Organizm człowieka narażony jest na atak mnóstwa różnych czynników, które mogą wywołać chorobę. W walce z czynnikami chorobotwórczymi organizm wykorzystuje wyspecjalizowaną i skomplikowaną broń – układ odpornościowy. Nasz system odpornościowy posiada klucz do optymalnego stanu zdrowia. To od niego w bardzo dużym stopniu zależy czy zachorujemy na grypę, jak długo utrzymają się u nas objawy alergii, a nawet to, czy narażeni zostaniemy na spustoszenia dokonywane przez raka lub AIDS. Funkcjonujący bez zarzutu system odpornościowy jest także w stanie chronić organizm przed wirusami, bakteriami, drożdżami, grzybami, pasożytami i mnóstwem toksyn. Jeżeli nasz system immunologiczny nie działa właściwie, czynniki te mogą sprawić, że zachorujemy.
 

Czym jest odporność?
 

Odporność to zespół cech obronnych organizmu funkcjonujących w wyniku inwazji i działania drobnoustrojów chorobotwórczych lub ich toksyn. Inaczej mówiąc, to brak podatności organizmu na działanie patogenów.
 

Rodzaje odporności
 

Odporność organizmu dzielimy na wrodzoną (nieswoistą) i nabytą (swoistą).

1. Odporność wrodzona (nieswoista) nie jest skierowana przeciwko konkretnym czynnikom, jest rodzajem bariery dla stwarzających zagrożenie drobnoustrojów. Natura wyposażyła każdego z nas w taką barierę, dlatego też wynikającą z niej odporność nazywa się wrodzoną.
Podstawowym elementem tej ochrony jest skóra. Posiada ona niekorzystny dla bakterii kwaśny odczyn, a wydzielane przez gruczoły łojowe kwasy nienasycone działają bakteriobójczo. Naturalny proces złuszczania naskórka oczyszcza skórę z bakterii.
Barierą ustroju są także błony śluzowe. Przykładem jest błona śluzowa nosa - lepki śluz zatrzymuje bakterie, które kierowane są w stronę gardła, dzięki ruchowi znajdujących się na nabłonku rzęsek. Drobnoustroje, które dostaną się do żołądka, giną w kwasie żołądkowym. To kwaśne środowisko niszczy większość niebezpiecznych mikroorganizmów.
Jeżeli „czynniki chorobotwórcze” przenikną do organizmu, zwalczane są nadal w ramach odporności wrodzonej przez zawarty w płynach ustrojowych lizozym i fagocyty, które dzięki posiadanym enzymom trawią „napastnika”. Pojawienie się w ustroju wirusa powoduje aktywację enzymów krwi tworzących tzw. układ komplementu, którego przemiany prowadzą do powstania kompleksu białkowego (interferon) uniemożliwiającego namnażanie się wirusa.

2. Odporność nabyta (swoista) oznacza, że określony „czynnik niszczący” skierowany jest na zwalczanie konkretnego „napastnika” (antygenu). Antygeny są obcymi cząsteczkami reprezentującymi „obcą jaźń” tzn. to wszystko, co system odpornościowy uważa za szkodliwe i „nieprzydatne”. Przykładem antygenów są bakterie, wirusy, grzyby, pyłki kwiatowe, szkodliwe chemikalia, niestrawione proteiny oraz komórki nowotworowe.
Układ immunologiczny rozpoznaje obcy antygen i reaguje z nim za pomocą wytworzonych swoistych przeciwciał oraz m.in. limfocytów T pomocniczych i cytotoksycznych, posiadających receptory rozpoznające antygen.
Konkretny rodzaj przeciwciał zwalcza tylko jeden rodzaj antygenów. Pojawienie się antygenu, z którym organizm nie miał do tej pory kontaktu, pobudza limfocyty do tworzenia nowego, odpowiadającemu mu przeciwciała i wytworzenia odporności nabytej na daną chorobę. Odporność swoista może być czynna naturalna (którą organizm uzyskuje w wyniku zakażenia się chorobą zakaźną i jej przechorowaniem) i czynna sztuczna (uzyskana na drodze immunizacji – podanie szczepionki).
 

Czynniki wpływające na obniżenie odporności organizmu
 

Układ odpornościowy ma niezaprzeczalną siłę, lecz mimo całej swojej potęgi, może być podatny na uszkodzenie. Wiele czynników może zadziałać osłabiająco na jego funkcje, np.:
- toksyny pochodzące ze środowiska, szczególnie z powietrza i z wody,
- toksyny zawarte w żywności,
- niewłaściwy sposób odżywiania (np.: dieta wysokokaloryczna, dieta niskokaloryczna, brak witamin),
- stres, nadmierne obciążenie psychiczne,
- predyspozycje genetyczne,
- aspekty emocjonalne (np.: brak miłości lub śmiechu),
- niezdrowy styl życia (np.: palenie, nadużywanie alkoholu, brak ruchu i snu),
- dramatyczne zmiany w dotychczasowym życiu (np.: śmierć bliskiej osoby, utrata pracy),
- infekcje, urazy, operacje.
 

Choroby, na które jesteśmy narażeni przy obniżonej odporności:
 

- chroniczne grypy i przeziębienia,
- alergie,
- zapalenie oskrzeli i płuc,
- zakażenia, których przyczyną mogą być wirusy, bakterie, drożdże i inne mikroorganizmy,
- infekcje pasożytami jelitowymi,
- choroby ozębnej i zapalenie dziąseł,
- infekcje zatokowe,
- opryszczkę,
- zapalenie wątroby.

Czynniki mające wpływ na zwiększenie odporności organizmu
 

1. Właściwa dieta
• Ograniczmy tłuszcze zwierzęce i słodycze.
• Jedzmy więcej owoców i warzyw, które są źródłem niezbędnych witamin, mikroelementów, błonnika i antyoksydantów.
• Pijmy duże ilości płynów takich jak czysta woda pitna, soki, zioła, i herbaty ziołowe. Gdy występuje nawet niewielkie, słabo zauważalne odwodnienie organizmu, wysycha błona śluzowa gardła i nosa i wtedy traci ona swoją naturalną zdolność unieszkodliwiania bakterii i wirusów.

2. Zdrowy styl życia
• Nie palmy tytoniu.
• Ograniczmy lub wyeliminujmy używanie alkoholu.
• Posłuchajmy ciała, kiedy ono potrzebuje snu lub wypoczynku. Gdy wypoczywamy, nasz układ odpornościowy kontynuuje pracę i jednocześnie się regeneruje.
• Spróbujmy zmienić klimat, w którym przebywamy. To także bodziec, który wzmaga odporność. Centralne ogrzewanie wysusza śluzówki, pamiętajmy zatem, żeby wietrzyć mieszkanie i nawilżać powietrze.

3. Ruch i aktywność fizyczna
• Starajmy się jak najczęściej chodzić na spacery, jeździć rowerem, wchodzić po schodach oraz wykonywać różne ćwiczenia sportowe, przynajmniej 30 minut dziennie.

4. Właściwy związek między ciałem a umysłem
• Dbajmy nie tylko o ciało, ale także o psychikę. Stres jest poważnym czynnikiem osłabiającym zdolność układu immunologicznego do zwalczania drobnoustrojów chorobotwórczych. Często zapadamy na przeziębienia np. po ważnych egzaminach, zmianie pracy, szkoły czy w innych sytuacjach, w których występuje duże natężenie emocji. Panujmy zatem nad stresem i gniewem. Pamiętajmy, że takie czynniki jak śmiech, miłość, wiara i akceptacja siebie działają stymulująco na pozytywną odpowiedź immunologiczną.

5. Czasami ... chorowanie
• Niektóre choroby również przyczyniają się do wzmocnienia odporności, bowiem choroba „ćwiczy” układ odpornościowy, który walcząc z patogenami, wytwarza odpowiednie przeciwciała. U dziecka w wieku przedszkolnym normą jest 6 – 8 infekcji w roku. Najczęściej okresem tym jest pierwszy rok pobytu w żłobku czy w przedszkolu, gdzie maluch styka się z wieloma zarazkami po raz pierwszy. Z wiekiem dzieci chorują coraz rzadziej.

6. Leki zwiększające odporność organizmu
Preparaty stosowane w celu wzmocnienia funkcji obronnych organizmu
Istnieje wiele produktów zwiększających odporność organizmu. Najczęściej stosowane są preparaty zawierające: jeżówkę purpurową, żeń-szeń, aloes, olej z wątroby rekina, czosnek, ekstrakt z pestek winogron, selen, cynk, witaminę C, koenzym Q, ekstrakt z pestek grejpfruta, beta-glukan, sok z owoców Nonii.

1. Jeżówka purpurowa
Uważa się, że wpływa ona głównie na niespecyficzny, tzn. niezależny od antygenów i przeciwciał system obronny organizmu, przez co zmniejsza podatność na infekcje bakteryjne i wirusowe. Preparaty zawierające jeżówkę stosowane są w leczeniu ostrych i przewlekłych schorzeń bakteryjnych i wirusowych (takich jak: przeziębienia, stany grypowe, infekcje katarowe, stany zapalne oskrzeli, błon śluzowych, jamy ustnej i dziąseł), nawracających schorzeń górnych dróg oddechowych, stanów wyczerpania i osłabienia organizmu. Przy okazji omawiania preparatów zawierających jeżówkę purpurową, należy wspomnieć o terapii pulsacyjnej, która polega na pauzach w leczeniu, co nie jest równoznaczne z przerwaniem leczenia. Zachowana jest ciągłość leczenia, tylko w trakcie jego prowadzenia stosowane są odpowiednie pauzy. Preparaty z jeżówki zaleca się podawać w początkowym przebiegu choroby, ponieważ w rozwiniętym stadium ostrego zakażenia jej skuteczność jest mniejsza. Terapia z kilkudniowymi przerwami (pulsacyjna) wydaje się być skuteczniejsza od kuracji ciągłej. Preparaty dostępne w aptekach, które zawierają wyciąg z jeżówki purpurowej to m.in. Echinacea-ratiopharm, Echinamax, Lymphozil H, Immunofort, Succus Echinaceae, Immunal, Immunal forte, Rutinacea, Echinacea.

2. Aloes
Miąższ liści aloesu zawiera wiele cennych związków biologicznie aktywnych, m.in. cynk, magnez, miedź oraz cząsteczki wielocukrów (polisacharydy) biorące udział w wielu reakcjach biochemicznych wspomagających odporność. Preparaty zawierające aloes wzmacniają organizm, zwiększają jego odporność, działają gastroprotekcyjnie i przeciwzapalnie, mają również właściwości oczyszczające i antytoksyczne, poprawiają przemianę materii oraz przy zewnętrznym stosowaniu przyspieszają gojenie się ran. Preparaty zawierające aloes to m. in. Aloes sok, Aloes Live odporność, Aloes plus, Bioaron C, Aloe Vera Extra, Aloes Caps, Aloe Aurea, Aloe OFM.

3.Olej z wątroby rekina
Olej z wątroby rekina stymuluje naturalne procesy odporności organizmu. Zwiększając wytwarzanie przeciwciał oraz tworzenie leukocytów i fagocytozę, zwiększa odporność organizmu na infekcje. Preparaty zawierające olej z wątrobyrekina stosowane są w stanach obniżonej odporności, wspomagająco w czasie radioterapii i chemioterapii chorób nowotworowych, w chorobach infekcyjnych oraz w okresie zwiększonej zachorowalności na grypę. Są wśród nich m.in. Ecomer, BioMarine 1140, Iskial, Preventic, Ekogal.

4. Żeń-szeń
Ginsenozydy – składniki czynne zawarte w korzeniu żeń-szenia, które z jednej strony działają tonizująco i zmniejszają napięcie nerwowe, z drugiej zaś dodają energii, przeciwdziałają zmęczeniu – stymulują układ odpornościowy człowieka, zmniejszając ilość infekcji i skracając czas powrotu do zdrowia. Preparaty zawierające wyciąg z żeń-szenia to m.in. Bodymax żeń-szeń, Ginsana G 115, Syberian, Żeń-szeń, Gigamax.

5. Czosnek
Czosnek działa przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo i przeciwgrzybiczo. Obniża cholesterol, wzmaga wydzielanie żółci, obniża ciśnienie krwi oraz hamuje skupianie się płytek krwi. Preparaty zawierające czosnek działają odkażająco na drogi oddechowe, zwiększają odporność organizmu oraz wspomagają leczenie infekcji wirusowych i przeziębień, a także działają przeciwmiażdżycowo. Preparaty na bazie czosnku to m.in. Alliofil, Alitol Perles, Ali-Baby, Ali-Cold, Czosnek Forte, Perełki czosnkowe, Aktiv Kapseln, Tabletki z czosnku.

6. Koenzym Q
Koenzym Q to substancja biorąca udział w podstawowych dla życia komórek cyklach przemian metabolicznych. Jest jednym z najsilniejszych przeciwutleniaczy, opóźnia starzenie się komórek i zwiększa odporność organizmu. Koenzym Q wspomaga również leczenie chorób serca, naczyń krwionośnych, zaburzeń odporności i paradontozy. Preparaty z koenzymem Q to m.in. Koenzym Q 10 + vit.E, Koenzym Q10 NaturKaps, Vita Care Q 10 D.

7. Ekstrakty z pyłku kwiatowego i propolisu
Właściwości odżywcze pyłku kwiatowego oraz bakteriobójcze i przeciwzapalne właściwości propolisu decydują o ich wielokierunkowym działaniu na organizm człowieka. Preparaty zawierające pyłek kwiatowy i propolis stymulują, wzmagają odporność oraz wzmacniają organizm w stanach obniżonej sprawności fizycznej. W aptece można kupić m.in. Propolis Plus, Propolis Forte, Pollen, Vitapollen.

8. Ekstrakty z pestek i miąższu grejpfruta oraz z nasion winogron
Zawarte w nich bioflawonoidy posiadają silne właściwości przeciwutleniające, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze i przeciwpasożytnicze oraz wspomagają ogólną odporność organizmu. Preparatem zawierającym ekstrakt z grejpfruta jest Citrosept, z winogron: UVA – nasiona winogron.

9. Selen i cynk
Selen i cynk aktywizują organizm do wytwarzania ciał odpornościowych, zmniejszają szkodliwe utlenianie komórek i sprzyjają prawidłowemu rozwojowi tkanek. Preparaty zawierające cynk lub selen dostępne w aptekach to m.in. Selen + witamina E, Selen+Cynk Royal Plus, Selen z witaminami C+E, Cynk, Zincas, Infex, Rutinoscorbin plus.

10. Witamina C
Witamina C jest silnym antyoksydantem, który nie dopuszcza do tworzenia wolnych rodników wpływających na starzenie się organizmu, a więc na osłabienie jego funkcji. Zwiększa ona odporność organizmu, prawdopodobnie przez wpływ na syntezę interferonu i przeciwciał. Preparaty zawierające witaminę C to m.in. Witamina C Monovitan, Witamina C, Acerola, Rutinoscorbin, Cerutin, Rutinacea, Novorutin C, Cetebe.

11. Wśród innych preparatów wzmacniających organizm warto wymienićm.in. Longo Vital Odporność, Soni – sok z owoców Noni, Beta-Glucan, Vita Glucan Immuno, Immunoglukan syrop dla dzieci.

Utrzymanie silnego i wydajnego układu odpornościowego powinno być naszym priorytetem, jeżeli chcemy uniknąć choroby lub złagodzić jej przebieg i cieszyć się optymalnym zdrowiem. To, jak się starzejemy i jakość naszego życia, w dużej mierze zależy od stanu naszego układu immunologicznego.
 

mgr farm. Renata Drzewiecka
Publikacja artykułu, 2006