Jesień to czas, kiedy nasze pociechy często po raz pierwszy udają się do żłobków, przedszkoli, czy szkół. To niesamowite wyzwanie dla ich odporności. Wraz z ilością kolegów i koleżanek z rówieśniczych grup rośnie też ilość patogenów, z którymi musi zmierzyć się system immunologiczny malucha. Choroby wirusowe wieku dziecięcego są jednymi z najbardziej zakaźnych, czyli najszybciej szerzących się zachorowań. Przebyte w wieku dziecięcym często dają trwałą odporność. Jeśli otoczymy chorujące dziecko należytą opieką, możemy znacznie złagodzić przebieg choroby.

Ospa wietrzna

    To jedna z najczęstszych chorób wieku dziecięcego. Ospa wietrzna jest chorobą wywoływaną przez wirusa Herpesvirus varicella-zoster (VZV). Chorują najczęściej maluchy w wieku 2-5 lat, ale dotyka ona również starsze i młodsze dzieci, a niekiedy osoby dorosłe. Infekcja przenosi się drogą kropelkową (przy kichaniu i kaszlu chory uwalnia mikroskopijne kropelki pełne drobnoustrojów, źródłem zarazków mogą być też zanieczyszczone przedmioty wokół chorego) oraz poprzez wydzielinę z pęcherzyków. Największe prawdopodobieństwo zakażenia występuje na 1-2 dni przed wystąpieniem wysypki i trwa do powstania ostatniego strupka. Okres inkubacji, czyli czas od zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów, wynosi 10-20 dni.

    Objawy choroby:

• objawy grypopodobne: gorączka do 39°C, ból głowy, mięśni i gardła (przez 2-3 dni przed wystąpieniem wysypki),
• swędząca wysypka na skórze - początkowo przyjmuje postać plamek, następnie grudek i pęcherzyków wypełnionych płynem; wysypka najpierw obejmuje głowę, szyję i tułów, a krostki występują w skupiskach po 3-5 sztuk; przekształcenie się pęcherzyków w strupki zwiastuje bliski koniec choroby;
• wysypka na błonie śluzowej – w obrębie jamy ustnej i nosowej, a niekiedy na śluzówkach narządów rodnych, odbytu, spojówkach; jest szczególnie bolesna i może przekształcać się w owrzodzenia.

    Choroba ma zwykle łagodny przebieg, uciążliwe jest swędzenie, ale jeśli nie dojdzie do bakteryjnego nadkażenia skóry, po krostkach nie powinny zostać blizny.

    Leczenie: Diagnozę musi oczywiście postawić lekarz, dlatego z chorym dzieckiem koniecznie udajmy się do lekarza lub zamówmy wizytę domową. Pacjent powinien pozostać w domu, a do leczenia stosuje się:

• leki przeciwgorączkowe – zawierające paracetamol (np. Pedicetamol, Calpol) lub ibuprofen (np. Ibum, Nurofen), dostosowane do wieku dziecka, w postaci zawiesiny, czopków lub tabletek;
• środki odkażające i zmniejszające świąd – stosowane bezpośrednio na krostki: wodny roztwór gencjany (barwi skórę na fioletowo!), puder płynny (lepiej działa schłodzony w lodówce) zwykły lub z benzokainą (dla starszych dzieci), chłodne kąpiele;
• leki przeciwhistaminowe i przeciwwirusowe – tylko ze wskazań lekarskich, zazwyczaj stosowane w cięższym przebiegu choroby.

    Powikłania tj.: zapalenie opon mózgowych i mózgu, zapalenie płuc, serca, bakteryjne zakażenia skóry, dotyczą głównie osób z grup podwyższonego ryzyka. U dorosłych zakażenie tym wirusem częściej przebiega w postaci zapalenia zwojów nerwowych (tzw. półpasiec) z rwącymi bólami, wysypką i pęcherzami w obrębie jednej strony górnej połowy ciała.

Świnka

    Chorobę wywołuje paramyksowirus, a inna jej nazwa to nagminne zapalenie przyusznic. Wirus przenosi się drogą kropelkową oraz przez bezpośredni kontakt ze śliną chorego. Najwięcej zachorowań obserwuje się u dzieci przedszkolnych i szkolnych (w wieku 5-10 lat), przy czym chłopcy chorują częściej niż dziewczynki. Osoba zainfekowana roznosi wirusa nawet na 7 dni przed wystąpieniem objawów i jeszcze do 10 dni po ustaniu dolegliwości chorobowych, stąd ciężko wyeliminować możliwość zarażenia się świnką. Okres inkubacji wynosi 14-21 dni.
 

    Objawy choroby:

• początkowo- ból głowy, gorączka najpierw lekka, następnie do 39°C, ogólne złe samopoczucie;
• brak apetytu, bóle mięśni szyi;
• obrzęk ślinianek zausznych utrzymujący się do 10 dni, miejsca opuchnięte są tkliwe i bolesne, pojawia się ból przy otwieraniu ust i jedzeniu.

   Leczenie: Polega głównie na podawaniu środków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych oraz pozostawaniu w łóżku. Pomagają również ciepłe okłady na szyję (dobrze jest owinąć ją ciepłym szalikiem lub stosować ogrzane okłady żelowe np. Nexcare). Należy bezwzględnie unikać przeciągów i przewiania uszu czy karku dziecka. Dzieciom podajemy dużo płynów, pokarmy płynne i półpłynne (kleiki, zupki, kaszki, jogurty) o letniej temperaturze. Dania gorące i zimne mogą nasilić ból ślinianek. Przy występujących powikłaniach lekarz może zalecić przyjmowanie leków przeciwzapalnych oraz kortykosteroidów.
 

    Powikłania świnki mogą być bardzo groźne, ale dotyczą zazwyczaj nastolatków i osób dorosłych. Wirus, poza śliniankami, może zająć trzustkę, gruczoły sutkowe, jądra, jajniki, serce, płuca, a także ośrodkowy układ nerwowy i powodować stany zapalne tych narządów. Bardzo poważnym powikłaniem bywa też skaza krwotoczna, głuchota czy prowadzące do bezpłodności mężczyzn zapalenie jąder.
 

Różyczka

    Jest to choroba silnie zakaźna, wywoływana przez wirus z rodziny togawirusów. Zapadają na nią głównie starsze dzieci i młodzież. Wirus przenosi się drogą kropelkową oraz przez bliski kontakt i wydzieliny ustrojowe (ślina, krew, odchody). Okres inkubacji wynosi 14-21 dni. Od chorego możemy zarazić się nawet na tydzień przed wystąpieniem objawów i jeszcze ok. tygodnia po ich ustaniu.

    Objawy:

• początkowo (ok. 5 dni) przypominające grypę: złe samopoczucie, stan podgorączkowy, kaszel, katar, ból głowy i mięśni, brak apetytu;
• powiększenie węzłów chłonnych na szyi oraz za uszami (spowodowane namnażaniem się w nich wirusa), występuje ok. 24 godz. przed pojawieniem wysypki, a utrzymuje się nawet do kilku tygodni;
• różowa wysypka o wyglądzie plamkowo-grudkowym, czasami swędząca, zaczyna się zazwyczaj na twarzy i szybko rozprzestrzenia na tułów i kończyny, ustępuje po trzech dniach;
• gorączka zazwyczaj nie występuje (!).

    Leczenie: Obejmuje głównie izolację chorego dziecka oraz podawanie (w razie potrzeby) leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych. Jeśli wysypka swędzi na zmiany skórne możemy zastosować puder płynny, a doustnie podać wapno w syropie.

    Powikłania występują rzadko i obejmują stany zapalne stawów (głównie w obrębie nadgarstka i dłoni), niekiedy zapalenie mózgu czy małopłytkowość.

Odra

    Jest chorobą wywoływaną przez wirusy z rodziny paramyksowirusów, przenoszoną drogą kropelkową. Występuje głównie u dzieci w wieku 2-5 lat. Okres inkubacji wynosi od 7 do 14 dni, a chory zaraża jeszcze do 3-4 dni od pojawienia się wysypki.

    Objawy:

• okres wstępny (3-4 dni) – gorączka do 40°C, suchy, uporczywy kaszel, katar, zapalenie spojówek (łzawienie, nadwrażliwość na światło), plamki Koplika (charakterystyczne białawe drobne przebarwienia po wewnętrznej stronie policzków i na dziąsłach);
• okres wysypkowy – grudki i plamki początkowo bladoczerwone, następnie ciemnoczerwone, pojawiają się na linii włosów, dalej na twarzy i szyi, tułowiu i kończynach, po ok. 4 dniach wysypka i gorączka zaczynają zanikać, powstają brązowawe łuszczące się zmiany, które znikną całkowicie po kilkunastu dniach.

    Leczenie: Obejmuje leżenie w łóżku (także kilka dni po ustaniu gorączki) oraz podawanie leków przeciwgorączkowych i przeciwkaszlowych. Dużą ulgę przynosi chorym dzieciom odpowiednie nawilżenie pomieszczenia - stosowanie nawilżaczy lub mokrych ręczników zawieszanych na ciepłych kaloryferach. Pacjenci muszą też przyjmować dużo płynów. W przypadku silnych stanów zapalnych krtani lekarze zalecają stosowanie wziewnych glikokortykosteroidów lub antybiotyków.

    Powikłania są stosunkowo częste i bardzo poważne tj. zapalenie mózgu, uszkodzenia neurologiczne (porażenia połowiczne), zapalenie oskrzeli, płuc, ucha środkowego czy mięśnia sercowego.

Kogo należy chronić przed zakażeniami?

    Opisywane choroby, choć zazwyczaj niegroźne dla zdrowych dzieci mogą być bardzo niebezpieczne dla:

• niemowląt do 1 roku życia, szczególnie wcześniaków;
• dzieci od 13 r.ż. i dorosłych oraz osób starszych;
• osób przewlekle chorych oraz z obniżoną odpornością;
• kobiet w ciąży (szczególnie w 1. trymestrze, ze względu na możliwość zakażenia płodu i powstania poważnych wad rozwojowych lub poronienia).

    Osobom z tych grup grozi znacznie cięższy przebieg choroby i liczne powikłania. One też powinny być szczególnie chronione przed kontaktem z dziećmi chorymi oraz zabezpieczane szczepieniami, a w razie zachorowania poddane specjalistycznej opiece.

A co ze szczepionkami?

    Szczepimy pacjentów, aby uniknąć chorób zakaźnych, które stanowią ryzyko ciężkiego przebiegu i powikłań, a nawet śmierci. Szczególnie istotne są szczepienia niemowląt, gdyż ich odporność jest zbyt słaba, by poradzić sobie z groźnymi wirusami czy bakteriami.
    W 13. miesiącu życia maluchom podaje się skojarzoną szczepionkę przeciw odrze, śwince i różyczce (szczepionka bezpłatna z obowiązkowego kalendarza szczepień). W 10 r.ż. ponawia się szczepienie, a jeśli szczepionki nie podano, konieczne jest podanie jej dziewczynkom w przeciągu następnych dwóch lat. Szczepienie przeciw ospie wietrznej jest obowiązkowe wśród dzieci z grup ryzyka m.in.: uczęszczających do żłobków, przebywających w domach dziecka, dzieci z HIV, obniżoną odpornością czy białaczką. Pozostałe dzieci zaleca się szczepić tak, aby osiągnęły odporność przed pójściem do przedszkola, gdzie są najbardziej narażone na zachorowanie. Szczepionki są też niezwykle istotne dla kobiet, które planują ciążę, a nie chorowały na w/w choroby i nie mają wytworzonej odporności.
    Sporadycznie zdarza się, że mimo szczepienia dochodzi do rozwoju choroby, jednak ma ona wówczas nieporównywalnie lżejszy przebieg.

Podsumowując…

    Mimo, iż choroba dziecka nie jest łatwa, ani przyjemna, zarówno dla rodzica jak i dla małego pacjenta, dobrze jest pozwolić dziecku na przechorowanie zakaźnych chorób wieku dziecięcego. Nie warto na siłę izolować zdrowego malucha od potencjalnych źródeł zakażeń. Na pewno utrzymanie w łóżku chorego i sfrustrowanego malucha jest dużym wyzwaniem dla jego opiekunów, lecz wysiłek ten procentuje zazwyczaj nabyciem przez dziecko odporności i eliminacją ryzyka powikłań w wieku późniejszym. Pamiętajmy, aby z każdym podejrzeniem choroby wirusowej udać się do lekarza rodzinnego.

mgr farm. Katarzyna Pomianowska
Publikacja: wrzesień 2013