Kaszel jest złożonym odruchem obronnym, mającym na celu usunięcie ciała obcego lub zalegającej wydzieliny z dróg oddechowych.

W trakcie kaszlu powietrze opuszcza płuca z szybkością samochodu wyścigowego, dzięki temu wymiata wydzielinę oskrzelową. Jest to poprzedzone dużym wzrostem ciśnienia w dolnych drogach oddechowych, takim, które upośledza przepływ krwi w płucach, niekiedy wręcz go przerywa. Skutkiem tego jest też zahamowanie odpływu krwi z serca do mózgu, stąd też niekiedy utrata przytomności w napadzie kaszlu. Kaszlowi mogą towarzyszyć również inne objawy jak: duszność, trudności z oddychaniem, świsty i ból w klatce piersiowej.

Skąd ten kaszel?

Najczęstsze przyczyny kaszlu to:
- przeziębienie, zapalenie oskrzeli lub zapalenie krtani
- podrażnienie dróg oddechowych przez dym papierosowy, zimne powietrze lub drażniące gazy
- ciało obce w drogach oddechowych np. zakrztuszenie się
- choroby takie jak: zapalenie płuc, gruźlica, błonnica, krztusiec, astma
- kaszel na tle alergicznym
- działanie uboczne niektórych leków
- przyczyny psychiczne np. nerwowość lub stany lękowe.

Rodzaje kaszlu
 

Najprostszy podział to kaszel suchy i kaszel mokry.
Kaszel suchy najczęściej spowodowany jest stanem zapalnym dróg oddechowych, jest on nieproduktywny i bardzo męczący, ma dudniący odgłos, chory ma wrażenie, że wykasływane powietrze zdziera mu gardło.
Kaszel mokry pojawia się wraz z rozwojem infekcji, jest produktywny, prowadzi do oczyszczania dróg oddechowych z zalegającej wydzieliny i mikrobów.
Nie należy walczyć z kaszlem w ciemno, póki nie mamy pewności jaki to rodzaj kaszlu, ponieważ każdy z nich wymaga innego traktowania.

Leczenie kaszlu

Leki przeciwkaszlowe to te, które hamują odruch kaszlu, ale nie likwidują jego przyczyny np. stanu zapalnego. Dlatego taki uciążliwy i meczący kaszel nie zawsze może być hamowany. Przy obecności zapalnej wydzieliny w drogach oddechowych hamowanie kaszlu może doprowadzić do przejścia stanu zapalnego na tkankę płucną. W takich sytuacjach celowe jest stosowanie leków wykrztuśnych a nie przeciwkaszlowych.
Leki przeciwkaszlowe
Do leków najsilniej hamujących kaszel należą opioidy, ale część z nich wywołuje uzależnienie. Do najczęściej obecnie stosowanych należy dextrometorfan – jego siła działania przeciwkaszlowego odpowiada kodeinie, łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego. Preparaty zawierające tę substancję to m.in. Robitussin junior – syrop dla dzieci, Robitussin na suchy kaszel, Acodin tabletki, Tussal antitussicum tabletki.
Działanie przeciwkaszlowe mają także:
1) kodeina – łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego, ale efekt jej działania utrzymuje się krótko ok. 2 godzin - i niestety, ale uzależnia; preparaty zwierające kodeinę są przeciwwskazane u dzieci; kodeina występuje m.in. w takich preparatach złożonych jak: tabletki Ascodan, syrop Pini
2) butamirat – lek przeciwkaszlowy o właściwościach rozszerzających oskrzela, stosowany w leczeniu objawowym ostrego i przewlekłego kaszlu; w Polsce jest dopuszczony do stosowania od 7 miesiąca życia; hamuje ośrodek kaszlu 3 razy silniej niż kodeina; obecny jest w preparatach: Sinecod krople, Sinecod syrop, Supremin syrop i krople
3) śluzy roślinne – osłaniają błonę śluzową, przez co łagodzą podrażnienia i hamują odruch kaszlu (jednak jest to słabe działanie); nie mają działań niepożądanych, mogą być stosowane u małych dzieci i osób w podeszłym wieku; najpopularniejszy jest korzeń prawoślazu, a preparaty zawierające go to syropy – Prawoślazowy i Rubital.
Leki wykrztuśne
Ułatwiają one oczyszczanie dróg oddechowych z zalegającej wydzieliny. Aby usunąć wydzielinę musi ona ulec upłynnieniu, co zmniejsza jej lepkość, można to osiągnąć także poprzez nawadnianie doustne tzn. 2-3 litry płynów dziennie lub nawadnianie drogą wziewną (tradycyjne inhalacje lub inhalatory ultradźwiękowe).
Najczęściej aktualnie stosowana jest gwajafenezyna – występuje ona w preparatach: Guajazyl – tabletki i syrop oraz Robitussin expectorans – syrop.
Sulfogwajakol – poza działaniem wykrztuśnym ma on również działanie słabo odkażające na błonę śluzową oskrzeli. Preparaty: Apipulmol – syrop, Apitussic – syrop, Kalium guajacolosulfonicum – syrop i tabletki.
Ambroksol – rozrzedza śluz, reguluje jego wydzielanie i wspomaga transport, dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Preparaty zawierające ambroksol to: Mucosolvan – syrop i tabletki, Flavamed – syrop i tabletki, Ambrosol – syrop.
Bromhexyna – upłynnia gęstą i lepką wydzielinę oskrzeli, łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego. Najpopularniejszy preparat to Flegamina – syrop i tabletki oraz Flegamina mite – syrop dla dzieci.
Preparaty zawierające wyciąg z tymianku – pobudzają wydzielanie śluzu, wspomagają ruchy rzęsek, olejek dodatkowo działa bakterio- i grzybobobójczo oraz odkażająco. Dostępne preparaty to: syrop Thymi, Bronchosol (oprócz tymianku zawiera także wyciąg z pierwiosnka, można go stosować u dzieci od 4 r.ż.), Tymianek i Podbiał – pastylki do ssania oraz popularny Tussipect (syrop i drażetki) – zawiera także lukrecję, goryczkę, saponiny i efedrynę.
Preparaty zawierające wyciąg z babki lancetowatej: Syrop Plantaginis, Babicum – syrop, Plantifor (z dodatkiem jeżówki).
Czasem trudno jest określić samodzielnie z jakim rodzajem kaszlu mamy do czynienia. Syrop Contril jest preparatem, który zawiera dwa składniki – jeden łagodzi suchy kaszel, drugi pomaga wykrztusić nadmiar wydzieliny.
Należy pamiętać o tym, żeby preparatów wykrztuśnych nie stosować na noc. Ostatnia dawka takiego preparatu powinna być podana do godziny 16-tej (gdy chodzimy spać około północy, najpóźniej o godzinie 18-tej). W przeciwnym razie zwiększona ilość rozrzedzonej wydzieliny może wywołać napady kaszlu w nocy i utrudnić spokojny sen.

mgr farm. Danuta Gargol
Publikacja artykułu, 2004