CZYTELNIA > Alergie (II)

Choroby alergiczne zalicza się do najczęściej występujących schorzeń współczesnej cywilizacji. Czynnikami odpowiedzialnymi za wzrost występowania alergii są zmiany w środowisku naturalnym jakie niesie ze sobą rozwój przemysłu. Zapylenie powietrza, obecność chemii w życiu codziennym człowieka oraz zmiana stylu życia i warunków mieszkaniowych przyczyniają się do ich rozwoju. Alergia prawdopodobnie ma podłoże genetyczne, gdyż często występuje rodzinnie. Większość chorób alergicznych ma charakter przewlekły i wymaga stałego leczenia.

Alergie spowodowane są nieprawidłową reakcją układu odpornościowego człowieka na różne czynniki zewnętrzne. Zadaniem układu odpornościowego jest ochrona organizmu przed drobnoustrojami chorobotwórczymi. Wytwarza on przeciwciała zabijające bakterie i wirusy. U niektórych ludzi układ odpornościowy reaguje na substancje obce w sposób nieadekwatny do zagrożenia. Substancje te nazywamy alergenami. Alergenem może być niemal wszystko dostające się do organizmu drogą oddechową, pokarmową lub przez bezpośredni kontakt ze skórą lub przez iniekcję.

Do najbardziej znanych alergenów należą:
• pyłki traw i drzew,
• odchody roztoczy kurzu domowego,
• zarodniki pleśni,
• sierść zwierząt,
• produkty mleczne,
• jaja kurze,
• orzeszki ziemne,
• owoce,
• jad os, pszczół i szerszeni,
• substancje chemiczne i metale.

Alergie ujawniają się już w wieku niemowlęcym. Są to przede wszystkim alergie pokarmowe oraz alergiczne zapalenia skóry. W wieku dziecięcym ujawnia się alergia wziewna w postaci astmy. U nastolatków i osób dorosłych przeważają alergie w postaci kataru siennego, pokrzywek, wyprysków alergicznych i uczuleń na jady owadów.
Dla potwierdzenia rozpoznania alergii stosuje się różne rodzaje badań. Należą do nich testy skórne polegające na wprowadzeniu bezpośrednio do skóry lub nałożeniu na nią alergenów
w bardzo małym stężeniu. Jeśli w miejscu kontaktu alergenu ze skórą pojawi się zaczerwienienie, świadczy to o uczuleniu na dany alergen. Bada się również stężenie immunoglobuliny IgE we krwi. Po pobraniu krwi wykonuje się specjalne badania laboratoryjne. Wysoki poziom IgE, przekraczający ustalone normy, świadczyć może o alergii. Diety eliminacyjne są metodą na wykrycie substancji uczulającej w alergiach pokarmowych. Kolejno wyklucza się z diety potrawy podejrzane o wywoływanie alergii. Astmę rozpoznaje się przeprowadzając badania spirometryczne. Polegają one na wykonywaniu pomiarów ilościowych wdychanego i wydychanego powietrza. Charakterystyczne dla astmy jest zmniejszenie ilości powietrza wydychanego z maksymalnym natężeniem w ciągu pierwszej sekundy.

Do najczęściej występujących schorzeń o podłożu alergicznym należy:
• sezonowy alergiczny nieżyt nosa - katar sienny,
• całoroczny alergiczny nieżyt nosa,
• astma,
• alergiczne zapalenie spojówek,
• pokrzywka,
• alergie pokarmowe,
• alergie na zwierzęta,
• uczulenia na jad owadów,
• alergie na leki i szczepionki,
• kontaktowe zapalenia skóry,
• atopowe zaplenia skóry.

Katar sienny jest jedną z najczęściej występujących i najbardziej dokuczliwych chorób alergicznych. Schorzenie to występuje sezonowo, związane jest z wdychaniem pyłków traw, drzew oraz zarodników pleśni i może trwać od wczesnej wiosny do jesieni.
Kiedy przenoszony przez wiatr alergen osiądzie na błonie śluzowej wyściełającej nos, gardło, jamę ustną lub spojówkę powstają przeciwciała IgE. Łączą się one z alergenem powodując wydzielanie histaminy z komórek tucznych błony śluzowej. Histamia wywołuje objawy reakcji alergicznej. Dalsza ekspozycja na czynnik alergiczny powoduje wzrost odczynu zapalnego z obrzękiem. Przy częstym kontakcie z alergenem objawy reakcji alergicznej mogą się utrwalić i nie ustępować. Objawy kataru siennego spowodowane są zapaleniem błony śluzowej jamy nosowej oraz zapaleniem spojówek. Uczucie świądu, przekrwienie, wodna wydzielina z nosa i jego niedrożność to typowe objawy zapalenia błony śluzowej jamy nosowej. Przy zapaleniu spojówek występuje obrzęk, zaczerwienienie, świąd i łzawienie. Schorzenie to pojawia się po raz pierwszy w wieku kilkunastu lat i może trwać przez całe życie, czasami słabnąc i zanikając z wiekiem. Nie wszystkie pyłki są alergenami dla układu immunologicznego człowieka. Te najczęściej uczulające pochodzą z roślin wiatropylnych. Rośliny te, w okresie kwitnienia, uwalniają olbrzymie ilości lekkich pyłków przemieszczających się z wiatrem. Im więcej pyłków unosi się w powietrzu i trafi do okładu oddechowego człowieka podatnego na alergie, tym większe prawdopodobieństwo powstania uczulenia na ten konkretny pyłek. Katar sienny może prowadzić do następujących powikłań: zaburzenia snu, chrapanie, choroby uszu (wtórne infekcje bakteryjne), bezdechu, zapalenia zatok.
W leczeniu kataru siennego, podobnie jak w leczeniu innych alergii, najważniejsze jest unikanie kontaktu z alergenem. Jeżeli tego nie można uniknąć należy stosować przypisane przez lekarza środki antyhistaminowe, kortykosteroidy i leki obkurczające naczynia krwionośne (np. Otrivin alergy, Afrin). Leki te należy zacząć przyjmować, w początkowym okresie pylenia roślin powodujących alergię, nie czekając na pogorszenie stanu zdrowia. Pomocniczo w celu usunięcia pyłków z nosa stosujemy roztwór soli morskiej w aerozolu (np. Tetrisal, Sterimar, Disnemar).
 

Całoroczny alergiczny nieżyt nosa wywołują występujące w zamkniętych pomieszczeniach alergeny takie jak: zarodniki pleśni, sierść i naskórek zwierząt, fragmenty owadów, odchody roztocza kurzu domowego oraz bakterie. Mechanizm powstawania reakcji alergicznej oraz objawy choroby są podobne do kataru siennego. Nie leczony całoroczny alergiczny nieżyt nosa może powodować następujące powikłania: przewlekłe zapalenie zatok oraz polipy nosa. Leczenie polega przede wszystkim na unikaniu kontaktu z czynnikami alergizującymi, przyjmowaniu przypisanych przez lekarza leków antyhistaminowych, kortykosteroidów i leków obkurczających naczynia krwionośne. Stosuje się również immunoterapię, czyli odczulanie. W mieszkaniach alergików nie powinno być tapicerowanych mebli i dywanów. Pościel powinna być często zmieniana, a mieszkania wietrzone. Alergik powinien unikać kontaktu z dymem papierosowym oraz unikać przebywania w pomieszczeniach klimatyzowanych. W mieszkaniu nie powinien trzymać zwierząt.
 

Astma jest schorzeniem dróg oddechowym polegającym na napadowym skurczu oskrzeli, który upośledza przepływ powietrza do płuc i na zewnątrz. Towarzyszy temu stan zapalny oskrzeli z obrzękiem i przekrwieniem. Atak astmy objawia się u pacjentów dusznością, świszczącym oddechem, kaszlem i nadmiernym wydzielaniem śluzu. Jedną z przyczyn wywołującą napady astmy są alergeny. Kontakt błony śluzowej wyściełającej drogi oddechowe z alergenem powoduje powstanie stanu zapalnego. Stan zapalny błony śluzowej dróg oddechowych jest główną przyczyną tej choroby. Leczenie sprowadza się przede wszystkim do podawania przypisanych przez lekarza leków przeciwzapalnych oraz leków rozszerzających oskrzela. Leki te są wydawane na receptę ze specjalną zniżką. W przypadku, gdy ataki astmy wywoływane są przez czynniki alergiczne konieczne jest unikanie alergenów. Astma uważana jest za chorobę nieuleczalną. Właściwa terapia umożliwia opanowanie tej choroby i normalne funkcjonowanie w społeczeństwie. Brak leczenia może prowadzić do ciężkich napadów duszności, a nawet do śmierci.
 

Alergie pokarmowe najczęściej rozpoznawane są u dzieci. Rzadko zagrażają życiu, ale mogą dawać bardzo nieprzyjemne zaburzenia pracy układu pokarmowego takie jak wymioty, biegunki, bóle brzucha. Mogą też wystąpić swędzące pokrzywki na skórze. W najcięższych przypadkach dochodzi do obrzęku warg, języka i krtani oraz zaburzeń oddychania. Najczęściej uczulające pokarmy u dzieci to mleko krowie, jaja, soja, pszenica. Produktami wywołującymi alergie pokarmowe u dorosłych są owoce cytrusowe, truskawki, orzechy ziemne, orzechy laskowe i skorupiaki. Mechanizm powstawania tej alergii jest podobny do wcześniej opisanych. Reakcja alergiczna zwykle nie występuje przy pierwszym kontakcie z produktem pokarmowym, lecz dopiero wtedy, gdy dana osoba jest już nań nadwrażliwa. Pierwsze sygnały reakcji alergicznej ujawniają się w ciągu kilku godzin, minut lub nawet sekund po spożyciu. Aby wykryć, jakie składniki pożywienia uczulają trzeba oczywiście zasięgnąć porady lekarza specjalisty, który ustali dietę eliminującą te produkty z naszego jadłospisu. Jeżeli alergik przestrzega zaleceń, jego życie staje się łatwiejsze. Stale trzeba jednak myśleć o tym, co się je. Pacjent, świadomy swojej choroby alergicznej zagrażającej życiu, powinien posiadać stale przy sobie zestaw z adrenaliną do autoinfekcji, aby zastosować go przy pierwszych objawach duszności, obrzęku języka lub gardła. Przy mniej groźnych postaciach alergii pokarmowej należy posiadać przy sobie leki antyhistaminowe zalecane przez lekarza.
 

Innym rodzajem alergii są uczulenia na jady owadów. Prawie każdy z nas został kiedyś użądlony np. przez pszczołę, osę lub ugryziony przez mrówkę, komara czy meszkę.
Reakcją na użądlenie lub ukąszenie jest miejscowy obrzęk, swędzenie, a nawet ból. Dolegliwości te zazwyczaj mijają po paru dniach. Wystarczy wtedy zażywać wapno musujące
i robić okłady zmniejszające obrzęk np. z Altacetu. Reakcja organizmu u ludzi nadwrażliwych na jady owadów jest znacznie groźniejsza. Objawy rozszerzają się poza miejsce ukąszenia lub użądlenia i obejmują wiele narządów. Reakcja alergiczna może rozszerzyć się po organizmie, nawet w ciągu paru sekund, prowadząc do zagrażającego życiu wstrząsu alergicznego. W takim wypadku niezbędna jest natychmiastowa pomoc lekarska. Alergolog zazwyczaj, oprócz leków antyhistaminowych, przypisuje zestaw domowy z adrenaliną do stosowania w sytuacji zagrożenia życia.
 

Do alergii skórnych zaliczamy: pokrzywkę, kontaktowe zapalenie skóry i atopowe zapalenie skóry.

Pokrzywka to swędzące, białe, nabrzmiałe pręgi lub plamy o wielkości od kilku mm do ok. 30cm otoczone zaczerwienioną skórą. Powodem pojawienia się pokrzywki może być alergia na pyłki, pokarmy, dodatki do pokarmów, przyprawy, ugryzienia owadów, leki (penicyliny, sulfonamidy, aspiryna). W celu złagodzenia objawów pokrzywki możemy zastosować miejscowo takie preparaty jak: Fenistil żel lub Sanofil aerozol. Obydwa te preparaty łagodzą obrzęk i swędzenie skóry. Jeżeli choroba utrzymuje się dłużej niż dwa, trzy dni lub też często powtarza się, konieczna jest wizyta u lekarza.
 

Atopowe zapalenie skóry powszechnie nazywane jest egzemą. Charakteryzuje się czerwoną, swędzącą wysypką z suchymi, łuszczącymi się lub wilgotnymi, sączącymi się obszarami skóry. Egzema jest chorobą dziedziczną, która ujawnia się często już u małych dzieci w pierwszym roku życia. Schorzeniu temu często towarzyszy skłonność do alergii wziewnej lub alergii pokarmowej. Obszary atopowo zmienionej skóry łatwo ulegają zakażeniom bakteryjnym lub wirusowym powodującym dodatkowe zaostrzenie choroby. Atopowe zapalenie skóry mija w większości przypadków wraz z wiekiem. Leczenie wymaga stałych wizyt u specjalisty i przestrzegania jego zaleceń. Podstawą leczenia jest właściwa pielęgnacja skóry. Stosuje się specjalne środki nawilżające do mycia skóry np.: Oilatum Soft, Balneum Hermal, Emolium, Atopra. Do pielęgnacji skóry po umyciu stosujemy kremy np.: Liopobaza, Dermobaza, Oilatum Soft. Wymienione wyżej preparaty dostępne są w aptece bez recepty. Ostre stadium choroby leczy się za pomocą maści sterydowych lub nie sterydowych dostępnych tylko na receptę.

Kontaktowe zapalenie skóry objawia się w postaci wysypki, która spowodowana jest bezpośrednim kontaktem skóry z alergenem. Najczęściej występujące alergeny kontaktowe to: nikiel, chrom, formalina, guma lateksowa, stabilizatory i zapachy kosmetyczne, mydła, farby do włosów. Leczenie polega na miejscowym łagodzeniu objawów (Fenistil).
W poważniejszych przypadkach dodatkowo stosuje się leki antyhistaminowe. Można wówczas zastosować dostępne bez recepty następujące leki antyhistaminowe: Claritine SPE, Alero, Alertec WZF.

Alergie mogą być również wywoływane przez leki. Reakcje alergiczne na leki stanowią jedną z najczęstszych przyczyn wstrząsów alergicznych (anafilaksja). Najpowszechniejsza jest alergia na penicylinę i jej pochodne, sulfonamidy, aspirynę. Uwrażliwienie na leki, tak jak w innych alergiach, następuje stopniowo. Przy każdym kolejnym kontakcie z lekiem reakcja alergiczna jest mocniejsza. Leki podawane w zastrzykach są zazwyczaj bardziej alergizujące niż przyjmowane w tabletkach lub w postaci maści. Przy wystąpieniu reakcji alergicznej tego typu należy natychmiast odstawić lek i jak najszybciej zgłosić się do lekarza.

W ramach pomocy doraźnej pacjent może zakupić w aptece bez recepty małe opakowania leków antyhistaminowych (7-10 tabletek) pochodnych ceteryzyny (np. Zyrtec UCB, Alero, Allertek WZF) i loratadyny (np. Claritine SPE). Preparaty te łagodzą objawy wszystkich rodzajów alergii. Najczęściej przychodzą do apteki po pomoc ludzie cierpiący na katar sienny. W tego rodzaju alergii możemy zastosować preparaty Cirrus i Disophrol Retard działające przeciwhistaminowo i obkurczająco na naczynia krwionośne błony śluzowej nosa. Zmniejszają one uczucie zatkanego nosa, katar, kichanie oraz swędzenie oczu i nosa.
W okresie wiosenno-letnim często zgłaszają się do apteki osoby pogryzione przez komary i meszkę. W takich przypadkach w pierwszej kolejności łagodzimy swędzenie podrażnionej skóry przez posmarowanie np. pudrem w płynie, żelem Fenistil lub żelem Ulganol. Aby zmniejszyć obrzęk należy wypić wapno musujące, Rutinoscorbin oraz lek antyhistaminowy.
W alergicznych schorzeniach skóry stosuje się pomocniczo kapsułki z olejem z wiesiołka i ogórecznika.

Skłonność do nadmiernych reakcji uczuleniowych pozostaje na całe życie, dlatego nie da się do końca wyleczyć alergii. Celem leczenia jest całkowite ustąpienie objawów lub ich kontrola tak, by umożliwić choremu normalne życie. Chory powinien uzyskać niezbędną wiedzę na temat alergii, aby unikać sytuacji zetknięcia się z alergenem oraz wiedzieć jak postępować, gdy pojawią się objawy alergii. Choroby alergiczne znacznie pogarszają jakość życia pacjentów. Jednak prawidłowe rozpoznanie choroby przez lekarza oraz stosowanie się do jego zaleceń może poprawić komfort życia. Niezwykle ważna jest edukacja pacjentów, szczególnie dzieci i młodzieży, jak i dorosłych. Zwiększa ona szansę ograniczenia rozprzestrzeniania się alergii.

mgr farmacji Barbara Kopciewicz
Data przygotowania artykułu: 2009 r.