Trądzik występuje u 80 - 100% młodzieży wraz z rozpoczęciem dojrzewania, a więc od 10 do 12 roku życia. Zaczyna się często zupełnie niewinnie, pojedynczymi zamkniętymi lub otwartymi zaskórnikami. Później może się rozwinąć trądzik z zapalnymi grudkami i krostkami. Ciężkie formy trądziku występują częściej u chłopców niż u dziewcząt. Po zakończeniu dojrzewania trądzik na ogół znika, ponieważ następuje normalizacja pracy gruczołów łojowych. Są też pacjenci z trądzikiem, u których zmiany trądzikowe utrzymują się do wieku dorosłego.

Jak powstaje trądzik?
 

Trądzik jest chorobą skóry, która powstaje w rejonach skóry bogatych w gruczoły łojowe. Duża ilość gruczołów łojowych znajduje się na twarzy, na piersiach, na górnej części pleców i na barkach. Jednostka włosowo-łojowa skóry składa się z mieszka włosowego i jest otoczona gruczołami łojowymi. Gruczoły te wytwarzają wydzielinę, zwaną także łojem lub sebum. Łój jest wydzielany poprzez ujście mieszka włosowego. Normalnie łój wypływający na powierzchnię skóry poprzez ujście mieszka włosowego w prawidłowych warunkach służy do naturalnego zewnętrznego natłuszczania skóry i włosów, w więc łój jest przede wszystkim naturalną ochroną przed wysuszaniem. Ponadto sebum zabiera ze sobą z gruczołów łojowych na powierzchnię obumarłe komórki - pełni więc funkcję oczyszczającą. Przy trądziku normalne funkcjonowanie gruczołów łojowych jest zakłócone. Dochodzi do zwiększonego wydzielania łoju w gruczołach łojowych, zwanego łojotokiem. Zwiększone wydzielanie sebum na powierzchnię skóry nadaje skórze tłusty, błyszczący wygląd. Poza wzmożoną produkcją łoju dochodzi do zgrubienia rogowych warstw skóry przy ujściu kanału wyprowadzającego gruczołu. Z powodu zaburzeń rogowacenia w rejonie kanalików wyprowadzających z gruczołu łojowego dochodzi do tworzenia się zrogowaciałych czopów (mikrozaskórników), które coraz bardziej zatykają ujście kanalika gruczołu łojowego. Z powodu tej przeszkody przy odprowadzaniu wydzieliny, sebum i zrogowaciałe komórki gromadzą się w gruczole łojowym. Powstają widoczne zaskórniki. Najpierw tworzą się guzki o wielkości główki od szpilki, w kolorze skóry bez widocznego otworu pośrodku, tak zwane zamknięte zaskórniki. Niektóre zamknięte zaskórniki zmieniają się w otwarte zaskórniki. Mają one pośrodku mały otwór, w którym z powodu pigmentów skóry widać materiał o ciemnym zabarwieniu. Żyjące na powierzchni skóry Propionibacterium acnes mogą się doskonale rozmnażać we wnętrzu zaskórników, ponieważ rozkładają nagromadzony łój w ujściu gruczołu. „Poswatają” przy tym kwasy tłuszczowe, wspierające reakcje zapalne. W ten sposób z zaskórnika powstaje czerwona grudka lub krostka, a w ciężkich przypadkach guzki.
Podsumowując, za powstawanie trądziku są odpowiedzialne 3 czynniki:

• nadmierna produkcja łoju;
• nieprawidłowe rogowacenie naskórka;
• bakterie

- przy czym pierwszy czynnik odgrywa kluczową rolę.

Kliniczne odmiany trądziku
 

1) Trądzik zwyczajny (acne vulgaris) jest to najczęstsza odmiana trądziku. Trądzik zwyczajny jest pierwszym objawem dojrzewania. Obecnie występuje coraz wcześniej, często zaskórniki obserwuje się już u 10-letnich dzieci. Choroba osiąga maksimum nasilenia w 16 - 18 roku życia, następnie przygasa, ale często nie ustępuje do wczesnych lub środkowych lat dwudziestych. U nastolatków trądzik jest u chłopców nieco częstszy niż u dziewcząt. Źle rokuje wczesny początek trądziku. Około 8% pacjentów ma problemy z trądzikiem jeszcze po trzydziestce.
W zależności od określonych wykwitów wyróżnia się kilka postaci acne vulgaris:

• trądzik zaskórnikowy - postać najłagodniejsza, z zaskórnikami zamkniętymi i otwartymi, po ustąpieniu nie pozostawia trwałych zmian;
• trądzik grudkowo – krostkowy - przeważają zmiany zapalne powierzchowne nad zaskórnikami; ustępujące wykwity pozostawiają długo utrzymujące się przebarwienia; blizny występują rzadko;
• trądzik ropowiczy - obecne są ogniska naciekowe, cysty i przetoki; blizny występują rzadko i wówczas są to drobne naciekowe zmiany; w zależności od nasilenia zmian wyróżnia się trądzik guzkowo – torbielowaty (dominują głębokie zmiany zapalne na tle zmian powierzchniowych) i trądzik skupiony (w którym głębokie zmiany zapalne zlewają się);
• trądzik piorunujący - charakteryzuje się gwałtownym wybuchem, objawami krwotocznymi, głębokimi naciekami, czasem wrzodziejącymi oraz podwyższoną temperaturą.

2) Trądzik u kobiet w okresie pokwitania - jest to częsty problem u młodych dwudziestoletnich, a nawet trzydziestoletnich kobiet, które często podają, że nie miały trądziku w okresie dojrzewania. Zmiany te na ogół, lecz nie zawsze, ustępują w połowie lub pod koniec trzeciej dekady życia. Obserwuje się tu pewne odrębności kliniczne - wykwity umiejscawiają się głównie w okolicy brody i żuchwy, mogą występować głębokie bolesne zmiany, zwłaszcza w okresie przedmiesiączkowym.
3) Trądzik niemowlęcy - trądzik u niemowląt umiejscawia się głównie na policzkach i ustępuje po kilku miesiącach.
4) Trądzik grudkowo - torbielowy (acne nodulocystica) - ta postać trądziku różni się od trądziku zwyczajnego większym nasileniem objawów, przewlekłością i jeszcze do niedawna opornością na standardowe leczenie. Występuje u obu płci, prawdopodobnie częściej u mężczyzn. Stwierdza się głębokie, bolesne guzki i grudki, zniekształcające blizny. Postać ta często utrzymuje się aż do wczesnego wieku średniego. Mogą być zajęte twarz, klatka piersiowa i plecy. Zmiany mogą być umiejscowione w jednej z wymienionych okolic lub dotyczyć wszystkich.
5) Trądzik różowaty (rosacea) - jest to choroba skórna związana z naczyniami, charakteryzująca się występującymi na twarzy grudkami, krostami, często w połączeniu z rumieniem i napadowym czerwienieniem się. Choroba ta występuje po 40-tym roku życia, jednakowo często u obu płci. U niektórych pacjentów schorzenie trwa kilka miesięcy , po czym następuje trwająca różnie długo remisja.
Czynnikami mogącymi nasilać te objawy mogą być:

• dieta - trądzik różowaty pogarszają gorące napoje, alkohol i ostre przyprawy, ponieważ powodują rozszerzenie naczyń;
• klimat - na chorobę mają wpływ wahania temperatury; pacjenci zauważają, że rumień nasila się po przejściu z ciepłego otoczenia do zimnego i odwrotnie;
• glikokortykosteroidy.

Leczenie trądziku różowatego:
Trądzik różowaty jest chorobą łatwo poddającą się leczeniu, nawroty są jednak częste. W leczeniu trądziku różowatego stosuje się:

• antybiotyki,
• odpowiednią dietę - gorące napoje, takie jak kawa czy herbata zaostrzają trądzik różowaty; powinno też ograniczyć się stosowanie pikantnych przypraw,
• preparaty miejscowe.

Czynniki nasilające trądzik
 

1) Leki
Trądzik mogą pogarszać niektóre miejscowo stosowane preparaty, w tym kortykosteroidy
w postaci maści i kremów. Trądzik sterydowy umiejscawia się zwykle na twarzy, w górnych okolicach klatki piersiowej pod postacią wykwitów grudkowych, zwykle bez widocznego stanu zapalnego. Po wyeliminowaniu przyczyny trądzik polekowy ustępuje bez pozostawienia śladu. Chlorowce mogą powodować trądzik podczas stosowania ich w leczeniu lub diagnostyce np. jod stosowany w mieszankach wykrztuśnych, materiałach radiologicznych i lekach stosowanych w chorobach tarczycy.
2) Czynniki powodujące okluzję
Trądzik mogą powodować zmiany w mikrośrodowisku skóry. Bardzo obcisłe dżinsy mogą powodować okluzję przewodów łojowo - włosowych i mogą być przyczyną zmian trądzikowych na pośladkach i udach. Zbyt długie siedzenie na krzesłach z oparciem, zwłaszcza plastikowych, zwiększa pocenie się i nawodnienie skóry, co może powodować miejscową okluzję i trądzik.
3) Warunki klimatyczne
U osób predysponowanych gorący, wilgotny, zwłaszcza tropikalny klimat może nasilać trądzik.
4) Czynniki przemysłowe

• trądzik detergentowy - dermatoza wywołana nowoczesnymi środkami powierzchniowo czynnymi. Wykwity powstają wskutek częstego stosowania mydeł syntetycznych lub innych środków myjących stosowanych na podłożu detergentów.
• trądzik olejowy - w jego etiologii podstawową rolę odgrywają oleje mineralne otrzymywane przez oczyszczanie niektórych frakcji destylacji ropy naftowej oraz węgla kamiennego. Oleje te są używane w licznych gałęziach przemysłu jako tzw. oleje przemysłowe, emulsje i smary. Trądzik zawodowy dotyczy przede wszystkim pracowników przemysłu budowlanego, metalowego, samochodowego i naftowego, bezpośrednio przy pracy i pośrednio przez zabrudzone tymi olejami ubrania. Do miejsc objętych zmianami chorobowymi należą okolice ciała narażone na kontakt z zabrudzonym ubraniem roboczym, a także grzbiety rąk i palców.
• trądzik chlorowy - powstaje na skutek działania 2, 3, 7, 8- trójchlorodwuoksybenzenu.
• trądzik dziegciowy - dziegcie i przetwory smołowe często są przyczyną trądziku stykowego, zwykle wskutek kontaktu zawodowego dekarzy, pracowników koksochemii i przemysłu optycznego. Tego rodzaju trądzikiem najczęściej zajęte są twarz, ramiona, uda, rzadziej tułów.

Powikłania trądziku
 

Najczęściej są to przebarwienia i blizny, a niekiedy takie postaci jak:

• Pityrosporum folliculitis - klinicznie jest to skrzyżowanie łojotokowego zapalenia skóry i trądziku.
• Acne fulminans - jest to nasilony trądzik ze zmianami wrzodziejącymi, pokrytymi strupami, występującymi zwłaszcza u dorastających chłopców. Zmianom skórnym towarzyszą: wysoka temperatura, utrata masy ciała, bóle stawowe i mięśniowe, rumień guzowaty.

Gdzie szukać pomocy?
 

Trądzik to choroba skóry, z którą, jak z każdą inną, należy udać się do lekarza, najlepiej do lekarza dermatologa. W czasie wizyty lekarz specjalista dokładnie oceni stan skóry, typ trądziku oraz zapyta o inne choroby. Trzeba bowiem wiedzieć, że przyczyną trądziku mogą być również zaburzenia hormonalne czy też niektóre leki. W przypadku nastolatek i kobiet czasem wymagana jest wizyta u ginekologa. Dopiero po rozmowie z pacjentem na temat jego chorób lekarz może zastanowić się nad odpowiednim leczeniem.

Jak leczyć trądzik?
 

Wybór metody leczenia zależy od postaci trądziku i nasilenia objawów chorobowych, a w niektórych przypadkach również od płci i wieku chorego. Leczenie trądziku należy rozpocząć jak najwcześniej, gdyż w zaawansowanym stadium pozostawia trwałe zmiany w postaci blizn i przebarwień. Podejmując leczenie trądziku należy zdawać sobie sprawę, iż jest to kuracja długotrwała i wymaga od pacjenta wytrwałości. Nie można wyleczyć trądziku w tydzień czy nawet w miesiąc. Należy przygotować się na minimum 6-cio miesięczną kurację.
1) Leczenie farmakologiczne - środki farmaklologiczne przepisywane są przez lekarza i zależą od rodzaju trądziku, stopnia jego nasilenia oraz rodzaju skóry. Istnieją dwa rodzaje leczenia farmakologicznego:
• leczenie miejscowe – ten typ leczenia ma na celu zlikwidowanie zaskórników i zmian zapalnych przy pomocy środków (kremy, żele) podawanych zewnętrznie, bezpośrednio na miejsce występowania trądziku. Lekami bez recepty są:

• leki przeciwtrądzikowe do stosowania miejscowego zawierające siarkę: np. Acne Sulf emulsja, Dermaknel krem,
• leki przeciwtrądzikowe do użytku zewnętrznego zawierające nadtlenek benzoilu: np. Akneroxid żel, Benzacne żel, Benzapur żel, Brevoxyl żel, Clearasil Ultra żel, Lubexyl zawiesina,
• leki przeciwtrądzikowe do stosowania miejscowego zawierające kwas azelainowy: np. Acne - Derm krem, Hascoderm krem, Skinoren krem, żel,
• leki przeciwtrądzikowe do stosowania miejscowego zawierające wyciąg z pięciornika kurzego ziela (Extractum Tormentillae): Maść Tormentiolowa, Tormentiol maść;

• leczenie ogólne (doustne) - w leczeniu ogólnym lekarz dermatolog może zalecić antybiotyki. Antybiotyki stosuje się według określonych schematów, w dawkach nieco innych niż w zakażeniach bakteryjnych, zwykle przez wiele tygodni, a nawet miesięcy. Dodatkowo stosuje się witaminy działające przeciwłojotokowo: PP, B2, C. W ciężkich postaciach choroby stosuje się retinoidy, które należy przyjmować pod ścisłą kontrolą lekarza. Korzystne działanie w leczeniu trądziku mają także sole cynku (Cynk tabl.). Kobietom czasami zaleca się preparaty hormonalne, które należy przyjmować również pod ścisłą kontrolą lekarską.
Leczenie trądziku można wspomóc za pomocą takich preparatów jak ziele bratka w postaci herbatek typu fix lub tabletek (Bratek tabl. firmy Colfarm), preparatów zawierających drożdze: Humavit, Levitan, preparatów z dodatkami wyciągów ziołowych takich jak: skrzyp, pokrzywa, melisa oraz preparatów poprawiających ogólny wygląd skóry: Silica, Belissa, Skrzypovita i inne. Obiecujące efekty dają również takie nowości na naszym rynku jak Face Okey i AcneCOL, które zawierają kompleksy białek serwatkowych Face Okey jest pomocny przy problemach z cerą trądzikową, wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i antyoksydacyjne. Tabletki na pryszcze AcneCOL pomagają usunąć wągry, zaczerwienienia i wypryski charakterystyczne dla okresu dojrzewania. Substancje zawarte w tym preparacie wpływają na upłynnienie łojowych wydzielin skórnych, co zmniejsza przetłuszczanie skóry i zatykanie porów.
2) Zabiegi medyczne - zabiegi te pozwalają na likwidację zmian grudkowych, blizn i przebarwień oraz pozwalają utrzymać efekty leczenia. Najczęściej stosowane są:

• peelingi medyczne,
• mikrodermabrazja,
• biostymulacja laserowa,
• krioterapia.

Wszystkie zabiegi, zwłaszcza w leczeniu skojarzonym, przynoszą dobre efekty lecznicze.
3) Produkty dermokosmetyczne - niezależnie od stosowania środków farmakologicznych i zabiegów medycznych proces leczenia trądziku można wspomagać używając produktów dermokosmetycznych do pielęgnacji skóry. Przy zmianach trądzikowych powinno się używać łagodnych środków myjących. Należy unikać mydeł i detergentów. Bardzo ważna jest pielęgnacja odpowiednimi preparatami: nawilżanie, odżywianie, matowienie i ograniczenie produkcji łoju. W trakcie leczenia dobierane są odpowiednie dermokosmetyki do pielęgnacji skóry, które pozwalają w późniejszym okresie utrzymać efekty leczenia. Polecane produkty to preparaty z pogranicza leku i kosmetyku, które są przebadane i nie kolidują ze stosowanym leczeniem. Preparaty te są do nabycia tylko w aptekach np. produkty La Roche Posay, Svr, Bioderma, Iwostin, Avene.
Istnieje duża liczba kosmetyków przeciwtrądzikowych. Można je podzielić na dwie grupy:

• kosmetyki leczące zmiany trądzikowe na powierzchni skóry,
• kosmetyki zapobiegające powstawaniu skórnych zmian trądzikowych.

Wszystkie kosmetyki przeciwtrądzikowe cechuje 12 podstawowych kierunków działania:
• przeciwbakteryjne,
• przeciwzapalne,
• przeciwłojotokowe, osuszające, odtłuszczające,
• matujące, korekcyjne,
• ściągające,
• nawilżające, pojędrniające,
• złuszczające płytko lub głęboko, ścierające,
• zakwaszające,
• wymiatacze wolnych rodników,
• odżywcze,
• regenerujące,
• usuwające zanieczyszczenia i makijaż.
Firmy kosmetyczne często opracowują programy przeciwtrądzikowe obejmujące zestawy preparatów np. żel lub emulsja do mycia, tonik, krem pielęgnacyjny, krem matujący, peeling, maseczka, korektor, żel punktowy, plasterki osuszające, płatki wyciągające zaskórniki, chusteczki matujące i oczyszczające. Zgodnie z zaleceniem producentów, aby leczenie i profilaktyka trądziku były skuteczne, należy stosować cały zestaw preparatów danej linii (przykłady takich programów: Vichy, Dermika, Avon, La Roche - Posay, Soraya, Oceanic AA, Ziaja, Neutrogena). Poszczególne specyfiki tworzą jedną, nierozerwalną całość i uzupełniają się wzajemnie.

Co jeszcze warto wiedzieć o trądziku?
 

• Nie ma medycznych dowodów na to, że artykuły żywnościowe mogą powodować trądzik. Fast food, czekolada czy frytki nie są odpowiedzialne za trądzik – i odwrotnie: przestrzeganie diety nie prowadzi automatycznie do leczenia trądziku. Można jednak zauważyć, że trądzik zaostrzy się po niektórych produktach spożywczych. Jeżeli coś takiego zauważymy, zrezygnujmy z tych produktów spożywczych.
• Przyczyną trądziku nie jest brak pielęgnacji, czy higieny skóry.
• Trądzik nie jest chorobą skóry, na którą cierpią tylko nastolatki.
• Emocjonalny stres, zmęczenie i kosmetyki mogą nasilać trądzik.
• Istnieją skłonności genetyczne do chorób skóry typu trądzik. Jeśli matka lub ojciec cierpieli w okresie dojrzewania na trądzik, to ryzyko rozwoju trądziku u dziecka jest większe.
• Mimo, że brud nie powoduje rozwoju trądziku, należy zwracać uwagę na higienę twarzy. Dzięki łagodnemu, nie wysuszającemu myciu twarzy można zredukować liczbę bakterii na skórze, jednocześnie usuwając nadmiar łoju. Należy wybrać kosmetyki o lekkiej konsystencji, specjalnie przeznaczone dla skóry tłustej z problemami.
• Nie jest konieczne unikanie słońca, należy jednak pamiętać, że poprawa stanu skóry po ekspozycji na słońce jest krótkotrwała - później występuje nasilenie objawów trądziku. Jeśli jest prowadzone leczenie nie zawsze można korzystać ze słońca.
• Nie należy wyciskać zaskórników. Może to spowodować uszkodzenie skóry i powstawanie blizn. Zabiegi oczyszczania należy wykonać tylko po konsultacji z lekarzem dermatologiem w odpowiednich warunkach i przy użyciu odpowiedniego sprzętu.

mgr farm. Anna Mazur
  Publikacja artykułu: 2008 r.