączki
 

Gorączka często pojawia się zanim wystąpią inne symptomy określonej choroby. Widocznym lub odczuwalnym jej objawem mogą być:

- brak energii, apatia, zmęczenie,
- ból głowy połączony z rumieniem na policzkach (tzw. wypieki),
- brak apetytu, zwiększone pragnienie,
- dreszcze, obfite pocenie się,
- przyspieszony oddech (ponad 40 oddechów na minutę),
- przyspieszone tętno (podwyższenie temperatury o 1°C średnio podwyższa tętno o10 uderzeń na minutę).

Sposoby pomiaru gorączki
 

Pomiaru gorączki można dokonać w różny sposób: pod pachą, w ustach, w uchu, w odbycie. Należy zwrócić uwagę, że temperatura mierzona w jamie ustnej jest wyższa o 0,3°C (trzy małe kreseczki na termometrze), a w odbycie wyższa o 0,5°C (pięć małych kreseczek) od mierzonej w tym czasie pod pachą. Pamiętajmy o tym mierząc temperaturę niemowlęciu! Jeśli w odbycie dziecko ma temperaturę 38,5°C oznacza to, iż odpowiada to tylko 38°C mierzonym pod pachą! Kolejnych pomiarów najlepiej dokonywać w tym samym miejscu i tą samą techniką. Warto notować przebieg gorączki, aby lekarz mógł właściwie ocenić stan chorego.
Oprócz tradycyjnych termometrów rtęciowych do pomiaru temperatury służą nowocześniejsze termometry elektroniczne. Podobnie jak termometrem rtęciowym, można nimi zmierzyć temperaturę pod pachą, w ustach lub w odbycie, mają zaś tę przewagę nad tradycyjnymi, iż nie tłuką się, pomiar trwa krócej, a o jego zakończeniu informuje sygnał dźwiękowy. Wygodne, zwłaszcza dla dzieci, są termometry cyfrowe do mierzenia temperatury w uchu (pomiar trwa dosłownie sekundę) lub do czoła. Maluchom temperaturę można zmierzyć w ustach termometrem w formie smoczka. Dostępne są również paski pomiarowe, które przykłada się do czoła. Uzyskany jednak w ten sposób wynik jest tylko orientacyjny.

Alarm gorączkowy u dzieci
 

U dzieci podwyższona temperatura występuje nie tylko w przypadku choroby. Dziecko może zareagować gorączką z powodu wielu błahych przyczyn np. przegrzania, ząbkowania, stresu, wysiłku. Ośrodek termoregulacji u dzieci nie jest jeszcze w pełni sprawny, dlatego jeśli dziecko wydaje się ogólnie zdrowe, należy odczekać pół godziny i zmierzyć mu temperaturę ponownie. Są jednak sytuacje, gdy należy pilnie wezwać lekarza:

- gorączka u niemowlęcia poniżej 6 miesiąca życia,
- gorączka u dziecka powyżej 1 roku utrzymująca się przez 1-2 dni,
- gorączka powyżej 40°C, która nie spada mimo zastosowanych leków,
- dziecko z gorączką nie może przechylić głowy do przodu (sztywność karku),
- dziecko nie wypija dostatecznej ilości płynów,
- dziecko ma silne bóle,
- u dziecka wystąpiły drgawki.

Drgawki pojawiają się w efekcie szybko narastającej i długo utrzymującej się wysokiej temperatury. Są objawem, iż organizm nie radzi sobie z gorączką. Z reguły atak drgawek trwa kilka minut i nie pozostawia konsekwencji.

Wysokość gorączki
 

Normalna temperatura: 36 - 37°C.
Stan podgorączkowy: 37,1 - 38°C.
Gorączka umiarkowana: 38,1 - 39°C.
Gorączka wysoka: powyżej 39°C.

U niemowląt i małych dzieci, u których temperaturę mierzymy w odbycie, o gorączce mówimy, że jest umiarkowana, gdy temperatura wynosi powyżej 38,5°C, natomiast że jest wysoka, gdy temperatura wynosi powyżej 39,5°C.

Jak i kiedy walczyć z gorączką?
 

Znając dobroczynny wpływ umiarkowanej gorączki na przebieg infekcji, nie sięgajmy po środki przeciwgorączkowe, gdy termometr wskazuje niewiele powyżej 37°C. Według lekarzy zarówno u dorosłych, jak i u dzieci gorączkę należy obniżać w momencie, gdy temperatura ciała wzrośnie powyżej 38°C i utrzymuje się na tym poziomie przez dłuższy czas. Z gorączką walczymy, podając leki przeciwgorączkowe. W godzinę po ich podaniu należy ponownie zmierzyć temperaturę, aby zorientować się czy zażyte leki są skuteczne. 4 godziny po ich podaniu ponownie należy skontrolować temperaturę. Jeżeli temperatura wzrasta, leki stosujemy jeszcze raz. Właściwym schematem dawkowania leków przeciwgorączkowych jest zazwyczaj zażycie czterech dawek leku na dobę, przy czym kolejną dawkę leku można podać w odstępie 4 godzin. Należy pamiętać, aby nie przekroczyć zalecanej dobowej dawki preparatu (4 podania leku). Istotne jest również, aby nie podawać jednocześnie kilku różnych substancji przeciwgorączkowych.

Leki przeciwgorączkowe
W aptekach dostępnych jest wiele leków przeciwgorączkowych. Zawierają one różne substancje czynne, np.:

- Paracetamol – substancja przeciwgorączkowa, dobrze tolerowana, łagodna dla żołądka, może być podawana z wieloma innymi lekami, bezpieczna dla organizmu, polecana dla niemowląt. Dawkę leki dla dziecka najlepiej ustalić według jego wagi: dawka doustna 10mg na kg masy ciała dziecka. Doodbytniczo można podać nawet do 20mg na kg masy ciała. Leki zawierające paracetamol dostępne są w różnych postaciach:

- tabletki (Apap, Panadol, Paracetamol, Codipar, Efferalgan, Acenol),
- tabletki musujące (Efferalgan, Apap C, Efferalgan C – z vit. C),
- syropy dla dzieci (Apap, Calpol, Panadol, Paracetamol),
- krople dla dzieci (Apap – polecany dla niemowląt),
- czopki (Efferalgan, Calpol, Paracetamol).

Wiele z preparatów stosowanych podczas grypy i przeziębienia również zawiera paracetamol w dawce przeciwgorączkowej np. Fervex, Coldrex, Gripex, Febrisan, Grypostop, Grypolek, Tabcin.

- Ibuprofen – cechą charakterystyczną tej substancji jest długi czas działania. Z reguły powinny wystarczyć 3 dawki tej substancji na dobę. Działa ona dodatkowo przeciwzapalnie. Ibuprofen powinien być stosowany po posiłku, nie polecany jest dla osób z chorobą wrzodową. Dzieciom może być podawany doustnie od 6 miesiąca ich życia, w dawce 7mg na kg masy ciała. Ibuprofen dostępny jest w wielu preparatach pod różnymi postaciami:

- tabletki (Nurofen, Ibuprom, Ibum, Ibuprofen),
- syropy dla dzieci (Nurofen, Ibum, Ibufen).
Ibuprofen jest również składnikiem preparatów złożonych, np. Nurofenu antigrip, Modafenu.

- Kwas acetylosalicylowy. Dorośli z chorobą wrzodową lub skłonnością do krwawień w zasadzie nie powinni stosować tej substancji. Nie można podawać jej również dzieciom do 12 roku życia ze względu na możliwość wystąpienia tzw. zespołu Reye’a – ciężkiej, a niekiedy śmiertelnej choroby. Powikłanie to obserwowano zwłaszcza wtedy, gdy kwas acetylosalicylowy stosowano podczas infekcji wirusowej (grypa, ospa wietrzna). W celu ochrony żołądka, preparaty zawierające kwas acetylosalicylowy najlepiej stosować po uprzednim rozpuszczeniu w wodzie lub w postaci tabletek dojelitowych. Kwas acetylosalicylowy dostępny jest w postaci:

- tabletek (Aspirin, Polopiryna S, Asprocol, Bestpirin, Encopirin, Cardiopirin),
- tabletek musujących (Polopiryna C, Upsarin C – z vit. C, Ascalcin – z wapnem).
Lekiem przeciwgorączkowym (silniejszym od salicylanów) jest także Pyralginum w formie tabletek (metamizolum natricum) – niesteroidowy lek z grupy pochodnych pirazolonu. U dzieci preparat stosowany jest raczej z zalecenia lekarza. Lekiem należącym do grupy pochodnych pirazolonu jest także Pyrahexal, dostępny w postaci tabletek musujących.

Pomocniczo przy obniżaniu gorączki mogą być stosowane leki homeopatyczne. Są wśród nich np.:
- granulki jednoskładnikowe: Aconitum napellus, Belladonna firmy Boiron,
- granulki złożone: Aconitum firmy Dagomed (Nr 1),
- czopki Viburcol dla niemowląt i dzieci.
 

Gdy leki zawodzą
 

W momencie, gdy nie możemy skutecznie obniżyć gorączki przy pomocy środków farmakologicznych, z pomocą przychodzą nam naturalne metody, godne uwagi zwłaszcza w przypadku dzieci. Na czoło i kark można przykładać zimne okłady. Można również mokrymi, zimnymi ściereczkami owinąć łydki dziecka, na nie nałożyć suchą flanelę i ciepłe skarpety. Takie okłady należy zmieniać co 15 minut. Zaleca się ponadto wykąpanie malucha w wodzie o 2°C niższej niż temperatura dziecka.
Ważna jest także właściwa pielęgnacja chorego. Obfite poty są objawem spadku temperatury, oznaczają jednak również nadmierną utratę wody i elektrolitów. Należy wówczas podawać choremu większą ilość płynów, aby nie doprowadzić do groźnego dla zdrowia odwodnienia. Można stosować również dostępny bez recepty preparat uzupełniający elektrolity – Orsalit. Najbardziej odpowiednia jest wówczas dieta wysokobiałkowa. Dobrze jest także nawilżać powietrze w pokoju i zadbać, aby temperatura nie była w nim wyższa niż 20°C.
 

Dobroczynne zioła
 

Przy niewielkiej gorączce warto sięgnąć do ziołowej apteczki. Kwiatostan lipy, kwiat i owoc bzu czarnego, kora wierzby, owoc maliny działają napotnie, a przez to obniżają gorączkę. Można podać choremu herbatkę z tych ziół, bądź zastosować gotowy preparat, np.:
syropy: Pyrosal, Termasil, Pyroaktin, Lipomal – polecane dla dzieci przy niewielkiej temperaturze, nie należy przekraczać podanej dawki ze względu na zawartość w nich naturalnych salicylanów,
saszetki: Gripovita,
kapsułki: Griposan,
tabletki: Lipa.

Gorączka jest naturalnym i jak najbardziej prawidłowym objawem walki naszego organizmu z chorobą. Nie wpadajmy w panikę, gdy się pojawi. Pamiętajmy jak i kiedy z nią walczyć. Nie dajmy się też zaskoczyć! Gorączka niejednokrotnie pojawia się nagle i rośnie wieczorem, warto więc profilaktycznie zaopatrzyć domową apteczkę w podstawowy środek przeciwgorączkowy. Zaoszczędzimy sobie wiele nerwów, gdy zamiast biec w nocy do apteki po właściwy lek, będziemy go mieć pod ręką. Nie zapomnijmy o nim również wtedy, gdy wybieramy się w podróż. Gorączka jest najczęściej objawem jakiejś infekcji, a więc zwłaszcza teraz – w okresie jesienno-zimowych przeziębień, pamiętajmy o profilaktyce. Przed chorobą może nas uchronić spożywanie żywności bogatej w witaminy, zdrowy tryb życia oraz stosowanie preparatów witaminowych i wzmacniających odporność.
 

mgr farm. Anna Chrol-Pawluczuk
Publikacja artykułu, 2006