Zakażenie układu moczowego jest pojęciem bardzo szerokim, obejmującym wiele stanów chorobowych tego układu. Terminem „zakażenia układu moczowego” określamy obecność drobnoustrojów w drogach moczowych powyżej zwieracza pęcherza moczowego.

Mechanizmy obronne naszego organizmu
 

Aby nie dopuszczać do zakażenia układu moczowego, nasz organizm wytworzył wiele mechanizmów obronnych. Przy prawidłowym oddawaniu moczu, strumień moczu wypłukuje bakterie, które znalazły się w drogach moczowych. Wnikanie bakterii hamowane jest również dzięki szczególnym właściwościom komórek nabłonka wyściełającego drogi moczowe i dzięki kwaśnemu odczynowi moczu. Podczas osłabienia wymienionych mechanizmów obronnych, organizm jest bardziej podatny na osiedlenie i namnażanie się bakterii w drogach moczowych i wystąpienie zakażenia. Do osłabienia mechanizmów obronnych dochodzi także w sytuacji utrudnionego odpływu moczu i jego zalegania w drogach moczowych (np. u kobiet w okresie ciąży i połogu oraz u starszych mężczyzn z przerostem gruczołu krokowego).
 

Przyczyny zakażeń układu moczowego
 

Organy wewnętrzne odpowiedzialne za gromadzenie, przechowywanie i usuwanie moczu z organizmu nazwane są drogami moczowymi. Można je podzielić na:
- dolne: cewka moczowa, pęcherz moczowy,
- górne: nerki.
Narządem dróg moczowych, który często ulega zakażeniom jest pęcherz moczowy. Zdecydowanie częściej na zapalenie pęcherza zapadają kobiety, ale choroba ta ma u nich znacznie łagodniejszy przebieg niż u mężczyzn. Uważa się, iż jest to spowodowane tym, że kanał biegnący od pęcherza na zewnątrz jest u kobiet krótszy niż u mężczyzn i leży w bliskim sąsiedztwie odbytu. Zapalenie pęcherza u mężczyzn często związane jest z zakażeniem i zapaleniem gruczołu krokowego (zapalenie prostaty). Na zakażenia układu moczowego chorują również dzieci. Powstawaniu zakażeń sprzyja także obecność wad wrodzonych układu moczowego, które utrudniają oddawanie moczu lub uniemożliwiają całkowite opróżnianie pęcherza moczowego. Zwiększone ryzyko wystąpienia infekcji pojawia się u kobiet w ciąży, ponieważ powiększona macica uciskając na pęcherz moczowy, utrudnia jego opróżnianie.
Zmiany zapalne najczęściej obejmują błonę śluzową cewki moczowej oraz pęcherz moczowy. Zakażenia układu moczowego powodowane są wtargnięciem drobnoustrojów do dróg moczowych. Bakterie powodujące zapalenie układu moczowego, docierają w większości przypadków do pęcherza moczowego przez cewkę moczową z przewodu pokarmowego. Do zapaleń układu moczowego dochodzi również po antybiotykoterapii, która może spowodować zmiany flory bakteryjnej okolicy krocza i przewodu pokarmowego.
Występują także grzybicze zapalenia układu moczowego wywołane przez Candida Albicans (bielnik biały).
Zapalenie pęcherza moczowego rozpoznaje się na podstawie badania ogólnego moczu, w którym stwierdza się obecność niewielkich ilości białka, a w posiewie obecność bakterii G+, G-, Staphylococcus , Escherichia coli.
 

Objawy zapalenia pęcherza moczowego
 

Podstawowymi objawami zapalenia pęcherza moczowego są dolegliwości występujące podczas oddawania moczu, podczas których chorzy uskarżają się na pieczenie, ból lub kłucie w cewce moczowej. Inne objawy to bolesne i ciągłe parcie na mocz, częste oddawanie moczu w małych ilościach, czasem nawet po kilka kropli, bóle w okolicy łonowej lub w dolnej części brzucha. Mocz może być mętny, czasem zabarwiony krwią, o zapachu amoniakalnym. Zakażenia mogą przebiegać również w sposób bezobjawowy, szczególnie u osób starszych lub z obniżoną odpornością.
Objawy takie jak pieczenie, świąd i ból przy oddawaniu moczu, są wprawdzie uciążliwe, ale nie są objawami groźnymi. Świadczą one o zakażeniu umiejscowionym w dolnym odcinku układu moczowego. Szczególną uwagę należy zwrócić na dodatkowe objawy: na pojawienie się gorączki, dreszczy, tępego bólu pleców a u dzieci - braku apetytu, nudności, wymiotów. Wymienione wyżej objawy mogą świadczyć o zapaleniu nerek, które niesie za sobą poważne konsekwencje zdrowotne.
Do potwierdzenia diagnozy wykonuje się badanie ogólne moczu oraz jego posiew. W badaniu ogólnym moczu w opadzie pojawiają się krwinki białe, czyli leukocyty. Czasem mogą pojawić się krwinki czerwone (erytrocyty). W takim przypadku zleca się wykonanie badania moczu na posiew, czyli wyizolowanie bakterii, które żyją w układzie moczowym i ewentualnie zbadanie ich wrażliwości na antybiotyki.
 

Leczenie chorób układu moczowego
 

Schorzenia dróg moczowych towarzyszą człowiekowi od początku dziejów. Dokuczliwe objawy chorób układu moczowego powodowały intensywne poszukiwania skutecznych leków.
Ostre stany zapalne nerek leczy się na ogół szpitalnie, natomiast ostry i przewlekły stan zapalny pęcherza moczowego, cewki moczowej i gruczołu krokowego leczymy ambulatoryjnie.
W zakażeniach dolnego odcinka układu moczowego stosuje się leki odkażające lub antybiotyki, które są wydalane przez nerki i osiągają duże stężenie w moczu.
W stanie ostrym zakażenia, jako leczenie uzupełniające możemy stosować preparaty ziołowe. Są to głównie surowce, specyfiki ziołowe i leki roślinne o działaniu moczopędnym, odtruwającym, rozkurczowym, poprawiającym krążenie, bakteriobójczym i przeciwzapalnym. Warto wymienić tu np. liście brzozy, borówki brusznicy, strączki fasoli, korzeń łopianu, ziele nawłoci, skrzypu, marzanki, liść mącznicy lekarskiej, korzeń mniszka, liść porzeczki czarnej, ziele ptasznika, wyciąg z żurawin; gotowe mieszanki np. Urosan oraz preparaty takie jak: Urosept, Urinal, Vitabutin, Żurawina w kapsułkach, Urogran, Neofitolizyna. Większość mieszanek ziołowych na nerki i pęcherz moczowy zawiera surowce o działaniu moczopędnym i bakteriostatycznym.
Do antyseptyków układu moczowego należy zaliczyć rośliny zawierające arbutynę i inne glikozydy fenolowe. Związki te uwalniają w moczu hyrochinon o właściwościach dezynfekujących i przeciwbakteryjnych. Działa on na większość drobnoustrojów, wywołujących zakażenia dróg moczowych, zwłaszcza na Staphylococcus albus, Pseudomonas aeruginosa, Proteus sp. i Streptococcus faecalis. Podstawowy skład antyseptycznych mieszanek i preparatów ziołowych stosowanych w stanach zapalnych układu moczowego stanowią trzy rośliny: mącznica lekarska, wrzos zwyczajny i borówka brusznica.
Jeżeli szybko zostanie zastosowane właściwe leczenie choroby układu moczowego, to objawy tej choroby ustępują z reguły w ciągu kilku dni. Bardzo często poprawa następuje już w ciągu 1-2 dni od rozpoczęcia leczenia. U niektórych pacjentów mogą występować nawroty zakażenia układu moczowego. Dotyczy to szczególnie mężczyzn z przerostem gruczołu krokowego oraz kobiet, u których zakażenie pojawia się w związku z częstością stosunków płciowych. W takich przypadkach konieczne jest długotrwałe leczenie farmakologiczne.
 

Zapobieganie zakażeniom
 

W zapobieganiu zakażeniom układu moczowego pomaga:
- utrzymanie higieny osobistej,
- noszenie czystej bielizny (unikanie nylonowej bielizny),
- odpowiednie ubieranie się w okresie przeziębień,
- picie dużej ilości zakwaszonych płynów – pomaga to „przepłukać” układ moczowy i utrzymać kwaśny odczyn,
- tzw. podwójne oddawanie moczu, czyli ostrożne próby opróżnienia pęcherza moczowego po, wydawałoby się, zupełnie oddanym moczu,
- nie przetrzymywanie moczu,
- zapobieganie zaparciu stolca.
 

Nie zapominajmy, iż jesienią i zimą, kiedy na dworze jest coraz chłodniej, nasz organizm narażony jest szczególnie na różnego rodzaju dolegliwości np. na przeziębienia. Na zmiany temperatury wrażliwy jest także pęcherz moczowy, dlatego też w tym czasie często może dojść do zapalenia pęcherza. Często zdarza się, że pacjenci po ustąpieniu dolegliwości przerywają leczenie zapominając, że nie wyleczone do końca zapalenie pęcherza może przynieść powikłania. O swój pęcherz moczowy powinni również dbać Ci, którzy przebyli tę chorobę w przeszłości. W obu tych przypadkach lekarze zalecają profilaktykę. Stosując się do zaleceń lekarskich, pamiętając o odpowiednich ubraniach i „nie dowierzając troszkę zmiennej pogodzie”, mamy dużą szansę uchronić się przed przykrymi konsekwencjami przeziębienia pęcherza moczowego.
 

mgr farm. Marcin Żychoń
Publikacja artykułu, 2006