Czym są witaminy?

Witaminy są to organiczne związki chemiczne - substancje egzogenne (czyli dostarczone z pożywieniem do organizmu, gdyż on sam nie potrafi ich wytworzyć, a są one niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu żywego).
Większość witamin to koenzymy. Nazwa witaminy pochodzi od słów łacińskich vita - życie i amina - związek chemiczny zawierający grupę aminową, chociaż nie wszystkie witaminy taką grupę posiadają. Witaminy należą do różnych grup związków organicznych. Twórcą nazwy był Kazimierz Funk – biochemik polski. Prowadził pionierskie badania w dziedzinie witamin. Postawił hipotezę, że niektóre choroby są spowodowane brakiem witamin. W 1912 roku wyizolował pierwszą witaminę B1 – tiaminę.

Tradycyjnie witaminy dzielimy na dwie grupy:
1. rozpuszczalne w wodzie –
- witamina C (kwas askorbinowy),
- witamina B1 (tiamina),
- witamina B2 (ryboflawina),
- witamina B3 (niacyna, witamina PP, kwas nikotynowy, amid kwasu nikotynowego),
- witamina B5 (kwas pantotenowy),
- witamina B6 (pirydoksyna, pirydoksal, adermina),
- witamina B7 (biotyna, witamina H),
- witamina B9/ B11 (kwas foliowy),
- witamina B12 (cyjanokobalamina),
- witamina P (mieszanina pochodnych flawonoidowych np. hesperydyna , rutyna).

2. rozpuszczalne w tłuszczach –
- witamina A (retinol i jego pochodne),
- witamina D (cholekalcyferol i pochodne),
- witamina E (tokoferol),
- witamina K (filochinon, menadion).

Podział taki wynika z co najmniej dwóch powodów:
- czynniki zaburzające metabolizm tłuszczów w zakresie ich trawienia i wchłaniania będą zaburzały metabolizm witamin rozpuszczalnych w tłuszczach,
- witaminy rozpuszczalne w tłuszczach można łatwo przedawkować, gdyż kumulują się w tkankach bogatych w lipidy. Witaminy rozpuszczalne w wodzie, z wyjątkiem witaminy B12, nie są magazynowane. Ich nadmiar jest wydalany przez organizm wraz z moczem.

Wpływ witamin na organizm

Witaminy trafiają do organizmu jako gotowe, uformowane już związki, bądź też jako prowitaminy – czyli takie, które ulegają w organizmie przekształceniu w witaminę właściwą. Dzienne zapotrzebowanie na witaminy jest niewielkie i liczone w miligramach (mg) bądź też w mikrogramach (mcg). Przedawkowanie, niedobór lub brak którejś z witamin prowadzi do jednostek chorobowych, które określa się jako hiperwitaminozę (przedawkowanie), hipowitaminozę (częściowy niedobór) lub awitaminozę (całkowity brak witamin). Od dawna wiadomo, że zdrowie zależy od sposobu odżywiania się. Aby nasz organizm mógł funkcjonować prawidłowo, musi otrzymywać odpowiednie dawki witamin i minerałów. Błędy w odżywianiu, brak w codziennej diecie warzyw i owoców, szczególnie u dzieci i młodzieży w okresie ich wzrostu, źle wpływa na rozwój organizmu. Pizza, chipsy, hamburgery i słodycze często cieszą się większym powodzeniem niż prawidłowo skomponowany zdrowy jadłospis. Nasz zabiegany tryb życia utrudnia racjonalne odżywianie. Sposób przygotowania niektórych potraw np. długie gotowanie, odgrzewanie, długi czas przechowywania może prowadzić do zmniejszenia zawartości witamin. Zanieczyszczenie gleby i stosowanie sztucznych nawozów ma również wpływ na niedobory witamin w organizmie. Również podczas okresów nasilonego wysiłku fizycznego lub psychicznego zapotrzebowanie na witaminy wzrasta. Witaminy zalecane są kobietom w ciąży i po porodzie – w okresie karmienia. Decyduje o tym lekarz.

Wpływ poszczególnych witamin na funkcje życiowe organizmu:
Witamina A – prawidłowe widzenie o zmroku, zmniejsza rogowacenie naskórka, poprawia koloryt skóry, chroni przed promieniami UV, zwiększa zawartość kolagenu w skórze właściwej;
Witamina B1 – prawidłowy stan tkanki nerwowej, metabolizm cukrów i lipidów;
Witamina B2 – przemiana białek i węglowodanów, bierze udział w biochemicznych przemianach w siatkówce;
Witamina B3 – uczestniczy w tworzeniu czerwonych ciałek krwi, hamuje toksyczne działanie związków chemicznych i leków, reguluje poziom cholesterolu we krwi, rozszerza naczynia krwionośne, korzystnie wpływa na system nerwowy;
Witamina B6 – przemiany aminokwasów, procesy krwiotwórcze, prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, zwalcza ból i zesztywnienie nadgarstka i dłoni, wspomaga leczenie zapalenia skóry i wypadania włosów;
Witamina B7 (H) - synteza aminokwasów, białek i kwasów tłuszczowych, prawidłowa budowa i funkcjonowanie skóry oraz włosów, wspomaganie funkcji tarczycy;
Witamina B9 (kwas foliowy) – reguluje procesy metaboliczne, bierze udział w tworzeniu DNA i RNA, zapobiega chorobom serca i miażdżycy, bierze udział w produkcji czerwonych komórek krwi;
Witamina B12 – tworzenie czerwonych komórek krwi, materiału genetycznego (synteza DNA i RNA) prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego;
Witamina D – wchłanianie wapnia, metabolizm tkanki kostnej;
Witamina E - główny antyoksydant chroniący komórki przed utleniaczami, chroni czerwone krwinki przed przedwczesnym rozpadem, leczenie męskiej bezpłodności, zaburzeń mięśniowych , miażdżycy oraz chorób serca;
Witamina K – prawidłowe krzepnięcie krwi;
Witamina C – zmniejsza szkodliwe działanie chemicznych procesów utleniających, bierze udział w produkcji kolagenu i podstawowych białek w całym organizmie (kości, chrząstki, ścięgna, więzadła), podnosi odporność organizmu, przyspiesza gojenie ran.
Niektóre witaminy np. C i E poza swoimi podstawowymi funkcjami działają jako przeciwutleniacze. Oznacza to, że mogą działać ochronnie broniąc organizm przed szkodliwym działaniem agresywnych substancji tzw. wolnych rodników. Wolne rodniki działają głównie z zewnątrz, występują w zanieczyszczonym powietrzu – głównie z powodu spalin, smogu, promieniowania ultrafioletowego. Narastający stres życia codziennego może mieć także wpływ na powstawanie wolnych rodników w naszym organizmie.

Witaminy i składniki mineralne dla kobiet w ciąży i karmiących piersią

Już w okresie planowania ciąży kobieta powinna zadbać o dostarczenie organizmowi kwasu foliowego. Pomiędzy 22 a 28 dniem od poczęcia rozwija się mózg, rdzeń kręgowy oraz zamyka się cewa nerwowa u dziecka, a więc jest zwiększone zapotrzebowanie na kwas foliowy na samym początku ciąży. Niedobór kwasu foliowego kobiety mogą uzupełniać spożywając produkty np: soczewicę, brokuły, szpinak. Kwas foliowy jest witaminą z grupy B pełni ważną rolę w procesie podziału komórek i tworzenia się krwi. Jest więc odpowiedzialny za prawidłowy wzrost płodu. Kobiety w ciąży karmiące piersią dodatkowo mogą zażywać inne witaminy, aby pokryć ich zwiększone zapotrzebowanie. Ponadto Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca wszystkim kobietom w ciąży przyjmowanie 150-200µg jodu w formie tabletkowej na dobę, gdyż ten składnik mineralny odgrywa ważną rolę w procesie rozwoju umysłowego i fizycznego. Preparaty, które można polecić kobietom w ciąży to między innymi: Folik, Feminatal N, Falvit Mama, Feminatal Metafolin, Feminatal Metafolin + DHA, Centrum Materna, Prenatal. Zawierają one kompletny zestaw witamin i minerałów dobrany pod względem ilościowym i jakościowym.

Charakterystyka najważniejszych witamin

Witamina A - retinol - główne źródła: oleje rybne, wątroba, masło, mleko, żółtko jaj, marchew - objawy niedoboru: kurza ślepota, zaburzenia widzenia, schorzenia skóry i tkanki nabłonkowej
Witamina B1 - tiamina - główne źródła: drożdże, wątroba, kiełkujące nasiona zbóż, orzechy - objawy niedoboru: choroba beri-beri, wyczerpanie, brak apetytu, w dalszym etapie zwyrodnienie w układzie sercowo-naczyniowym i nerwowym
Witamina B2 - ryboflawina - główne źródła: drożdże, rośliny strączkowe, mleko, wątroba, jaja - objawy niedoboru: zapalenie skóry, zajady, utrata włosów, zapalenie języka, światłowstręt
Witamina B6 - pirydoksyna - główne źródła: kiełki zbóż, awokado, banany, mięso, ryby, jaja - objawy niedoboru: stany zapalne skóry, zaburzenia nerwowe, depresja, zmiany w EKG, wymioty
Witamina B12 - kobalamina - główne źródła: wątroba ryb, żółtko jaj, mięso, ryby - objawy niedoboru: anemia, zaburzenia nerwowe, zaburzenia przewodu pokarmowego, wymioty, zanik brodawek językowych
Witamina C – kwas askorbinowy - główne źródła: dzika róża, czarna porzeczka, owoce cytrusowe, kapusta, cebula - objawy niedoboru: szkorbut, krwawienia z błon śluzowych układów pokarmowego i moczowo -płciowego
Witamina D – kalcyferol (grupa kilkunastu podobnych związków izoprenoidowych) - główne źródła: wątroba ryb, żółtko jaj, mleko, grzyby, ( w. D jest wytwarzana w skórze z prekursorów pod wpływem światła słonecznego) - objawy niedoboru: zaburzenia we wchłanianiu fosforu, wapnia i wbudowywaniu go w kościec, prowadzące do krzywicy
Witamina E – tokoferol (8 związków z grupy tokoferoli) - główne źródła: kiełki zbóż, soja, sałata - objawy niedoboru: wady rozwoju i metabolizmu komórek nerwowych - w praktyce (poza wcześniakami) nie występują
Witamina K - menachinony - główne źródła: zielone części warzyw, wątroba, jaja, mleko (produkowane też przez bakterie jelitowe) - objawy niedoboru: zaburzenia w krzepnięciu krwi
Witamina PP – amid kwasu nikotynowego i kwas nikotynowy - główne źródłe: wątroba, ryby, drożdże, kiełkujące nasiona zbóż - objawy niedoboru: pelagra (zespół zaburzeń pamięci i funkcjonowania przewodu pokarmowego oraz chorób skórnych)

W jaki sposób uzupełniać niedobory witamin

Żadne witaminy dostarczane z zewnątrz nie zastępują zdrowego i zrównoważonego żywienia. Mogą jedynie przyczynić się do utrzymania zdrowia, poprzez dostarczanie samych witamin lub w połączeniu ze składnikami mineralnymi i mikroelementami zawartymi w jednej tabletce jako uzupełnienie diety, która powinna być bogata w świeże owoce i warzywa. Poza sezonem letnim można dostarczać mikroelementów i witamin wraz z mrożonkami. Owoce i warzywa są bogate w witaminy z grupy A i E – nazywane witaminami młodości, gdyż wiążąc właśnie wolne rodniki przeciwdziałają procesom starzenia się skóry. Unikać należy żywności przetworzonej, długoterminowej zawierającej barwniki i konserwanty, polepszacze, sztuczne aromaty. Jeść należy chleb pełnoziarnisty, dużo ryb, wątróbki, zielone części warzyw, przyjmować minimum 2 litry płynów dziennie, pić chude mleko, zastąpić kawę i soki owocowe herbatkami owocowymi, np. ze skrzypu polnego, żurawinową, z dzikiej róży. Zanim sięgniemy po witaminy w tabletce, drogi krem czy odżywkę do włosów najpierw sprawdźmy zawartość naszej lodówki. Jeśli nie ma w niej produktów sprzyjających naszemu organizmowi wówczas należy sięgnąć po witaminy w tabletkach. Wydaje się, że najbardziej korzystne będzie uzupełnienie diety preparatami zawierającymi kompletny zestaw witamin i minerałów. Są one dostępne bez recepty jako witaminy czy suplementy diety, np. Falvit, Vitaral, Centrum, Vigor, Multi-tabs, Vita- miner, Visolvit, Multiwitamina, Maxivit, Q10- Multivit, bądź poszczególne witaminy występujące pojedynczo w tabletkach lub kapsułkach jak witamina A, B complex, B1, B2, B6, C, E.
Preparaty na skórę, włosy i paznokcie można kupić w aptece np. Capivit Piękne Włosy, Bio- Uroda, Belissa, Skrzyp w tabletkach z witaminami. Jeśli ktokolwiek miałby problem z wybraniem odpowiedniego preparatu zawsze zasięgnąć może porady lekarza lub farmaceuty, który doradzi odpowiedni suplement diety.

mgr farm. Urszula Sendecka
  Publikacja artykułu: 2009 r.