Pocenie się jest naturalnym procesem, koniecznym do zachowania prawidłowej równowagi wewnętrznej organizmu. Dzięki niemu możliwa jest regulacja temperatury naszego ciała oraz wydalanie zbędnych substancji. Intensywność procesu pocenia zależna jest od osobniczych różnic w działaniu ośrodka termoregulacji. Nasze ciało wydala pot bez przerwy, nawet wtedy, gdy tego nie widzimy.

Pot jest wodnistym płynem, który wydzielany jest przez gruczoły potowe. U zdrowego człowieka zawiera on od 98 do 99% wody oraz niewielkie ilości chlorków, kwasu moczowego, amoniaku, mocznika, tłuszczów i związków potasu, wapnia, magnezu i żelaza. Jego skład różni się nieco u każdego człowieka, co spowodowane jest wpływem czynników hormonalnych, rodzajem przyjmowanych pokarmów, lekarstw, a także warunkami klimatycznymi i towarzyszącymi schorzeniami.

Gruczoły potowe
 

Pot wydalany jest przez skórne gruczoły potowe, których przewody wyprowadzające wodę uchodzą na powierzchni naskórka. Wyróżniamy dwa rodzaje tych gruczołów:
• ekrynowe (zwykłe) - małe, rozsiane po całej skórze; jest ich około 3 mln.; wydzielany przez nie pot jest bezbarwny i bezwonny i ma zasadnicze znaczenie w procesie termoregulacji;
• apokrynowe (zapachowe) - większe, mniej liczne, umiejscowione w okolicach pach, pachwinach i okolicach narządów płciowych. Ich czynność rozpoczyna się w procesie dojrzewania. Wydzielają one mętny, lepki, obfity w lipidy pot o bardzo intensywnym zapachu. Gruczoły zapachowe odgrywają rolę w pobudzeniu płciowym i zależne są od bodźców hormonalnych i emocjonalnych.

Przyczyny nadmiernej potliwości
 

Nadmierna potliwość (Hyperhidrosis) przyjmuje się, że dotyczy ok. 1% populacji. Jest ona następstwem nadaktywności gruczołów potowych. Prawidłowo funkcjonujące gruczoły potowe wydzielają ok. 0,8-1 litra potu dziennie. Ilość ta nie jest jednak stała i może zwiększać się pod wpływem różnych bodźców.
Przyczyny zwiększonej potliwości możemy podzielić na:
* fizjologiczne: wysiłek fizyczny, emocje, stres, spożywanie niektórych potraw, klimakterium. W chwilach silnych emocji organizm może wyprodukować nawet 10 litrów potu, a jego zapach jest bardziej intensywny, co związane jest z wydzielaniem hormonów stresu, tj. adrenaliny i kortyzolu. Pocenie dotyczy tu najczęściej dłoni, stóp, pach, pachwin oraz twarzy i ma charakter napadowy. Występuje ono zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn; może być dziedziczne.
* chorobowe:
- zaburzenia hormonalne (nadczynność tarczycy, cukrzyca);
- neurologiczne (neuropatie);
- infekcje wirusowe i bakteryjne (AIDS, gruźlica);
- niektóre nowotwory (guz nadnerczy, ziarnica złośliwa);
- zatrucia (inhibitory acetylocholinoesterazy, pestycydy).

Rodzaje nadmiernej potliwości
 

Wyróżnia się dwa główne rodzaje nadmiernej potliwości:
- miejscową - nadmierna potliwość dotyczy stóp, dłoni i pach; rzadziej obejmuje również twarz. Osoby dotknięte nią mogą wydzielać olbrzymią ilość potu, a ich dłonie, stopy lub pachy są stale wilgotne. Utrudnia to wykonywanie codziennych czynności i może być przyczyną kłopotliwych sytuacji w życiu zawodowym i towarzyskim. Pierwsze objawy nadpotliwości pojawiają się zwykle w okresie dojrzewania, a największe ich nasilenie przypada na wiek
20 - 30 lat.
- uogólnioną - dotyczy całego ciała. Występuje znacznie rzadziej i jest zazwyczaj następstwem współistniejącej choroby i znika pod wpływem leczenia choroby podstawowej.

Nadmierna potliwość jako sygnał poważnej choroby
 

Niekiedy nadmierna potliwość jest sygnałem poważnej choroby naszego organizmu. Należy udać się do lekarza, gdy:
a) osoba dotknięta nadpotliwością jednocześnie chudnie;
b) nadmiernemu poceniu towarzyszy gorączka, zaburzenie krążenia lub wyczerpanie;
c) skóra robi się czerwona, łuszczy się, swędzi lub boli;
d) potliwość pojawi się nagle, bez widocznej przyczyny;
e) staje się problemem psychicznym.

Jak walczyć z nadmierną potliwością?
 

Nadmierna potliwość spowodowana czynnikami fizjologicznymi, choć nie jest groźna dla naszego zdrowia i życia, jest dużym problemem natury estetycznej i może wpływać na nasz stan psychiczny. Osoby cierpiące na tę dolegliwość mają poczucie wstydu i zażenowania, co prowadzi w efekcie do ograniczeń w kontaktach z innymi ludźmi. Ta kłopotliwa przypadłość jest krępująca dla otoczenia oraz dla osoby nią dotkniętej. Usunięcie jej polega na kompleksowym działaniu profilaktyczno-leczniczym.
Pierwszym zaleceniem jest rygorystyczne przestrzeganie zasad higieny całego ciała, ze szczególnym uwzględnieniem miejsc najbardziej potliwych. Należy w tym miejscu podkreślić, iż nie jest prawdą, że nadmierna potliwość wiąże się z przykrym zapachem ciała. Przykry zapach w rzeczywistości jest wynikiem braku higieny i następstwem działania bakterii kolonizujących miejsca, w których utrzymuje się pot. Powstawaniu i utrzymywaniu się potu np. pod pachami sprzyjają rosnące tam włosy, dlatego depilacja zmniejsza możliwość rozwoju bakterii. Rozwój ten jest ograniczany również dzięki częstemu myciu mydłami antybakteryjnymi (np. z chlorheksydyną) albo kostką do mycia bez mydła (syndaty) o pH = 5,5.
Osoby cierpiące na hiperhydrozę powinny nosić przewiewne ubrania z włókien naturalnych i dbać o częstą zmianę ubrań, bielizny osobistej i skarpet w ciągu dnia. Pocące się stopy mają nieprzyjemny zapach, a pozostający na nich przez długi okres czasu pot sprawia, że skóra stóp traci swą sprężystość i elastyczność. Pomiędzy palcami mogą powstać pęknięcia i szczeliny, które są „wrotami” dla bakterii i grzybów.

Środki wspomagające leczenie nadmiernej potliwości

Gdy samo stosowanie się do zasad higieny osobistej nie pomaga, należy zacząć leczenie miejscowe. Polega ono na stosowaniu zasypek, zawiesin i roztworów zawierających sole glinu i potasu, kwas borny, taninę i formalinę. Pomocne jest także używanie antyperspirantów. Ograniczają one wydzielanie potu poprzez zaciskanie kanalików potowych. W swoim składzie zawierają sole glinu lub ałun, które hamują rozmnażanie bakterii. Antyperspiranty z reguły są bezwonnymi preparatami, których trwałość działania wynosi nawet kilkanaście godzin. Podczas ich stosowania należy jednak pamiętać o dokładnym ich usunięciu z ciała przed położeniem się spać. Nie dotyczy to preparatów roll - on, które aplikuje się na noc. Preparaty te są ogólnie dostępne w aptekach, warto tu wymienić:
• Etiaxil - roll - on - preparat, który posiada przedłużone działanie, dlatego nie wymaga codziennego stosowania, nie plami też odzieży; jest bezwonny i można go stosować z innymi kosmetykami; jest wskazany w nadmiernej potliwości pach, dłoni i stóp; należy go stosować na noc, ponieważ wtedy gruczoły potowe są mniej aktywne;
• Antidral - płyn na skórę, zmniejsza wydzielanie potu, działa bakteriobójczo, likwiduje zapach rozkładającego się potu; wskazany jest w nadmiernej potliwości pach, dłoni i stóp;
• Stoppot - puder, zapobiega poceniu się stóp, zawiera metenaminę, która hamuje aktywność wydzielniczą gruczołów potowych; prawidłowo zastosowany przynosi pełną skuteczność na wiele dni;
• Acerin – seria kosmetyków składająca się z: dezodorantu do stóp, dezodorantu do obuwia i stóp, kremu do stóp;
• Dermedic Anti Persp F - krem do stóp;
• Farmona Nivelazione – seria kosmetyków składająca się z: dezodorantu do stóp, dezodorantu do obuwia, kremu - regulatora pocenia się stóp, zasypki w aerozolu;
• Oceanic Etaksel - krem przeciw nadmiernej potliwości stóp;
• preparaty firmy Scholl - dezodoranty, zasypki, kremy;
• Spirial roll - on i krem firmy SVR;
• preparaty firmy Vichy.
 

Na nadmierną potliwość pomagają także zioła. Stosuje się nalewki i napary z szałwii, pokrzywy, ziela hryzopu lub porostu islandzkiego. W sprzedaży dostępne są tabletki z ekstraktem z szałwii firmy Colfarm, które silnie hamują wydzielanie potu. W przypadku nadmiernej potliwości stóp dobre efekty przynosi moczenie ich w naparach z kory dębu i szałwii.
W walce z nadmierną potliwością stosuje się również leki homeopatyczne, np. Dr. Reckeweg R32 - Krople przeciw poceniu się. Wskazane jest stosowanie tych kropli w przypadku nadmiernego pocenia się najróżniejszego pochodzenia: ogólna skłonność do pocenia się, poty o nieprzyjemnym zapachu, nocne pocenie się, nadmierne pocenie się podczas chorób zakaźnych i przy gruźlicy, występowanie potów w okresie przekwitania, poty lepkie i zimne przy osłabieniu krążenia. Krople te należy stosować przy ogólnej skłonności do pocenia się 3 – 4 razy dziennie po 10 - 15 kropli z wodą przez dłuższy okres czasu. Zależnie od zapotrzebowania, przy silniejszych dolegliwościach można zwiększyć dawkę bez ubocznego niekorzystnego działania, zażywając regularnie 6 razy dziennie lub przykładowo przy uderzeniach gorąca natychmiast zażyć 10 - 15 kropli dodatkowo.
Gdy mimo przestrzegania higieny i używania odpowiednich środków utrzymuje się przykry zapach, a dłonie, stopy i pachy pozostają ciągle mokre, należy skorzystać z pomocy specjalisty. Może to być lekarz dermatolog, chirurg, a nawet neurolog. Zaleca się stosowanie leków doustnych antybakteryjnych, przeciwgrzybiczych oraz maści antybiotykowych i przeciwgrzybiczych. Jako leczenie wspomagające lekarz może zlecić leki cholinolityczne. Ich działanie jest jednak mało skuteczne, a poza tym obarczone występowaniem działań niepożądanych, takich jak: suchość w jamie ustnej, nieostrość widzenia. W przypadku nadmiernej potliwości związanej z pobudzeniem emocjonalnym czy stresem, konieczne może okazać się zastosowanie leków neurologicznych.

Zabiegi hamujące wydzielanie potu
 

Czasami zaleca się również zabiegi jonoforezy na stopy i dłonie. Polega ona na opłukiwaniu okolic nadpotliwych wodą lub roztworem leków cholinolitycznych i poddawaniu ich działaniu prądu stałego o niskim natężeniu. Zabieg ten musi być wielokrotnie powtarzany i powoduje kilkutygodniowe remisje. Bywa jednak, że skutkują dopiero bardziej inwazyjne metody.
Metody chirurgiczne polegają bądź na usunięciu tkanki wraz z gruczołami potowymi z okolic pach, bądź też na chirurgicznym odnerwieniu regionu ciała dotkniętego nadpotliwością, co powoduje całkowite zniesienie czynności wydzielniczej gruczołów potowych. Są to jednak metody radykalne, niosące ryzyko powikłań: powstawanie blizn, zniesienie czucia czy kompensacyjne pocenie się innych okolic ciała.
Najnowszym sposobem leczenia hiperhydrozy, a zarazem obciążonym niewielkim ryzykiem powikłań są zastrzyki z toksyny botulinowej (oczyszczony jad kiełbasiany). Jest to zabieg o wysokiej skuteczności, możliwy do przeprowadzenia w warunkach ambulatoryjnych, przy czym może obejmować dowolne miejsca objęte nadpotliwością. Toksyna botulinowa blokuje uwalnianie z zakończeń nerwowych acetylocholiny, która jest mediatorem wydzielania potu. Efekt braku stymulacji gruczołów potowych utrzymuje się zwykle od 5 do 9 miesięcy. Zabieg ten powtarza się ok. dwóch razy w roku. Możliwe jest jednak wytworzenie oporności na toksynę przy częstych wstrzykiwaniach. Szacuje się, że metoda ta jest skuteczna w 80% przypadków. Wśród działań niepożądanych należy wymienić bolesność zabiegu, przejściowe zniesienie czucia i zaburzenie wykonywania precyzyjnych ruchów, a także wyrównawcze pocenie innych okolic ciała.
Obecnie istnieje wiele sposobów, aby pomóc ludziom dotkniętym nadpotliwością, która choć nie jest w Polsce traktowana jak choroba, to z całą pewnością stanowi duży problem natury estetycznej, a czasem nawet psychologicznej. Bardzo ważne jest zatem, aby dostarczać pacjentom jak najwięcej informacji o sposobach radzenia sobie z nadpotliwością.

mgr farm. Bożena Surma






                               Data przygotowania artykułu: 2008 r.