„Zanadto się jadło szynki i sadło…”

    Bajkę o Chorym Kotku, autorstwa Stanisława Jachowicza, z której pochodzi tytułowy cytat, w dzieciństwie słyszał chyba każdy. Niestety, prawie każdy w późniejszym okresie życia podzieli również bolączki Kotka, doświadczając zgagi i nadkwaśności po obfitej, ciężkostrawnej uczcie. Jak sobie pomóc, aby pozbyć się dolegliwości a nie rezygnować z cięższych potraw na rzecz „kleiczku”?

Nadkwaśność

    Przyczyną nadkwaśności jest nadmierna produkcja kwasu solnego w żołądku. Nadkwaśność może być spowodowana spożyciem ciężkostrawnych potraw, określonymi chorobami, przyjmowaniem niektórych leków chemicznych albo roślinnych lub stosowaniem używek, takich jak alkohol, papierosy, kawa. Sama nadkwaśność skutkuje najczęściej, tak zwanym, kwaśnym odbijaniem, które zaczyna doskwierać po zjedzeniu niektórych potraw. Powyższy problem skutecznie odbiera radość z jedzenia – osoby cierpiące na nadkwaśność starają się unikać pokarmów, które powodują dolegliwości, ograniczają ich spożycie lub w ogóle odmawiają ich sobie, co niejednokrotnie stanowi przeszkodę we wspólnym biesiadowaniu.

Zgaga

    Kolejnym problemem związanym z nadkwaśnością jest zgaga – spowodowana rozluźnieniem dolnego zwieracza żołądka, co skutkuje cofaniem kwaśnej treści żołądkowej do przełyku (jest to refluks żołądkowo-przełykowy). Przełyk, w przeciwieństwie do żołądka, nie jest fizjologicznie przystosowany do treści pokarmowej o tak niskim pH (czyli wysokiej kwasowości) – jeżeli refluks utrzymuje się długo, dochodzi do podrażnienia lub uszkodzenia błony śluzowej przełyku. Typowe odczuwalne objawy tej dolegliwości to: uczucie pełności, sytości, gorzkawy smak w ustach oraz pieczenie na wysokości mostka, które nasila się po jedzeniu. Dodatkowo, mniej typowymi objawami mogą być: kaszel, uszkodzenie szkliwa zębów, obfite nocne ślinienie czy nawet zaburzenia pracy serca. Refluks i zgaga mogą być objawem poważniejszych chorób, ale często dotyczą również zdrowych osób, które pozwoliły sobie na obfity, ciężkostrawny posiłek – dolegliwości są szczególnie odczuwalne podczas schylania się. Sytuację doskonale obrazuje wiązanie butów przed wyjściem z imienin u cioci – zgniecenie wypełnionego po brzegi żołądka skutkuje kwaśnym wspomnieniem po serwowanych potrawach.

Jak zapobiegać?

    Najlepszym sposobem zapobiegania nadkwaśności i zgadze jest zmiana stylu życia. Przede wszystkim należy zamienić spożywanie obfitych posiłków na posiłki o mniejszej objętości, ale częstsze – 4 do 5 dziennie. Oznacza to, że jedzenie w trakcie dnia należy rozłożyć na śniadanie, drugie śniadanie, obiad (zupa i drugie danie oddzielone przerwą czasową), podwieczorek i kolacja. Objętość posiłków nie powinna powodować, że będziemy przejedzeni. Dania serwowane na obiad nie powinny być smażone – najlepiej przygotowywać potrawy gotowane w wodzie, gotowane na parze czy duszone. Należy również wybierać chude gatunki mięsa a tłuste spożywać tylko okazjonalnie; do zagęszczania zupy zamiast śmietany można zastosować gęsty jogurt (typu greckiego). Dodatkowo warto ograniczyć stosowanie mocnych przypraw, które powodują zwiększone wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Jedną z ważniejszych taktyk zapobiegania nadkwaśności i zgadze nocnej jest jedzenie lekkostrawnej, mało obfitej kolacji – przynajmniej 2 do 3 godzin przed snem. Ważne jest również, aby do snu układać się w pozycji, w której głowa i tułów jest nieco podniesiony – taka pozycja zapobiega cofaniu treści żołądkowej; ewentualnie można wypróbować spanie na lewym boku. Ponadto należy pamiętać o ogólnej zasadzie noszenia luźnej odzieży i rezygnacji z mocnego „zaciskania pasa”, aby nie powodować dodatkowego ucisku na żołądek.
    Przyczyną nadkwaśności i zgagi mogą być również stosowane używki – papierosy, alkohol, mocna kawa i herbata. Jest to jeszcze jeden argument za tym, aby podjąć walkę z nałogiem tytoniowym, ograniczyć spożywanie mocnej kawy a alkohol wypijać tylko okazjonalnie – zrezygnować z lampki wina pitej codziennie do obiadu.
    Odstawienie używek oraz ograniczenie spożywania tłuszczu z pewnością przyczyni się do ogólnej poprawy samopoczucia i zdrowia, jednak pamiętajmy, że nie wszystkie produkty powodujące zwiększone wydzielanie kwasu solnego są niezdrowe. Miłośnikom czekolady oraz owoców cytrusowych można polecić, aby spróbowali spożywać niewielkie ilości tych produktów zaraz po większym posiłku (nie na pusty żołądek).
    Nadkwaśność i zgaga potrafi skutecznie uprzykrzać życie, dlatego każdy kto się z nią boryka próbuje na początku zazwyczaj domowych tradycyjnych sposobów. Należy wiedzieć iż jakkolwiek picie szklanki mleka, zjedzenie garści migdałów czy wypicie naparu z liści mięty przynoszą tymczasową ulgę, w konsekwencji mogą powodować nasilenie objawów. Dlatego właśnie warto najpierw zmienić swoją dietę na zdrowszą i mniej tłustą (pamiętać, aby ostatni posiłek w ciągu dnia był zjedzony minimum 2 godziny przed snem, ograniczyć stosowanie używek a w razie potrzeby zrzucić zbędne kilogramy), natomiast jeżeli zmiana stylu życia nie przyniesie oczekiwanych efektów, warto sięgnąć po sprawdzone środki farmakologiczne dostępne bez recepty.

Pomocne środki farmakologiczne

• Pierwszą grupą leków działających szybko, jednak krótkotrwale są środki zobojętniające kwaśną treść żołądkową. Leki te stosować można wielokrotnie w ciągu dnia, pomiędzy posiłkami. Dostępne są one nie tylko w formie zawiesin do wypicia, ale również, co dyskretniejsze, w postaci tabletek do ssania czy żucia. Preparaty z tej grupy są przydatne szczególnie do doraźnego, krótkotrwałego stosowania – przewlekłe ich przyjmowanie może powodować zaburzenie stężenia niektórych pierwiastków w organizmie. Ponadto należy pamiętać, aby w przypadku stosowania innych leków, zachować minimum 2 godzinny odstęp – preparaty zobojętniające wykazują interakcje z wieloma lekami, czyli zmieniają ich siłę działania (mogą ją zmniejszać, ale również potęgować).

• Drugą grupą leków, których działanie utrzymuje się dłużej są antagoniści receptora histaminowego H2. Preparaty te zapobiegają nadkwaśności i zgadze poprzez hamowanie wydzielania kwasu solnego w żołądku. Dzięki temu, iż działanie leków jest długotrwałe – w przeciwieństwie do leków zobojętniających – wystarczy przyjmować je jeden lub dwa razy na dobę (w zależności od stopnia nasilenia objawów). Ta grupa preparatów wykazuje również znacznie mniejsze interakcje z innymi lekami, jednak poprzez wpływ na pH w żołądku, może powodować zmiany w ich wchłanianiu. Samoleczenie nie powinno trwać dłużej niż 2 tygodnie – jeżeli po tym czasie nie ma poprawy, należy udać się na wizytę lekarską.

• Trzecią grupą leków stosowanych w leczeniu nadkwaśności i zgagi są inhibitory pompy protonowej, które hamują powstawanie kwasu solnego w żołądku, przez co przyczyniają się również do podniesienia pH. Inhibitory pompy protonowej to obecnie leki pierwszego rzutu w leczeniu refluksu żołądkowo-przełykowego. Preparaty te dostępne są bez recepty w najmniejszych dawkach i opakowaniach. W zależności od dawki można przyjmować je dwa lub jeden raz na dobę. Oprócz zapobiegania nadkwaśności i zgadze leki te sprzyjają regeneracji błony śluzowej żołądka. Interakcje tej grupy preparatów z innymi lekami nie są liczne – tak jak w poprzedniej grupie – mogą one wpływać na wchłanianie niektórych leków z żołądka do krwi, jeżeli jest to zależne od pH. Stosowanie inhibitorów pompy protonowej powinno przynieść oczekiwany efekt poprawy po około 4 tygodniach stosowania.

• Dodatkowym preparatem, który z powodzeniem można stosować w leczeniu nadkwaśności i zgagi jest kleik sporządzony z siemienia lnianego. Jest to produkt zupełnie naturalny a jego pozytywne działanie polega na powlekaniu błony śluzowej przełyku i żołądka, co ochrania przed działaniem kwasu solnego. Siemię lniane można kupić w każdej aptece i z łatwością przygotować kleik.

    Wybór obecnie dostępnych leków jest dosyć szeroki, tak więc dla uzyskania najlepszych efektów terapii, prośmy zawsze o pomoc farmaceutę. Nie dajmy jednak uśpić naszej czujności – jeżeli pomimo wypróbowania leków bez recepty dolegliwości nie ustępują lub obserwujemy jakieś niestandardowe objawy – bezzwłocznie udajmy się do lekarza.

    Dzięki stosowaniu się do zasad zdrowego żywienia oraz dostępnym lekom nie trzeba rezygnować z przyjemności z jedzenia. Cieszmy się życiem bez nadkwaśności i zgagi nie tylko na co dzień, ale i od „święta”.

mgr farm. Anna Komar
Publikacja: wrzesień 2013