Palenie, co roku powoduje śmierć prawie 4 mln ludzi na świecie. Przez to stanowi większe zagrożenie zdrowia i życia człowieka. Jest przyczyną większej ilości zgonów niż razem wzięte: AIDS, alkohol, narkotyki, zabójstwa, pożary oraz wypadki samochodowe.
 

Jeden wypalony papieros skraca życie o pięć i pół minuty. Palenie jest czynnikiem etiologicznym ryzyka zachorowań na wiele chorób m.in.:
- choroby układu krążenia (choroba wieńcowa, nadciśnienie, miażdżyca, tętniak aorty, degeneracja miąższu sercowego, choroby naczyń obwodowych i mózgowych)
- choroby układu oddechowego (zapalenie płuc, przewlekłe zapalenie oskrzeli, astma oskrzelowa, gruźlica płuc, zespół płucno-sercowy)
- choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
- katarakta
- parodontoza
- osteoporoza.
Uzależnienie od nikotyny ma podłoże neurobiologiczne oraz zostało oficjalnie uznane za chorobę.
 

Działanie nikotyny

Jednak głównym problemem uzależnienia jest sama nikotyna. Działa ona zarówno na obwodowy, jak i ośrodkowy układ nerwowy. Zwiększa wydzielanie neuroprzekaźników, zwłaszcza noradrenaliny i dopaminy, które biorą udział w wytwarzaniu uzależnienia. Następuje pobudzenie wyższych czynności korowych takich jak koncentracja uwagi i zapamiętywanie. Nikotyna wpływa również na układ mezolimbiczny mózgu, który związany jest z mechanizmem wzmocnienia pozytywnego. Tutaj znajduje się tzw. punkt nagrody, na który wpływają podobnie inne substancje uzależniające.

W Polsce pali około 36% społeczeństwa, z tego ponad 70% dłużej niż 10 lat. Przerażające jest, że 20% palaczy to ludzie w wieku 15-25 lat. Polska znajduje się w czołówce krajów o największej liczbie wypalanych papierosów i najwyższej zachorowalności na schorzenia wywołane paleniem. Nałóg palenia jest bardzo ważnym problemem nie tylko dla palaczy, ale też dla ich otoczenia. W 47% polskich gospodarstw domowych mieszka, co najmniej jedna paląca osoba, zatem liczba biernych palaczy jest ogromna. Trzeba tutaj zauważyć, że papierosy i inne produkty zawierające tytoń podczas palenia wydzielają duże ilości dymu, w którym znajduje się około 4 tysięcy związków chemicznych. Większość z nich jest o wiele bardziej trująca od samej nikotyny, mają one udowodnione działanie rakotwórcze.

Odzwyczajanie się od palenia

Odstawienie nikotyny powoduje pojawienie się typowych objawów odstawiennych. Pojawiają się bóle głowy, niepokój, trudności z koncentracją, złość a nawet depresja. Wbrew ogólnie panującemu przekonaniu bardzo niewiele osób potrafi sobie z tym wszystkim poradzić i skutecznie odstawić palenie, dzięki tylko silnej woli. Jest to jedynie około 3% osób deklarujących chęć rzucenia palenia. Pomóc może w tym tzw. nikotynowa terapia zastępcza. Pomaga ona poprzez łagodzenie nieprzyjemnych objawów, pokonać fizyczne uzależnienie od nikotyny. Badania wykazały, że dwukrotnie zwiększa szansę na rzucenie palenia w porównaniu z przypadkami, gdy polega się tylko na swojej sile woli.
W obrocie aptecznym znajduje się kilka preparatów zawierających nikotynę. Są one dostępne bez recepty. Występują w kilku postaciach – jako gumy do żucia, pastylki do ssania, plastry transdrmalne. Gumy do życia i pastylki do ssania zawierają 2 lub 4 mg nikotyny. Nikotyna występuje tutaj w kompleksie z substancjami powodującymi jej powolne uwalnianie. Dzięki temu nikotyna może się powoli wchłaniać do organizmu, przy czym proces wchłaniania jest wolniejszy niż w przypadku papierosa. Jednocześnie ważny jest sposób podawania. W przypadku pastylki do ssania należy umieścić pastylkę w ustach i powoli przemieszczać z jednej strony na drugą, nie wolno jej żuć ani połykać w całości. W przypadku gumy do żucia – należy ją żuć powoli do momentu pojawienia się pieczenia w ustach, następnie umieścić gumę między dziąsłem a policzkiem robiąc przerwę w żuciu, aż do momentu ustąpienia pieczenia w ustach, następnie powtórzyć czynność. W obydwu
przypadkach proces ten powinien trwać około 30 minut. Przed oraz po użyciu gumy lub pastylek nie wolno jeść ani pić przez 15 minut. Stosowanie gumy do żucia powinno trwać nie dłużej niż 3 miesiące. Zaczynając od 8-12 kawałków gumy do żucia dziennie, powinno się zmniejszać ich ilość o jedną dziennie raz na tydzień. Z kolei w przypadku pastylek do ssania producent zaleca okres kuracji około 1-12 tygodni zaczynając od 9 pastylek dziennie, a po tym okresie w celu powstrzymania się od palenia 1-2 pastylki dziennie nie dłużej jednak niż przez kolejne 12 tygodni. W przypadku niepowodzenia kuracji proces można powtórzyć najwyżej dwa razy w roku.
Wygodniejszym w użyciu preparatem są plastry transdermalne uwalniające 21, 14 lub 7 mg nikotyny w ciągu 24 godzin. Plastry zmienia się codziennie. Kuracja trwa 10 tygodni i obejmuje 3 stopnie. W ciągu pierwszych tygodni stosuje się plastry o największej zawartości nikotyny – 21 mg, w 7 i 8 tygodniu przechodzi się na plastry zawierające 14 mg nikotyny, przez ostatnie dwa tygodnie używa się plastrów najsłabszych tj. zawierających 7 mg nikotyny.
Jest jeszcze kilka innych preparatów wspomagających przy rzucaniu palenia. Jednym z nich jest Tabex, preparat beznikotynowy na bazie roślinnego alkaloidu cytyzyny, która wywiera podobne działanie jak nikotyna. Ze względu na podobny mechanizm działania wypiera nikotynę z organizmu konkurując o te same receptory. Pozwala to na stopniowe zmniejszanie zależności organizmu od nikotyny. Innym ciekawym preparatem jest Tobacoff. Zawiera wyciągi z guarany, pięciornika, olejek anyżowy i miętowy. Preparat ten ułatwia odzwyczajanie się od palenia poprzez zmianę smaku i zapachu dymu tytoniowego. Poprzez to palenie przestaje sprawiać przyjemność, jednocześnie składniki preparatu ułatwiają odksztuszanie, łagodzą suchy kaszel, pomagają usunąć nagromadzone w drogach oddechowych składniki dymu tytoniowego. Poza tym działając na układ nerwowy łagodzą uczucie niepokoju towarzyszące odzwyczajaniu się od palenia.

Oczywiście same preparaty nie pomogą w rzuceniu palenia. Osoba paląca musi być na to przygotowana i sama musi być pewna, że tego chce. Bardzo ważne jest wsparcie ze strony najbliższych, którzy mogą być bardzo pomocni w tym trudnym okresie. Trzeba sobie przedstawić korzyści, jakie pojawiają się po rzuceniu palenia. Odzyskuje się smak i węch, które zostały przytłumione przez papierosy. Lepszego wyglądu nabiera skóra, włosy i paznokcie. Zęby stają się bielsze. Zmniejsza się ryzyko chorób płuc i serca.
Rzucenie palenia jest możliwe – przecież istnieją osoby, które poradziły sobie z tym problemem.

mgr farm. Justyna Bartmańska
Publikacja artykułu, 2004