Pochodzenie

Pomidor należy do rodzaju psianka (Solanum), do sekcji obejmującej grupę gatunków wyodrębnianych dawniej jako rodzaj pomidor (Lycopersicon). Roślina ta pochodzi z andyjskich regionów północnej części Ameryki Południowej. Uprawą pomidorów zajmowały się plemiona Indian zamieszkujących rejony położone na północ od równika, skąd przeszło 2000 tysiące lat temu pomidory rozprzestrzeniły się na tereny Ameryki Środkowej i Północnej. Aztekowie nazywali je „xitomatl”, czyli „duży pulchny owoc” – stąd pochodzi nazwa „tomatl”, z czasem ulegająca uproszczeniu do „tomate”. Również w Polsce długo obok „pomidorów” funkcjonowała druga nazwa „tomaty”. Polska nazwa pomidorów wywodzi się z Włoch, gdzie nazywane były „pomi dei mori”, czyli „jabłkami wrzosowisk”. Do Europy pomidory dotarły około 1492 roku, po odkryciu Ameryki przez Krzysztofa Kolumba. Gatunek pomidor zwyczajny (Solanum lycopersicum) jest rozpowszechnioną rośliną uprawną. Z powodu specyficznego zapachu i czerwonego zabarwienia, pomidory długo uznawane były za rośliny trujące i sadzono je w ogrodach wyłącznie w celach dekoracyjnych.

Pomidory w Polsce

W Polsce pierwsze pomidory wyhodowano w Warszawie w 1880 roku. Warzywo z trudem podbijało podniebienia naszych rodaków. Pomidory zaczęły cieszyć się większym zainteresowaniem po pierwszej wojnie światowej, szczególnie popularne były ich przetwory. Prawdziwy sukces pomidory odniosły dopiero po drugiej wojnie światowej. Do ich popularności przyczyniły się importowane z krajów obozu socjalistycznego przeciery i koncentraty pomidorowe.

Odmiany pomidorów

Pomidory można uprawiać na różne sposoby. Jedni sadzą je na polach, inni hodują w szklarniach, a jeszcze inni pod folią. Są i tacy, którzy uprawiają pomidory w domu. Istnieje tyle odmian pomidora, że każdy znajdzie swój ulubiony smak i kształt. Popularną odmianą są pomidory koktajlowe – cherry . Charakteryzują się niewielkim, okrągłym kształtem. Są słodkie i soczyste czym wyróżniają się na tle tradycyjnych, większych odmian. Występują w różnych kolorach, mogą być czerwone, żółte, pomarańczowe, ciemnoczerwone a nawet ciemnobrązowe. Podobną odmianą są pomidory daktylowe, które są nieco dłuższe od koktajlowych. W sklepach możemy często znaleźć pomidory podłużne rzymskie bądź śliwkowe. Pozbawione są one gniazd nasiennych przez co praktycznie nie posiadają pestek. W smaku są słodkie i mięsiste. Występują w kolorze czerwonym, żółtym i pomarańczowym. Kolejną odmianą nie zawierającą gniazd nasiennych są pomidory paprykowe. Do najsmaczniejszych odmian należą również pomidory Bawole Serce (o kształcie przypominającym sakiewkę lub serce), San Marzano (o gruszkowatym kształcie, swoją nazwę zawdzięczają włoskiemu miastu) oraz Gargamele ( wieloowocowe, pojedyncze sztuki osiągające wagę nawet do 1 kg). Przy odmianach pomidorów warto wspomnieć także o barwach jakie mogą przybierać. Rozróżniamy: czerwone, malinowe, zielone, tygrysie (w nieregularne wzory), czarne i czekoladowe oraz żółte i pomarańczowe.

Składniki odżywcze

Pomidory zawierają mnóstwo wartości odżywczych. Są cenionym źródłem przede wszystkim potasu, ale zawierają również takie mikroelementy jak: sód, wapń, magnez, mangan, żelazo, cynk, kobalt, miedź, fosfor, fluor, karoten i jod. Znajdziemy w nich również witaminy z grupy B: B1, B2 i B6 oraz witaminę C i PP, a także kwasy foliowy (zalecany kobietom w ciąży) i szczawiowy.

Właściwości prozdrowotne

Czerwone pomidory są ważnym źródłem związków fenolowych, w tym resweratrolu. Resweratrol przyczynia się do opóźniania procesów starzenia oraz pomaga hamować stany zapalne. Pomidory pomagają wzmacniać barierę krew-mózg, dzięki czemu ograniczają przenikanie czynników zapalnych do mózgu, przeciwdziałając procesom degeneracyjnym. Roślina ta przyczynia się także do obniżania poziomu cukru we krwi, a tym samym zmniejsza apetyt, dlatego pomidory stanowią podstawę wielu diet odchudzających. Pomidory są bogatym źródłem roślinnej melatoniny, hormonu regulującego sen. Melatonina przyczynia się do poprawy naszego samopoczucia. Pomidory są również bogate w przeciwutleniacz likopen, który zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwory. Najwięcej likopenu w pomidorze znajduje się pod skórką oraz w pestkach. Podczas obróbki termicznej cząsteczka likopenu przyjmuje postać lepiej przyswajalną, dlatego warto jeść nie tylko świeże pomidory pełne witaminy C, ale także te przetworzone, w których ilość likopenu ulega koncentracji. Jednak przetwarzając pomidory trzeba pamiętać, aby spożywać je z dodatkiem tłuszczu (najlepiej sprawdzi się tu oliwa), bo sprzyja on przyswajaniu przeciwutleniacza.

Kto nie powinien jeść pomidorów?

• osoby cierpiące na reumatoidalne zapalenie stawów,
• chorzy na dnę moczanową,
• osoby cierpiące na zgagę,
• alergicy,
• karmiące mamy (pomidory mogą wywołać u dziecka reakcję alergiczną).

Zastosowanie w kuchni

Do dziś Włosi i Hiszpanie toczą spór o to, kto pierwszy wykorzystał pomidory w kuchni. Włosi twierdzą, że to oni byli prekursorami i już pod koniec XVII w. używali pomidory na potęgę. Jednak to Hiszpanie uprawiali pomidory od końca XVI wieku, o czym wzmiankę znaleźć można w pierwszym traktacie ogrodniczym z 1592 roku napisanym po hiszpańsku „La Agricultura de Jardines”. Autorem traktatu jest ksiądz Gregorio de los Ríos, który z woli Filipa II sprawował pieczę nad królewskimi ogrodami Casa del Campo. W książkach kucharskich począwszy od XVIII w. do początków XX w. wszystkie dania z pomidorami nazywane są daniami „w stylu hiszpańskim”, co sugeruje, że to Hiszpanie pierwsi zaadaptowali azteckie tomaty w kuchni. Dowodem na to jest pierwszy przepis na sos pomidorowy „w stylu hiszpańskim” z 1692 roku i spisany przez Antonio Latiniego z Neapolu. Przepis brzmi tak: opalić nad ogniem obrane pomidory, dodać posiekaną natkę pietruszki, cebulkę, czosnek, pieprz i wymieszać to z octem winnym i oliwą. Patrząc na ten przepis, możemy śmiało stwierdzić, że znawcy pomidora od zawsze mieli dobry gust.
Pomidory można spożywać pod różnymi postaciami: w stanie surowym, jako składnik zup, sosów, sałatek, kanapek, potraw z ryżu czy makaronu. Pomidory są także przetwarzane na soki, przeciery i koncentraty.

Opracowała
Ewelina Tomczyk

Publikacja: czerwiec 2019