Nadwaga i otyłość to powszechny problem zdrowotny społeczeństwa XXI wieku. W populacjach, gdzie nie występują braki żywności, styl życia jest siedzący i brak jest aktywności fizycznej, występuje duży odsetek otyłych ludzi. Szacuje się, że w krajach rozwiniętych osiągnęły rozmiar epidemii, a liczba osób z tymi schorzeniami stale rośnie, niezależnie od grupy wiekowej.

    Otyłość jest to niezdrowe nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie człowieka, które przekracza jego fizjologiczne potrzeby, mogące doprowadzić do szkodliwych skutków dla zdrowia. Otyłość jest to stan, gdzie tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20 % całkowitej masy ciała u mężczyzn, natomiast 25 % u kobiet. Najczęściej przed otyłością występuje nadwaga, czyli nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie, która przekracza optymalną masę ciała.

Typy otyłości

    Ze względu na rozmieszczenie nadmiernej tkanki tłuszczowej wyróżniamy ogólnie dwa główne typy otyłości:
1. Otyłość androidalna inaczej nazywana otyłością brzuszną, wiscelarną, trzewną, tzw. typu „jabłko”. Jest ona bardziej charakterystyczna dla mężczyzn oraz kobiet po menopauzie. Cechuje się gromadzeniem tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej oraz górnych częściach ciała. Otyłość tego typu jest niebezpieczna dla zdrowia, ponieważ dużo częściej pojawiają się zaburzenia metaboliczne, które zwiększają ryzyko wystąpienia wielu chorób m.in. choroby niedokrwiennej serca, nadciśnienia tętniczego, miażdżycy, cukrzycy typu II czy innych chorób układu krążenia.
2. Otyłość gynoidalna inaczej nazywana otyłością pośladkowo-udową, obwodową, tzw. typu „gruszka”. Jest ona częściej występująca u kobiet, charakteryzuje się zwiększonym gromadzeniem się tkanki tłuszczowej w dolnych partiach ciała, przede wszystkim w okolicy bioder, pośladków i ud. Otyłość tego typu jest znacznie mniej niebezpieczna w przypadku ryzyka chorób. Może powodować występowanie żylaków podudzi, jak również zwyrodnienia układu kostno-stawowego kończyn dolnych. U osób z otyłością typu „gruszka” zwiększa się ryzyko chorób nowotworowych dróg rodnych oraz przewodu pokarmowego.

Przyczyny otyłości

    Otyłość i nadwaga jest uwarunkowana różnymi czynnikami m.in. genetycznymi, biologicznymi, farmakologicznymi, środowiskowymi, jak również psychologicznymi. 
    Najczęstszą jednak przyczyną jej powstawania jest brak aktywności fizycznej, siedzący tryb życia, nieprawidłowe odżywianie oraz dostarczanie do organizmu pożywienia o wysokiej wartości energetycznej w stosunku do zapotrzebowania energetycznego. Jeżeli ilość dostarczanej energii jest większa niż jej wydatek, to tłuszcz zaczyna się gromadzić w organizmie. Ponadto duże znaczenia ma także nieprawidłowa regulacja ośrodka głodu, sytości i apetytu.
    Znaczną rolę w powstawaniu otyłości mogą odgrywać czynniki genetyczne, które mogą zwiększać skłonność do jej powstania. Kolejnym ważnym czynnikiem jest wpływ środowiska, głównie w okresie dzieciństwa, kiedy budowane są komórki tłuszczowe organizmu. W tym okresie nie należy doprowadzać do przekarmiania dzieci oraz zapewnić dostateczną ilość aktywności fizycznej. Istnieją także choroby, które prowadzą do otyłości m.in. niedoczynność tarczycy, cukrzyca czy zaburzenia hormonalne. Przyjmowanie niektórych leków także mogą podwyższyć łaknienie czy spowolnić tempo metabolizmu, należą do nich leki przeciwdepresyjne, uspokajające, hormony sterydowe czy leki przeciwcukrzycowe.

Klasyfikacja nadwagi i otyłości

    Aby sprawdzić czy nasza waga jest prawidłowa możemy sami obliczyć wskaźnik masy ciała (BMI) lub wskaźnik WHR (waist to hip ratio). Innym sposobem jest pomiar obwodu pasa czy grubości fałdu skórnego.
    Wskaźnik masy ciała BMI (ang. Body Mass Index) jest to wskaźnik wyrażony ilorazem masy ciała w kilogramach przez wzrost w metrach do kwadratu. Obliczając BMI określamy zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie.
Wskaźnik Masy Ciała BMI obliczamy wg następującego wzoru:
BMI = masa ciała [kg] / wzrost2 [m2]

Dla przykładu dla kobiety ważącej 60 kg o wzroście 160 cm wskaźnik masy ciała BMI obliczamy następująco:
BMI = 60 kg/ (1,6 m)2 = 60 kg / 2,56 m2 = 23,4 kg/m2
Z czego wynika że waga jest prawidłowa.
Uważa się że osoby, których BMI przekracza 25 kg/m2 mają nadwagę, a gdy BMI wynosi 30 kg/m2 jest już otyłość.
 

Im większy wskaźnik BMI, tym większe ryzyko zachorowania na różne choroby m.in. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu II, hiperlipidemia, choroba niedokrwienna serca.

Klasyfikacja otyłości w zależności od BMI wg WHO, Report of a WHO "Consultation on Obesity", Genewa 1997

    Wskaźnik talia-biodra WHR (ang. waist to hip ratio) jest to kolejny wskaźnik określający czy nasza waga jest właściwa. Obliczamy go poprzez podzielenie obwodu talii (cm) w najwęższym miejscu przez obwód bioder (cm) w najszerszym.

WHR = Obwód talii (cm) / Obwód bioder (cm)

    WHR stosowany jest do określenia typu otyłości (otyłość brzuszna bądź pośladkowo-udowa), rodzaju sylwetki ciała (sylwetka w kształcie jabłka lub gruszki) oraz rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w organizmie. 
    Prawidłowa wartość WHR dla mężczyzn wynosi < 0,9, natomiast dla kobiet <0,8, przy czym obwód brzucha na poziomie talii nie powinien przekraczać połowy wartości wzrostu.
 

Wartość WHR a typ otyłości:
- dla kobiet
WHR > 0,8 świadczy o otyłości androidalnej (brzusznej) typu "jabłko",
WHR < 0,8 świadczy o otyłości ginoidalnej (pośladkowo-udowa) typu "gruszka",
- dla mężczyzn
WHR > 1 świadczy o otyłości androidalnej (brzusznej) typu "jabłko",
WHR < 1 świadczy o otyłości ginoidalnej (pośladkowo-udowa) typu "gruszka".

    Wartości przekraczające dopuszczalne normy zwiększają ryzyko chorób cywilizacyjnych m.in. cukrzycy typu II czy choroby wieńcowej.
    Pomiar obwodu pasa jest kolejnym wskaźnikiem oceny masy ciała i stanu zdrowia. Aby sprawdzić czy jest prawidłowy mierzymy na wydechu swój obwód w pasie na wysokości pępka. Wymiar ten u kobiet powinien być mniejszy niż 80 cm, u mężczyzn poniżej 94 cm.
 

Klasyfikacja otyłości w zależności od obwodu talii

     Jest to ważny wskaźnik, ponieważ zbyt duża ilość tkanki tłuszczowej nagromadzona w okolicy pasa świadczy o bardzo dużym ryzyku problemów ze zdrowiem takich jak podwyższenie ciśnienia, wysoki poziom cholesterolu, problemy z oddychaniem, cukrzyca typy II czy choroba wieńcowa.
    Powyższe wskaźniki nie uwzględniają poniższych grup ludności, ponieważ są to specyficzne grupy, które wymagają specjalnego żywienia:
- dzieci rosnące,
- kobiety ciężarne,
- osoby uprawiające zawodowo sport,
- osoby, które maja rozbudowaną tkankę mięśniową,
- osoby w starszym wieku.

Sposoby leczenia otyłości

    Proces redukcji masy ciała jest długotrwały, składa się z kilku elementów, które należy łącznie stosować. Jeśli chcemy schudnąć trwale ważna jest silna motywacja oraz konsekwentna zmiana dotychczasowego trybu życia. W pierwszej kolejności należy zmienić sposób odżywiania, na mniej kaloryczny, który będzie ograniczał spożycie cukrów prostych oraz tłuszczy. Optymalny ubytek masy ciała powinien wynosić tygodniowo około 1 kg. Kolejnym elementem obok diety jest aktywność fizyczna. Ćwiczenia powinny uwzględniać sprawność ruchową oraz wydolność krążeniową osoby otyłej, powinny być prowadzone bez nadmiernego obciążenia kręgosłupa, bioder i kolan. Z czasem intensywność ćwiczeń, powinna być powoli zwiększana. Jednak najważniejsze jest aby osoba otyła była leczona w specjalistycznych poradniach dietetycznych, ponieważ pomoc odpowiedniego specjalisty w dużej mierze ułatwia proces odchudzania.

Skutki otyłości

    W krajach wysokorozwiniętych otyłość i nadwaga stanowią bardzo duży problem społeczny i medyczny, a częstość ich występowania jest ogromna, co w przyszłości może przyjąć rozmiary epidemii.
    Otyłość jest chorobą cywilizacyjną, która nie leczona może doprowadzić czy też przyspieszać rozwój wielu schorzeń, gdzie główną rolę odgrywają następujące: zespół metaboliczny, miażdżyca, cukrzyca typu II, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa serca, zawał serca i mózgu, schorzenia wątroby (np. stłuszczenie wątroby), choroby nerek, kamica żółciowa, choroby układu kostno-stawowego, zwyrodniania kręgosłupa, żylaki kończyn dolnych czy choroby nowotworowe. W skrajnych przypadkach wyjątkowo duża otyłość może nawet prowadzić do niepełnosprawności.
    Otyłość to bardzo poważny problem dzisiejszej cywilizacji, o czym świadczy ustanowienie przez Światową Organizacje Zdrowia dnia 1 marca Światowym Dniem Walki z Otyłością.
 

Julia Podlipniak
dietetyk
data publikacji: 2013
 

Źródło:
www.eufic.org