Zapaleniem płuc nazywamy wszelkie stany zapalne miąższu płuc charakteryzujące się tworzeniem w nich wysięku zapalnego. Na tę chorobę rocznie w Polsce umiera kilka tysięcy osób. Jest to bardzo groźna choroba, dlatego nie można lekceważyć takich objawów jak kaszel i/lub ból w klatce piersiowej, zwłaszcza jeżeli towarzyszą one infekcji górnych dróg oddechowych.

Co wywołuje chorobę?
 

W zależności od czynnika wywołującego chorobę zapalenie płuc możemy podzielić na:
1/ bakteryjne wywołane przez:
- bakterie tlenowe Gram dodatnie,
- bakterie tlenowe Gram ujemne,
- bakterie beztlenowe,
2/ wirusowe wywołane przez:
- wirusy np. grypy, paragrypy, odry, różyczki,
3/ atypowe wywołane przez drobnoustroje atypowe:
- Mycoplasma pneumoniae,
- Chlamydia pneumoniae,
- Legionella pneumoniae,
4/ grzybicze wywołane przez grzyby:
- Candida albicans,
- Cryptococcus neoformans,
- Aspergillus fumigatus.

Bakteryjne zapalenie płuc jest ostrą chorobą wywoływaną przez bakterie, prowadzącą do nagromadzenia się komórek zapalnych i płynu wysiękowego w obrębie pęcherzyków płucnych, przegród międzypęcherzykowych i w tkance śródmiąższowej płuc.
Najczęstszą przyczyną bakteryjnego zapalenia płuc jest dwoinka zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae) i to niezależnie od wieku pacjenta. Uważa się, że jest ona przyczyną od 16 do 60 % pozaszpitalnych zapaleń płuc.

Objawy bakteryjnego zapalenia płuc
Rozwój zapalenia płuc poprzedzony jest zwykle przez zapalenie dróg oddechowych – do 60% przypadków. W nieco mniejszym odsetku zapalenie bakteryjne jest poprzedzone wirusowym zapaleniem płuc. Pojawienie się bądź też nasilenie kaszlu, gorączka z dreszczami, jak również bóle w klatce piersiowej o charakterze opłucnowym, mogą wskazywać na początek zapalenia płuc. Przy typowych objawach bakteryjnego zapalenia płuc choroba zaczyna się: osłabieniem, bólami mięśni, nagłą wysoką gorączką, która spada po 7-9 dniach, dreszczami, zlewnymi potami, kaszlem – najpierw suchym, a następnie wilgotnym z odkrztuszaniem śluzowej lub ropnej wydzieliny, bólem klatki piersiowej przy oddychaniu, dusznością o różnym stopniu nasilenia, niekiedy krwiopluciem. Kaszel w zapaleniu płuc jest objawem najważniejszym i występuje w 80% przypadków, z towarzyszącym wykrztuszaniem ropnej wydzieliny. Mniej swoistymi objawami są: bóle głowy, nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha, mięśni.

Wirusowe zapalenie płuc stwierdza się w około 5-20% przypadków. Dla wirusowego zapalenia płuc bardzo charakterystyczny jest dwufazowy przebieg choroby:
I faza: wzrost temperatury ciała i objawy ogólnego rozbicia: złe samopoczucie, osłabienie bóle głowy i bóle mięśniowe,
II faza (zajęcie tkanki płucnej): suchy kaszel, duszność i bóle w klatce piersiowej.

Atypowe (mykoplazmatyczne) zapalenie płuc wywołane jest przez drobnoustrój Mycoplasma pneumoniae. Choroba przebiega łagodnie, ale przewlekle, nawet kilka tygodni. Dotyczy głównie osób młodych. Niekiedy występuje epidemicznie w dużych skupiskach ludzi. Najczęstsze objawy to:
- bóle mięśniowe,
- suchy kaszel, który może dominować w obrazie choroby,
- ogólne osłabienie,
- niewielkie podwyższenie temperatury.

Podział kliniczny choroby
Ze względu na miejsce zachorowania wprowadzono tzw. podział kliniczny zapalenia płuc:
1/ pozaszpitalne
- Streptococcus pneumoniae,
- Haemophilus influenzae,
- Staphylococcus aureus,
- Moraxella catarrhalis,
2/ szpitalne
- dominują bakterie gram ujemne: Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, Enterobacter spp, Klebsiella pneumoniae,
- Staphylococcus aureus (Gronkowiec złocisty),
- Streptococcus pneumoniae (Dwoinka zapalenia płuc).
Zapalenie, które wystąpiło u osoby z prawidłową odpornością w domu lub przed 72 godz. od początku hospitalizacji, to tzw. zapalenie domowe, nazywane także zapaleniem pozaszpitalnym. Z kolei zapalenie nabyte podczas pobytu w szpitalu kwalifikowane jest jako zapalenie szpitalne.

Podział anatomiczny choroby
 

Zapalenie płuc możemy także podzielić ze względu na miejsce lokalizacji stanu zapalnego w płucach (tzw. podział anatomiczny):
1/ ogniskowe (płacikowe),
2/ segmentalne,
3/ płatowe.

Etiologia i czynniki predysponujące do zachorowania na zapalenie płuc
 

- podeszły wiek; prawdopodobieństwo wystąpienia zapalenia płuc u osób powyżej 60-tego roku życia jest trzykrotnie wyższe niż u osób młodszych,
- niedojrzały system odpornościowy,
- choroby układu odpornościowego,
- leczenie immunosupresyjne (przeszczepy),
- choroby przewlekłe (cukrzyca, miażdżyca, niewydolność serca, zaburzenia neurologiczne),
- uszkodzenie błon śluzowych i skóry (przewlekłe zapalenie i rozstrzenie oskrzeli, wziewne podawanie leków, intubacja, wentylacja mechaniczna),
- POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc),
- palenie papierosów,
- nieodpowiednie odżywianie się,
- nadużywanie alkoholu.

Diagnostyka
 

Badaniami niezbędnymi do rozpoznania zapalenia płuc są:
- prześwietlenie klatki piersiowej ,
- ocena plwociny barwionej metodą Grama,
- posiew plwociny.
Po badaniu przedmiotowym lekarz podejrzewając zapalenie płuc zleca wykonanie badania rentgenowskiego klatki piersiowej. W RTG zauważa się plamiste i zlewające się zacienienia, jednolite zacienienia płata lub obecność płynu w jamie opłucnej. Badanie krwi wykazuje dodatkowo podwyższony poziom OB, CRP i leukocytozę.
Wskazaniem do wykonania prześwietlenia płuc jest każde podejrzenie zapalenia płuc.

Kiedy do szpitala?
 

Domowe (pozaszpitalne) zapalenie płuc w większości przypadków leczy się ambulatoryjnie antybiotykami podawanymi doustnie. Istnieją jednak czynniki ryzyka ciężkiego zapalenia płuc, w oparciu o które lekarz podstawowej opieki zdrowotnej podejmuje decyzję o hospitalizacji. Należą do nich:
- wiek powyżej 65 lat,
- schorzenia towarzyszące: POChP, cukrzyca, zastoinowa niewydolność krążenia i inne choroby przewlekłe,
- występujące w badaniu przedmiotowym zaburzenia świadomości,
- gorączka powyżej 38 stopni C.

Do bakteriologicznych czynników wysokiego ryzyka zalicza się obecność w organizmie:
- gronkowca złocistego,
- pałeczek Gram ujemnych.

Z kolei w badaniu radiologicznym czynnikami tymi są:
- zajęcie ponad jednego płata płucnego,
- obecność jam w miąższu,
- obecność płynu w jamach opłucnowych.

Od razu do szpitala powinny być kierowane małe dzieci (ponieważ nie mają jeszcze w pełni dojrzałego układu odpornościowego) a także osoby w podeszłym wieku, pacjenci chorujący na choroby przewlekłe, pacjenci u których zapalenie płuc przebiega z ciężkimi objawami.

Osoby z bakteryjnym zapaleniem płuc o lekkim przebiegu mogą być leczeni w domu. Jeśli jednak nie stwierdza się poprawy po 48 godzinach leczenia w warunkach ambulatoryjnych, pacjent powinien być skierowany do szpitala.
W leczeniu bakteryjnego zapalenia płuc stosuje się antybiotyki o szerokim zakresie działania, a w późniejszym okresie leczenia antybiotykoterapię celowaną na podstawie antybiogramu, a także leki zmniejszające inne objawy choroby. Leczenie sekwencyjne zapalenia płuc polega na początkowym krótkotrwałym – trzydniowym lub dłuższym podawaniu dożylnym antybiotyku, a następnie przejściu na doustny antybiotyk – ten sam lub też o podobnym działaniu.
Najważniejsze w leczeniu bakteryjnego zapalenia płuc jest dobranie odpowiedniego antybiotyku. Czynnik wywołujący zapalenie na początku prawie nigdy nie jest znany, dlatego należy zastosować antybiotyk o szerokim zakresie działania.
Na długość leczenia bakteryjnego zapalenia płuc wpływa wiele czynników:
- etiologia,
- stan kliniczny pacjenta w momencie rozpoczęcia leczenia,
- ewentualne schorzenia towarzyszące.
Niezależnie od antybiotyków podaje się również leki o działaniu wykrztuśnym i stosuje się tlenoterapię.

Leczenie w domu
 

Chorym leczonym w domu zaleca się:
- przyjmowanie przepisanego przez lekarza antybiotyku przez co najmniej 7 dni,
- zwalczanie gorączki i bólu opłucnowego lekami przeciwgorączkowymi i przeciwbólowymi,
- wizyty kontrolne u lekarza,
- niepalenie tytoniu, odpoczynek i picie dużej ilości wody.

Powikłania zapalenia płuc
 

Powikłania zapalenia płuc zależą od wielu czynników, m.in. od zjadliwości drobnoustrojów, możliwości obronnych organizmu i zastosowanych metod leczenia. Do najczęstszych powikłań należą:
 nawrót zapalenia płuc,
 zapalenie opłucnej (suche lub wysiękowe),
 odma opłucnowa (pojawienie się powietrza w opłucnej),
 ropnie płuc (przede wszystkim w gronkowcowym zapaleniu płuc),
 niedodma spowodowana zamknięciem światła oskrzeli przez obrzęk błony śluzowej lub wydzielinę.
Do rzadko spotykanych powikłań należą: zapalenie osierdzia, wsierdzia, mięśnia sercowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenie stawów.
Czasami następuje nawet zgon pacjenta w wyniku sepsy lub niewydolności oddechowej (zwłaszcza u ludzi w podeszłym wieku).

Metody zapobiegania zapaleniu płuc
 

Zaleca się szczepienie przeciwko pneumokokom osób, u których istnieje zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia zakażenia Streptococcus pneumoniae lub jego ciężkiego przebiegu. Do grupy tej należą:
- osoby powyżej 65-tego roku życia,
- osoby z niedoborem odporności spowodowanym chorobą lub terapią,
- osoby chore na przewlekłe choroby serca, nerek, układu oddechowego, cukrzycę,
- osoby, którym usuniętą śledzionę.
Największe znaczenie w profilaktyce wirusowego zapalenia płuc ma stosowanie szczepionek przeciwgrypowych, których skuteczność wynosi 75-90%. Są one przygotowywane co roku. Ich skład uzależnia się od zagrażających zakażeń.
Szczepienie przeciw grypie zaleca się u osób obciążonych dużym ryzykiem zgonu z powodu grypy lub – jako jej powikłania – zapalenia płuc.

Sezon jesienno-zimowy to okres zwiększonej zachorowalności na grypę i infekcje dróg oddechowych. Pamiętajmy o profilaktyce: szczepieniach i przyjmowaniu leków wspomagających naszą odporność, bo zgodnie z powiedzeniem „łatwiej zapobiegać niż leczyć”. Jeśli jednak mimo to dosięgnie nas choroba, udajmy się jak najwcześniej do lekarza pierwszego kontaktu po poradę, aby nie dopuścić do powikłań, jakim może być zapalenie płuc.

mgr farm. Anna Mazur

Publikacja artykułu: 2009