Już jesień. Coraz częściej dni będą deszczowe, mokre, zimne, wietrzne i pozbawione słońca, a co za tym idzie rozpoczyna się okres wzmożonych zachorowań. Praktycznie każdemu przeziębieniu i niektórym cięższym schorzeniom górnych dróg oddechowych towarzyszy katar. Czym on jest, jak powstaje i najważniejsze pytanie – jak się go pozbyć?

Przyczyny
Katar, czyli nieżyt nosa jest objawem zapalenia błony śluzowej oraz niekiedy także zatok przynosowych. Najczęściej wywołany jest przez wirusy (głównie rhinowirusy), rzadziej przez bakterie. Katar może być również wywoływany przez alergeny np.: pyłki roślin, roztocza czy kurz (katar alergiczny). Schorzenie to rozprzestrzenia się drogą kropelkowo-powietrzną przy kontakcie z osobą zarażoną.

Objawy
Pierwszymi objawami zakażenia są: złe samopoczucie, uporczywe „drapanie” w gardle oraz kichanie. Po upływie około 24-48 godzin pojawia się pieczenie spojówek, uczucie „zatkanego” nosa, zaburzenia smaku i węchu, ból głowy oraz oczywiście wyciekająca wydzielina z nosa, która na początku jest dość rzadka, ale z czasem gęstnieje.
Powierzchnia jamy nosa wyścielona jest błoną śluzową pokrytą warstwą śluzu, która wraz z otaczającymi otwory nosowe włoskami wspiera oczyszczanie wdychanego powietrza z drobnych pyłów, zawiesin i zanieczyszczeń. Śluz wraz z zanieczyszczeniami jest kierowany przez rzęski nabłonka migawkowego do gardła, gdzie ulega połknięciu lub wydaleniu przez jamę ustną. Dodatkowo śluz nawilża wdychane powietrze i ogrzewa je do ok. 34ºC.
Błona śluzowa nosa ma za zadanie neutralizować wirusy i bakterie przy pomocy enzymów. Niestety w czasie zmniejszonej odporności np.: przy nadmiernym wychłodzeniu, przegrzaniu organizmu czy gwałtownych zmianach temperatury, dochodzi do zaburzenia prawidłowego funkcjonowania śluzówki. Patogeny niszczą błonę śluzową powodując stan zapalny. Prowadzi to do wysychania śluzu, obrzęku, przekrwienia oraz zwiększonej przepuszczalności naczyń krwionośnych. W efekcie pojawia się wyciekająca wydzielina. Jej ropny charakter, który niekiedy objawia się podczas kataru jest konsekwencją dodatkowego upośledzenia w funkcjonowaniu rzęsek nabłonka migawkowego. Objawia się ono zwiększonym zaleganiem śluzu, zmniejszonymi możliwościami neutralizowania patogenów i powstaniem środowiska jeszcze bardziej sprzyjającego namnażaniu się bakterii i wirusów.

Powikłania
Nieżyt nosa trwa zazwyczaj od 5 do 7 dni i niestety nie daje żadnej odporności. Najczęściej ma przebieg łagodny, może być niebezpieczny głównie dla noworodków i małych dzieci, ze względu na utrudnienia w oddychaniu, połykaniu oraz ssaniu. Patogeny powodujące katar mogą ponadto łatwo przenieść się przez trąbkę słuchową do ucha środkowego. U osób starszych katar może mieć przebieg przewlekły (co często prowadzi do nadkażenia bakteryjnego) i szerzyć się na inne narządy: powodować zapalenie zatok przynosowych, oskrzeli, a nawet płuc czy wcześniej już wspomnianych uszu.

Leczenie
Leczenie kataru ma charakter objawowy, czyli zwalcza się objawy, a nie przyczynę, z którą organizm musi sobie poradzić sam. Wyjątkiem jest wystąpienie nadkażenia bakteryjnego lub znaczne nasilenie się objawów. Wtedy konieczna jest porada lekarza, który może przepisać silniejsze środki farmakologiczne na receptę np.: antybiotyki.
Infekcja wirusowa najczęściej wygasa sama po upływie pewnego czasu jednak mimo to powinno się łagodzić dolegliwości związane z katarem. Przede wszystkim ważne jest odizolowanie się od otoczenia, pozostanie w domu i odpoczynek. W pierwszych dniach choroby wskazana jest kuracja napotna. Korzystne dla organizmu są gorące kąpiele, moczenie stóp w gorącej wodzie oraz picie naparów z ziół o właściwościach napotnych np.: z lipy czy z kwiatów czarnego bzu (można też przyjmować te zioła w tabletkach). Przy ostrym stanie zaleca się przyjmowanie środków przeciwgorączkowych, przeciwbólowych i przeciwzapalnych zawierających np. kwas acetylosalicylowy, będący składnikiem takich preparatów jak np.: Aspirin, Upsarin C, Polopiryna S. Należy jednak pamiętać, iż jest to substancja niepolecana dla dzieci, ze względu na duże prawdopodobieństwo uszkodzenia wątroby, jak również dla osób z chorobą wrzodową, gdyż może uszkodzić błonę śluzową żołądka. Dla tej grupy osób zalecany jest paracetamol, mający działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe.
Przyjmowanie dużej ilości witaminy C, rutozydu oraz wapnia ma również korzystny wpływ na organizm i skraca czas przebiegu kataru. Witamina C odgrywa znaczącą rolę w procesach odpornościowych, ponadto należy do tzw. antyoksydantów, czyli „wymiata” wolne rodniki, które odpowiedzialne są za niszczenie komórek organizmu. Rutozyd i wapno natomiast uszczelniają naczynia krwionośne oraz mają działanie przeciwwysiękowe. Wymienione substancje w różnych konfiguracjach zawarte są w preparatach takich jak np.: Ascorutical (wapno, witamina C, rutozyd), Rutinoscorbin, Cerutin (witamina C, rutozyd).
Znaczną ulgę przy katarze przynoszą różnego rodzaju krople do nosa. Substancjami czynnymi są tu ksylometazolin (np. preparaty: Xylometazolin, Xylorin, Otrivin) lub oksymetazolin (np. Nasivin, Afrin). Ich głównym działaniem jest zahamowanie wysięku z nosa poprzez obkurczenie naczyń krwionośnych i zmniejszenie przekrwienia śluzówki. Krople do nosa mogą być stosowane maksymalnie do 5 dni, ze względu na możliwość uszkodzenia błony śluzowej nosa. Należy pamiętać, że efekty ich używania są krótkotrwałe a nadmierne stosowanie może prowadzić do powstania tzw. kataru wtórnego i przerostu śluzówki.
Alternatywą dla kropli obkurczających śluzówkę nosa są preparaty na bazie wody morskiej np. Tonimer Balsamic Soft w żelu, który dodatkowo zawiera olejki balsamiczne, witaminę E i kwas hialuronowy. Udrażnianie nosa hipertonicznym roztworem wody morskiej pozwala chronić błonę śluzową przed czynnikami zewnętrznymi, zmniejsza obrzęk błony śluzowej, pomaga zapewnić funkcje fizjologiczne nosa: oczyszczajacą, nawilżającą i ogrzewającą. Preparaty na bazie wody morskiej nie wysuszają śluzówki nosa.
W aptekach dostępne są także tabletki do stosowania doustnego, które zmniejszają ilość wydzielającego się śluzu, m.in.: Sudafed, Acatar Acti-tabs, Cirrus, Claritine Active, Disophrol Retard. Preparaty te zawierają pseudoefedrynę – substancję zmniejszającą przekrwienie błony śluzowej, redukującą obrzęk i łagodzącą stan zapalny.
Uciążliwym objawem kataru jest również wspomniane już „drapanie” i ból gardła. Najodpowiedniejszymi sposobami na złagodzenie tego stanu jest zażywanie tabletek do ssania jak np.: Cholinex, Orofar czy Neo-Angin lub płukanie gardła np.: Azulanem lub Szałwią. Preparaty te posiadają głównie działanie przeciwzapalne, bakteriobójcze i aseptyczne, a niektóre czasem grzybobójcze. Wiele tabletek do ssania zawiera dodatkowo substancje miejscowo znieczulające.
Na nieżyt nosa można również zastosować inhalacje z różnego rodzaju ziół bądź gotowych olejków eterycznych. Pomagają one w udrożnieniu nosa, a także nawilżają błonę śluzową i łagodzą stan zapalny dróg oddechowych. Do inhalacji najczęściej stosowane są: olejek eukaliptusowy, sosnowy, lawendowy i tymiankowy.
Przy katarze niezwykle istotne jest także wydmuchiwanie nosa. Wskazane jest używanie jednorazowych chusteczek oraz oczyszczanie najpierw jednej, a później drugiej dziurki nosa. Jednoczesne dmuchanie z obydwu otworów może powodować przedostanie się wydzieliny do ucha i jego zakażenie.
Reasumując pamiętajmy, że jesień to okres częstych infekcji oraz kataru. W tym czasie powinniśmy pamiętać o wzmocnieniu odporności naszego organizmu i unikaniu czynników, które mogą nas narazić na chorobę. Mądrzy mówią: „lepiej zapobiegać, niż leczyć”, więc gdy mieliśmy kontakt z osobą „zakatarzoną” lub czujemy się osłabieni wskazane jest podjęcie działań ograniczających dalszy rozwój infekcji. Należy wziąć gorącą kąpiel, zażyć preparaty z witaminą C, rutozydem, pić dużo płynów, co zapewni odpowiednie nawilżenie błon śluzowych. W okresie zwiększonych zachorowań warto również pomyśleć o zażywaniu preparatów, które podnoszą odporność organizmu np. aloesu, tranu czy wyizolowanych z niego kwasów omega 3.
W sytuacji, gdy przytrafi nam się katar pamiętajmy, że nie jest on błahą infekcją i nie bagatelizujmy go. Co prawda leczenie jest objawowe i zazwyczaj następuje samoograniczenie się choroby, jednakże gdy stan ten przedłuża się a dolegliwości nasilają, należy podjąć intensywne leczenie pod opieką lekarza.

mgr farm. Monika Matosiuk

Publikacja: listopad 2010